Postanowienie z dnia 2021-07-27 sygn. IV CZ 14/21

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CZ 14/21

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lipca 2021 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Mariusz Łodko (przewodniczący)
‎SSN Marcin Łochowski (sprawozdawca)
‎SSN Tomasz Szanciło

w sprawie z wniosku A. M.
‎przy uczestnictwie S. M.
‎o podział majątku wspólnego,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 27 lipca 2021 r.,
‎zażalenia uczestnika

na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
‎z dnia 12 stycznia 2021 r., sygn. akt I Ca (…),

uchyla zaskarżone postanowienie.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z 12 stycznia 2021 r. odrzucił skargę kasacyjną uczestnika od postanowienia tego Sądu z 2 lipca 2020 r. Sąd drugiej instancji wskazał, że wniosek uczestnika o sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia został odrzucony postanowieniem z 7 lipca 2020 r. z uwagi na niewskazanie we wniosku zakresu uzasadnienia. W ocenie Sądu Okręgowego, wniosek o sporządzenie uzasadnienia, w którym nie wskazano zakresu oczekiwanego uzasadnienia podlega odrzuceniu bez wzywania do usunięcia tego braku. Tym samym skarga kasacyjna została wniesiona mimo niesporządzenia i niedoręczenia uzasadnienia zaskarżonego nią orzeczenia, a co za tym idzie jest niedopuszczalna z innych przyczyn, co w świetle art. 398⁶ § 2 k.p.c. uzasadniało jej odrzucenie.

Zażalenie na to postanowienie wniósł uczestnik postępowania, zaskarżając je w całości, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Ponadto, na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 394¹ § 3 k.p.c. i art. 398²¹ k.p.c. skarżący wniósł o dokonanie kontroli postanowienia Sądu Okręgowego z 7 lipca 2020 r. w przedmiocie odrzucenia wniosku uczestnika o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenie, które to postanowienie nie podlegało odrębnemu zaskarżeniu, a miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Skarżący zarzucił naruszenie art. 398⁶ § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegające na odrzuceniu skargi kasacyjnej, jako niedopuszczalnej z uwagi na brak sporządzenia uzasadnienia postanowienia Sądu drugiej instancji, w sytuacji gdy wniosek pełnomocnika uczestnika o uzasadnienie i doręczenie postanowienia Sądu drugiej instancji został bezpodstawnie odrzucony przez Sąd Okręgowy z uwagi na niewskazanie w nim zakresu, w jakim orzeczenie miało podlegać uzasadnieniu, co stanowi naruszenie art. 328 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż pełnomocnik uczestnika winien być uprzednio wezwany przez Sąd drugiej instancji do usunięcia braków wniosku o uzasadnienie orzeczenia, a po jego skutecznym uzupełnieniu, wskazanemu wnioskowi winien być nadany dalszy bieg.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia nie podlega zaskarżeniu zażaleniem do Sądu Najwyższego (art. 394¹ k.p.c.), ani do innego składu sądu drugiej instancji (art. 394² k.p.c.). Wobec tego kontrola tego postanowienia przez Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej jest dopuszczalna na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 398²¹ k.p.c. w zw. z art. 394¹ § 3 k.p.c.

Zgodnie z art. 328 § 1 k.p.c. pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się na wniosek strony o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku. We wniosku należy wskazać, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć (art. 328 § 3 k.p.c.). W konsekwencji, według art. 329 § 1 k.p.c. pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Natomiast stosownie do art. 382 § 4 k.p.c. sąd odrzuca wniosek o sporządzenie uzasadnienia, jeżeli jest niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania.

Rację ma Sąd Okręgowy, że niewskazanie w treści wniosku o sporządzenie uzasadnienia, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku, czy jego części jest brakiem formalnym tego wniosku. Przepis art. 328 § 3 k.p.c. wyraźnie bowiem precyzuje wymagania wobec treści tego wniosku. Co więcej, jest to bez wątpienia brak formalny uniemożliwiający nadanie temu wnioskowi (pismu) dalszego biegu w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c. Po pierwsze, sąd sporządza uzasadnienie w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem (art. 329 § 1 k.p.c.). Niewskazanie we wniosku zakresu uzasadnienia uniemożliwia więc sporządzenie uzasadnienia, skoro nie wiadomo, jaki ma być jego zakres. Wątpliwie jest przy tym, czy istnieją podstawy do konstruowania domniemania, że nieokreślenie zakresu uzasadnienia we wniosku pozwala przyjąć, że uzasadnienie powinno być sporządzone w odniesieniu do całości wyroku (zob. art. 130 § 1 zd. 2 k.p.c.). Po drugie, określenie we wniosku o sporządzenie uzasadnienia konkretnego zakresu uzasadnienia przesądza o tym, że w pozostałym zakresie (nieobjętym wnioskiem o uzasadnienie) wyrok staje się prawomocny (art. 363 § 1 k.p.c.). Wynika to z tego, że złożenie wniosku o uzasadnienie otwiera drogę do wniesienia apelacji (art. 369 § 1 k.p.c.). Nieobjęcie wnioskiem o uzasadnienie wyroku określonego zakresu rozstrzygnięcia, w zasadzie, wyklucza zaskarżenie tego orzeczenia w tej części. Nie ulega więc wątpliwości, że określenie we wniosku o sporządzenie uzasadnienia zakresu, w jakim ma zostać sporządzone uzasadnienie odgrywa istotną rolę nie tylko z uwagi na treść sporządzanego uzasadnienia, ale także ze względu na tak istotne zagadnienia procesowe, jak zakres prawomocności wyroku i dopuszczalności wniesienia apelacji.

Sąd Najwyższy nie dostrzega jednak podstaw prawnych do tego, aby złożony przez adwokata wniosek o sporządzenie uzasadnienia, w którym nie wskazano zakresu uzasadnienia podlegał odrzuceniu a limine, bez wzywania do usunięcia tego braku formalnego na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. Przede wszystkim, treść art. 328 § 4 k.p.c. wyklucza możliwość odrzucenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia bez wzywania do usunięcia braków formalnych. Przepis ten wprost przecież stanowi, że sąd odrzuca wniosek „dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania” (art. 328 § 4 k.p.c. in fine). Oznacza to, że podstawą odrzucenia wniosku jest bezskuteczny upływ terminu do usunięcia braków. W tym zakresie jest to zatem przepis szczególny nie tylko względem art. 130 § 2 k.p.c., ale także wobec art. 130^1a § 1 k.p.c. Nie jest możliwa tego rodzaju wykładnia, która zakładałaby, że w przypadku złożenia przez pełnomocnika, o jakim mowa w art. 130^1a § 1 k.p.c., dotkniętego brakami formalnymi wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, zastosowanie znajduje art. 130^1a § 1 k.p.c. (zakładający zwrot pisma dotkniętego brakami formalnymi bez uprzedniego wezwania do ich usunięcia), z wyjątkiem sankcji w postaci odrzucenia wniosku, zaczerpniętej już z art. 328 § 4 k.p.c. W konsekwencji, braki formalne wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem (art. 328 § 1 k.p.c.) - w tym także określenie zakresu, w jakim ma zostać sporządzone uzasadnienie - podlegają usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. również w przypadku, gdy wniosek ten został złożony przez pełnomocnika będącego adwokatem.

Uczestnik złożył wniosek o uzasadnienie postanowienia z 2 lipca 2020 r. nie wskazując, w jakim zakresie domaga się sporządzenia uzasadnienia. W takiej sytuacji, Sąd drugiej instancji zobowiązany był na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. do wezwania uczestnika do usunięcia braków formalnych złożonego wniosku przez prawidłowe wskazanie, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości postanowienia, czy jego części. Zaniechanie takiego wezwania byłoby dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdyby wniosek podlegał odrzuceniu z uwagi na jego niedopuszczalność, wniesienie po terminie lub nieopłacenie (art. 328 § 3 k.p.c.). Wadliwie zatem Sąd drugiej instancji odrzucił wniosek uczestnika o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia z 2 lipca 2020 r., co skutkowało błędną oceną niedopuszczalności wniesionej skargi kasacyjnej.

Z tego względu Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. w zw. z art. 394¹ § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.

Braki formalne wniosku o  doręczenie wyroku z  uzasadnieniem (art. 328 § 1 k.p.c.) – w tym także określenie zakresu, w jakim ma zostać sporządzone uzasadnienie – podlegają usunięciu na podstawie art.  130 §  1 k.p.c. również w  przypadku, gdy wniosek ten został złożony przez pełnomocnika będącego adwokatem.

(postanowienie z 27 lipca 2021 r., IV CZ 14/21, M. Łochowski, M. Łodko, T. Szanciło, OSNC 2022, nr 4, poz. 44; BSN 2022, nr 2, s. 10)

Glosa

Macieja Rzewuskiego, Glosa 2022, nr 4, s. 41

Glosa ma charakter częściowo krytyczny.

Przedmiotem glosy jest postanowienie z 27 lipca 2021 r., IV CZ 14/21, którym Sąd Najwyższy uchylił postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej uczestnika w wyniku dokonania, w trybie art. 380 k.p.c., kontroli decyzji procesowej sądu drugiej instancji o odrzuceniu wniosku skarżącego o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia orzeczenia i stwierdzenia, że nie ma przesłanek, aby złożony przez zawodowego pełnomocnika wniosek o  sporządzenie uzasadnienia orzeczenia obarczony brakiem formalnym w postaci niewskazania zakresu uzasadnienia podlegał odrzuceniu a limine, bez wzywania do usunięcia tego braku w  oparciu o art. 130 § 1 k.p.c.

Glosator wskazał, że rozpoznając zażalenie uczestnika, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, iż: 1) kontrola postanowienia sądu drugiej instancji o  odrzuceniu wniosku o  sporządzenie uzasadnienia orzeczenia jest dopuszczalna wyłącznie na podstawie art.  380 w  zw. z art. 3982[1] w zw. z art. 394[1] § 3 k.p.c.; 2) niewskazanie we wniosku o sporządzenie uzasadnienia, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku, czy jego części, stanowi brak formalny takiego wniosku, który uniemożliwia nadanie mu dalszego biegu; 3) art. 328 § 4 k.p.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 130 § 2 i art. 1301a § 1 k.p.c. Ostatnia zaś z wymienionych powyżej kwestii stała się punktem wyjścia dla rozważań komentatora w omawianej glosie.

Dokonując wykładni językowej art. 328 § 4 k.p.c., autor glosy stwierdził, że z brzmienia przywołanej regulacji wynika, iż sąd jest zobligowany odrzucić wniosek o sporządzenie uzasadnienia, jeżeli jest on: 1) niedopuszczalny; 2) spóźniony; 3) nieopłacony; 4) dotknięty brakami formalny[1]mi, po bezskutecznym upływie terminu do ich usunięcia – bez względu na to, czy taki wniosek został złożony przez stronę działającą samodzielnie, czy też przez stronę zastępowaną przez zawodowego pełnomocni[1]ka. Komentator uznał, że w świetle analizowanej regulacji nie budzi wątpliwości, że sankcją  złożenia niedopuszczalnego lub spóźnionego wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, bez względu na to, czy wniosek taki został złożony przez stronę działającą samodzielnie, czy też przez stronę zastępowaną przez zawodowego pełnomocnika, jest jego odrzucenie przez sąd a limine. Przyjął również, że powyższe odpowiada wykładni semantycznej i celowościowej art. 328 § 4 k.p.c. Wątpliwości komentatora co do sposobu procedowania organu procesowego w przedmiocie wniosku o sporządzenie uzasadnienia budzą natomiast pozostałe sytuacje, w których sąd jest zobligowany do odrzucenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia. Przede wszystkim glosator podkreślił, że zarówno nieopłacenie wniosku, jak i niewskazanie zakresu żądanego uzasadnienia są brakami formalnymi wniosku o  sporządzenie uzasadnienia uniemożliwiającymi nadanie takiemu wnioskowi dalszego biegu w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c.

Odnosząc się do nieopłaconego wniosku o  sporządzenie uzasadnienia orzeczenia wniesionego przez stronę reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika, komentator uznał, że art. 328 § 4 k.p.c. powinien być traktowany jako lex specialis w stosunku do art. 130[2] § 1 k.p.c., podobnie jak w stosunku do art. 130 § 2 i art. 130[1a] § 1 k.p.c. W ocenie komentatora trudno uznać, że „część przepisu art. 328 § 4 k.p.c. w zakresie, jaki traktuje on o wniosku dotkniętym brakami, których nie usunięto mimo wezwania, jest regulacją szczególną względem art. 130 i n. k.p.c., a część przepisu – w zakresie, w jakim reguluje kwestię procedowania z wnioskiem nie[1]opłaconym takiego charakteru jest pozbawiona” lub – odwrotnie – „ma on charakter regulacji ogólnej, której stosowanie wyłącza przepis art. 130[2] § 1 k.p.c.”. Prowadziłoby to bowiem do sytuacji, w której ten sam przepis, tj. art. 328 § 4 k.p.c. – raz postrzegany byłby jako przepis szczególny względem ogólnych art. 130 i 1301a k.p.c., a innym razem, na potrzeby innej sprawy, jako regulacja ogólna w stosunku do szczególnego art. 130[2] k.p.c.

W konkluzji komentator stwierdził, że jeżeli nie jest możliwe przyjęcie, iż art. 328 § 4 k.p.c. stanowi lex specialis również w stosunku do art. 130[2] § 1 k.p.c., to należy rozważyć możliwość zmiany brzmienia art. 328 § 4 k.p.c.

Glosator podniósł, że art. 328 § 4 k.p.c. powinien przewidywać jednolite skutki uchybień proceduralnych zawodowych pełnomocników co do składanych przez nich wniosków o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia. Nie ma bowiem racjonalnych powodów, dla których wniosek o sporządzenie uzasadnienia obarczony brakiem formalnym w postaci nieokreślenia substratu uzasadnienia powinien być traktowany w sposób uprzywilejowany względem takiego wniosku obarczonego brakiem fiskalnym.