Wyrok z dnia 2002-09-25 sygn. I CKN 969/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 969/00

Wyrok

Sądy Najwyższego

z dnia 25 września 2002 r.

Przewodniczący: SSN Iwona Koper.

Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz, Zbigniew Strus (sprawozdawca).

Uzasadnienie

W zaskarżonym wyroku oddalającym apelację powódki od wyroku oddalającego powództwo o odszkodowanie za skradziony samochód ubezpieczony od kradzieży, Sąd Apelacyjny przyjął następujące okoliczności faktyczne.

Powódka wyjechała ze swej posesji, zatrzymała samochód na podjeździe poza bramą, wysiadła z niego pozostawiając kluczyki, torebkę z dokumentami, i przystąpiła do zamykania bramy. Wówczas zauważyła mężczyznę biegnącego w kierunku auta, który zdążył wsiąść, odepchnął drzwiami dobiegającą powódkę i odjechał.

Przebieg zdarzenia ustalono na podstawie zeznań poszkodowanej złożonych w komendzie Policji w dniu wypadku. Późniejsze zeznania powódki zmierzające do wykazania, że sprawca przemocą uzyskał kluczyki do samochodu, zostały zdyskwalifikowane.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji powódki nie znalazł podstaw do podważenia ustaleń faktycznych, uznając zmianę zeznań powódki za próbę "dostosowania ich do zaistniałej sytuacji procesowej" i w obszernym wywodzie odwołującym się do zasad doświadczenia życiowego przedstawił argumenty przemawiające za trafnością oceny dokonanej przez Sąd pierwszej instancji. Nie zgodził się natomiast z poglądem tego Sądu upatrującego w postępowaniu powódki naruszenie wymogu zabezpieczenia samochodu "w sposób przewidziany w konstrukcji", stanowiącego w myśl ogólnych warunków ubezpieczenia istotny element ryzyka ubezpieczeniowego objętego odpowiedzialnością ubezpieczyciela. Według oceny Sądu drugiej instancji, ustalone fakty wyczerpują hipotezę § 2 ust. 2 pkt 2 II części o.w.u. wyłączającej odpowiedzialność w razie wyrządzenia szkody z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. Kasacja wniesiona w imieniu powódki zarzuca naruszenie przepisów art. 316 § 1, art. 382 i 233 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. i art. 812 § 1 i 2 k.p.c., a także art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 827 k.p.c. i § 2 ust. 2 pkt 2 II części o.w.u.

Skarżąca domagała się wydania orzeczenia kasatoryjnego.

Uzasadniając kasację na rozprawie pełnomocnicy podnosili, że odpowiedzialności ubezpieczyciela nie wyłączają postanowienia umowne przytoczone przez Sąd drugiej instancji.

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) na zasadach obowiązujących przed 1 lipca 2000 r., zważył, co następuje:

Nieuzasadniona jest druga podstawa kasacji podważająca faktyczną podstawę zaskarżonego wyroku. Skarżący zarzucają bowiem nieuwzględnienie stanu emocjonalnego powódki jako przyczyny zmiennych twierdzeń co do okoliczności zdarzenia. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika jednak uwzględnienie tej okoliczności wyrażone w zdaniu mówiącym o dramatycznym przeżyciu powódki kradzieży auta dokonanej na jej oczach. Sąd orzekający powinien brać pod rozwagę zasady doświadczenia życiowego - i wbrew zapatrywaniu skarżącej - uprawniony był do wysnuwania wniosków opartych na tych zasadach.

Połączenie w ramach jednej podstawy art. 228 § 2 k.p.c. oraz art. 812 k.p.c. wraz z jej uzasadnieniem wskazuje, że skarżąca nie kwestionuje naruszenia prawa materialnego (art. 812 k.c.) przez jego niewłaściwe zastosowanie, lecz podstawę faktyczną subsumcji. Kasacja nie wskazuje jednak żadnych reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c., które zostały naruszone. Nie powołuje też i nie uzasadnia naruszenia art. 6 k.c., a jedynie ogólnikowo zarzuca, że pozwany nie przeprowadził dowodu, by powódce doręczono konkretne warunki ubezpieczenia. Pomija jednak, że podpisując polisę powódka potwierdziła przyjęcie o.w.u., a w piśmie procesowym jej pełnomocnika przyznano ich doręczenie, z tym tylko zarzutem, że po zawarciu umowy. W świetle tego nie można uznać, że brak w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku odniesienia się do tych zarzutów powódki miało wpływ na treść orzeczenia.

Nie można natomiast odmówić trafności kasacji w części podważającej ocenę Sądu drugiej instancji, iż zachowanie powódki wyczerpuje hipotezę umownego ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela zawarte w § 2 ust. 2 pkt II, części drugiej o.w.u., a dotyczy to zarówno przypisania powódce rażącego niedbalstwa jak i zastosowania wymienionego postanowienia umowy. W kasacji wprawdzie brak wyraźnego wskazania art. 805 § 1 k.c. lecz pisemne i ustne uzasadnienie wskazujące na obowiązek ubezpieczyciela wypłacenia odszkodowania nie budzą żadnych wątpliwości, co do oparcia jej na wymienionym przepisie. Dodać też należy, że powołanie art. 827 k.c. (bez rozróżnienia, o którą część - paragraf - chodzi) ma uzasadnienie tylko w zakresie "rażącego niedbalstwa" jako elementu hipotezy. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie daje podstaw do uznania tego przepisu za podstawę rozstrzygnięcia, wobec czego krytyka jego zastosowania byłaby bezprzedmiotowa w obecnym stadium procesu.

Trafnie natomiast zarzuca skarżący, że ustalony stan faktyczny nie uzasadnia wyłączenia odpowiedzialności pozwanego określonego w oznaczonym wyżej postanowieniu umowy. Odnosi się ono bowiem do szkód wyrządzonych "sobie" przez poszkodowanego.

Kradzież z natury może być dokonana przez osobę trzecią, wobec czego, jeżeli niedbalstwo poszkodowanego nie było zdarzeniem sprawczym, lecz jedynie ułatwieniem jej dokonania, umowne wyłączenie odpowiedzialności za szkody wyrządzone sobie przez poszkodowanego nie ma zastosowania.

Należy pamiętać, że ogólne warunki ubezpieczenia układane są przez stronę zobowiązania będącą profesjonalistą, dlatego niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia treści umowy wykorzystująca niejasność sformułowań na niekorzyść ubezpieczonego. Reguła ta w stosunkach ubezpieczeń majątkowych od dawna była uznawana, a obecnie wynika wprost z art. 385 § 2 k.c.

Można dodać, że ubezpieczyciele z reguły dostosowują ogólne warunki umów do standardów normatywnych i ustalonych przez orzecznictwo, wprowadzając do nich jednoznaczne opisy wypadku ubezpieczeniowego, za który ponoszą lub wyłączają odpowiedzialność.

Nie można też zaakceptować kategorycznej oceny Sądu drugiej instancji, że zachowanie się powódki wyczerpuje pojęcie rażącego niedbalstwa. Przytoczone pojęcie niezdefiniowane ustawowo wymaga (w razie stosowania) szczegółowego określenia okoliczności. Nie można uznać, że każde opuszczenie samochodu bez wyjęcia (i zabrania) kluczyków ze stacyjki jest rażącym niedbalstwem. Zależy to bowiem od obiektywnego stanu zagrożenia. Inaczej też należy je oceniać, jeśli kierujący oddala się od auta; poza tym należy uwzględnić czas oddalenia i wszelkie okoliczności mające znaczenie w konkretnej sprawie. Kategoryczny pogląd Sądu Apelacyjnego prowadziłby do wniosku, że nawet regulacja czy naprawa silnika wymagająca uruchomienia, dokonywana poza strzeżonym specjalnie miejscem, wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela już nie na podstawie szczegółowych postanowień umowy, ale wprost z mocy art. 827 § 1 k.c.

Wykładnia pojęcia rażącego niedbalstwa powinna uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej staranności w przewidywaniu skutków. Rażący brak staranności wykazuje zatem posiadacz samochodu, który na przykład opuszcza go pozostawiając kluczyki, jeśli nie ma możliwości obserwacji najbliższego otoczenia lub w skupisku ludzi albo oddala się. W tym ostatnim wypadku trudno o parametryczne wskazówki, jednak osoba kierowcy pozostającego "przy samochodzie" z reguły stwarza dla złodzieja zagrożenie podjęcia obrony mienia. Zachowanie takie można uznać za niedbalstwo, jednak tylko w szczególnych okolicznościach byłoby ono rażące.

Z podanych przyczyn Sąd Najwyższy uznając kasację za uzasadnioną w stopniu dostatecznym z mocy art. 393¹³ § 1 k.p.c. oraz odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.