Postanowienie z dnia 2013-01-25 sygn. I UK 563/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I UK 563/12

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 25 stycznia 2013 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Maciej Pacuda.

Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania Piotra M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddziałowi w W. o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2013 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 12 kwietnia 2012 r. (...),

1) odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,

2) przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Ł. adwokat Aleksandrze B. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o obowiązującą stawkę podatku od towarów i usług tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2012 r. zmienił zaskarżony apelacją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Warszawie wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 1 czerwca 2011 r. w jego punkcie pierwszym i oddalił odwołanie ubezpieczonego Piotra M. od decyzji organu rentowego z dnia 19 października 2009 r. i z dnia 18 lutego 2011 r. wydanych w przedmiocie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Ubezpieczony Piotr M. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływy na wynik sprawy, to jest art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 2 k.p.c. oraz art. 386 § 2 k.p.c., przez rozpoznanie apelacji i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w sytuacji nieważności postępowania spowodowanej brakiem należytego umocowania organu rentowego.

Jako przesłankę przyjęcia jego skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący powołał nieważność postępowania, z uwagi na brak należytego umocowania pełnomocnika organu rentowego, reprezentującego organ przed Sądem pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 398⁹ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1), istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4). Wypada również dodać, iż zgodnie z art. 398⁴ § 2 k.p.c., określającym wymogi formalne skargi kasacyjnej, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do rozpoznania i jego uzasadnienie (odrębne od uzasadnienia podstaw zaskarżenia). Należy zatem stwierdzić, że wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności wymienionych w powołanym wcześniej art. 398⁹ § 1 k.p.c., a jego uzasadnienie winno zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście, biorąc pod uwagę sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania skargi przez Sąd Najwyższy. Skarga kasacyjna nie jest bowiem (kolejnym) środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej charakterze element interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia.

Skarżący podniósł zarzut nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji, upatrując go w nienależytej reprezentacji organu rentowego wskutek nienależytego umocowania jego pełnomocnika.

Wstępnie należy zatem stwierdzić, że wniosek ten nie został przez wnoszącego skargę odrębnie uzasadniony, jak tego wymaga art. 398⁴ § 2 k.p.c. W ramach oceny, czy skarga kasacyjna może być przyjęta do rozpoznania, nie jest natomiast rzeczą Sądu Najwyższego doszukiwanie się w uzasadnieniu podstaw kasacyjnych argumentacji mającej wykazać istnienie przesłanek przedsądu, zwłaszcza że na tym etapie postępowania podstawy kasacyjne nie podlegają jeszcze badaniu (por. między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r. II UK 274/2009 LexPolonica nr 6754356). Wynika to stąd, że na tym etapie przedmiotem badania dokonywanego przez Sąd Najwyższy jest jedynie to, czy wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej wskazuje i wykazuje choć jedną z podstaw (przesłanek) przedsądu wymienionych w art. 398⁹ § 1 k.p.c. Natomiast podstawy kasacyjne stanowią odrębny od przesłanek przedsądu element skargi, w związku z czym nie zastępują one (ani ich uzasadnienie) i nie mogą zastąpić przesłanek przedsądu. Innymi słowy podstawy kasacyjne podlegają rozpoznaniu dopiero po przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania. Już zatem tylko z tej przyczyny skarga kasacyjna ubezpieczonego nie zasługuje na przyjęcie jej do merytorycznego rozpoznania.

Niezależnie od powyższego, odnosząc się do uzasadnienia zarzutu nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji sformułowanego przez skarżącego w podstawie zaskarżenia, należy podkreślić, że w myśl art. 398¹ § 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku wydanego przez sąd drugiej instancji. Zgodnie z art. 398³ § 1 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej może być naruszenie prawa materialnego (pkt 1) lub przepisów postępowania, jeżeli to ostatnie uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2). Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Granice podstaw kasacyjnych wyznaczone są przez sposób ujęcia przytoczonych w skardze kasacyjnej przepisów prawa, których naruszenie zarzuca się zaskarżonemu wyrokowi oraz ich uzasadnienia (art. 398⁴ § 1 pkt 2 k.p.c.). Chodzi zatem o wywiedzenie, na czym - zdaniem skarżącego - polega obraza przez sąd drugiej instancji konkretnych przepisów przytoczonych w podstawach kasacyjnych i wykazanie - w przypadku podstawy określonej w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. - że naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Przytoczone przepisy wskazują, że w postępowaniu kasacyjnym zarzut nieważności może dotyczyć bezpośrednio tylko postępowania przed sądem drugiej instancji. Skoro Sąd Najwyższy zobowiązany jest do rozważenia z urzędu w ramach granic zaskarżenia nieważności postępowania zachodzącej przed sądem drugiej instancji, przeto skarżący może powoływać się na taką nieważność niezależnie od tego, czy dotyka ona jego czy też strony przeciwnej. Ponadto, ponieważ uchybieniom sądu drugiej instancji prowadzącym do nieważności postępowania przed tym sądem ustawodawca nadał tak istotne znaczenie, że są one uwzględniane przez Sąd Najwyższy niezależnie od przytoczenia stosownego zarzutu w ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c., to należy przyjąć, że przy ich wystąpieniu zbędne jest wykazywanie, iż mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r. IV CK 269/2002 LexPolonica nr 405197; z dnia 23 marca 2006 r. IV CSK 115/2005 Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/6; z dnia 10 stycznia 2006 r. I PK 96/2005 OSNP 2006/21-22 poz. 326). Inaczej jest z zawartym w skardze kasacyjnej zarzutem nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji. W tym zakresie w judykaturze Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że nieważność postępowania nieuwzględniona przez sąd drugiej instancji z urzędu lub na zarzut strony stanowi uzasadnioną podstawę skargi tylko wtedy, gdy miała znaczenie dla wyniku sprawy (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r. I CKN 825/97 OSNC 1998/5 poz. 81; z dnia 10 lutego 1998 r. II CKN 600/97 OSP 1999/3 poz. 58; z dnia 18 stycznia 2005 r. II PK 151/2004 OSNP 2005/17 poz. 262; z dnia 11 grudnia 2006 r. I PK 124/2006 OSNP 2008/3-4 poz. 27; z dnia 8 maja 2007 r. II PK 297/2006 Monitor Prawniczy 2007/11 str. 587). Skoro bowiem skarga kasacyjna przysługuje od orzeczeń sądu drugiej instancji, to wyłączone jest bezpośrednie badanie w postępowaniu kasacyjnym naruszenia przepisów postępowania przez sąd pierwszej instancji, w tym prowadzących do nieważności postępowania. Kwestia ta może podlegać badaniu i rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy jedynie pośrednio, poprzez przytoczenie przez skarżącego w ramach drugiej podstawy z art. 398³ § 1 k.p.c. stosownego zarzutu naruszenia przez sąd odwoławczy art. 378 § 1 k.p.c. lub art. 386 § 2 k.p.c. Wobec tego uchybienie sądu drugiej instancji, polegające na niewzięciu pod rozwagę - z urzędu lub w ramach zarzutu apelacyjnego - nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji, stanowi usprawiedliwioną podstawę kasacyjną z art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. tylko wtedy, gdy mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Zarzut nieważności podniesiony przez skarżącego jest o tyle niezrozumiały, że skarżący w skardze zawarł wywód, w którym wskazał, że znane jest mu orzecznictwo Sądu Najwyższego uznające, że chociaż osobowość prawną i samodzielność w ujęciu materialno - prawnym posiada jedynie ZUS, a zatem ZUS jest organem rentowym w rozumieniu prawa materialnego, to oddziały ZUS są organami rentowymi w ujęciu proceduralnym, wskazanym w art. 476 § 4 k.p.c. Z powyższego wynika zaś uprawnienie Dyrektora Oddziału ZUS do ustanowienia pełnomocnika procesowego.

Pomimo tego autor skargi zdaje się prezentować w skardze stanowisko, że dyrektor właściwego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych działa w ramach pełnomocnictwa procesowego (zwanego przez skarżącego "głównym") udzielonego mu przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - jako mocodawcę, z prawem udzielania dalszych (substytucyjnych) pełnomocnictw procesowych. Pogląd ten jest całkowicie błędny, gdyż pełnomocnictwo udzielone dyrektorowi oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przez Prezesa tego Zakładu nie jest pełnomocnictwem procesowym, ale upoważnieniem dyrektora oddziału do reprezentowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - jako jego organ - w określonym w tym upoważnieniu zakresie.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest osobą prawną (art. 66 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm., powoływanej dalej jako ustawa systemowa), w jego skład wchodzą oddziały jako terenowe jednostki organizacyjne (§ 8 ust. 1 statutu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. z 2008 r. Nr 28, poz. 164, zwanego dalej statutem w związku z art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 74 ust. 5 ustawy systemowej), organem Zakładu jest, między innymi, Prezes Zakładu (art. 72 pkt 1 ustawy systemowej), który kieruje działalnością Zakładu i reprezentuje go na zewnątrz (art. 73 ust. 1 ustawy systemowej), Prezes Zakładu może upoważnić pracowników Zakładu i inne osoby do reprezentowania Zakładu w określonym przez niego zakresie, z prawem udzielenia dalszych pełnomocnictw (§ 2 ust. 2 pkt 1 statutu). Oznacza to, że udzielenie dyrektorowi oddziału przez Prezesa Zakładu upoważnienia, o którym stanowi § 2 ust. 2 pkt 1 statutu, umocowuje tego pierwszego do działania jako organ Zakładu, w tym do jego reprezentowania, z prawem udzielania pełnomocnictw procesowych.

Inaczej kwestia ta przedstawia się natomiast w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których zdolność sądową i procesową mają, zgodnie z art. 460 § 1 in fine k.p.c., organy rentowe, przez które rozumie się, między innymi, jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, właściwe do wydawania decyzji w sprawach świadczeń (art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c.). Jednostkami tymi są terenowe jednostki organizacyjne Zakładu stanowiące jego oddziały (§ 8 ust. 1 i § 10 ust. 1 statutu w związku z art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 74 ust. 5 ustawy systemowej). Z tego względu zdolność procesowa organu rentowego ma swoje oparcie bezpośrednio w ustawie, a nie w pełnomocnictwie (upoważnieniu) udzielonym przez Prezesa Zakładu, a posiadanie przez organ rentowy zdolności procesowej oznacza zdolność do dokonywania przez jednostkę organizacyjną będącą takim organem wszystkich czynności procesowych, łącznie z udzielaniem pełnomocnictwa procesowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2005 r. II UZ 48/2005 OSNP 2006/11-12 poz. 196, wyrok z dnia 22 października 2008 r. I UK 172/2008 LexPolonica nr 3067030; z dnia 16 czerwca 2009 r. I UK 24/2009 LexPolonica nr 2904513 oraz uchwałę z dnia 3 listopada 2010 r. I UZP 2/2010 OSNP 2011/11-12 poz. 156). Co więcej, pełnomocnictwo to może być udzielone nie tylko profesjonalnemu pełnomocnikowi (radcy prawnemu bądź adwokatowi), ale także pracownikowi Zakładu (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 24 stycznia 2012 r. III UZP 3/2011 OSNP 2012/15-16 poz. 197 oraz z dnia 9 lutego 2012 r. I UZP 10/2011 OSNP 2012/23-24 poz. 291). Oznacza to, że złożenie do akt sprawy upoważnienia (bądź jego kserokopii) udzielonego przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dyrektorowi oddziału (organu rentowego) w ogóle nie ma znaczenia dla oceny ważności postępowania. Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznał, iż ubezpieczony nie wykazał potrzeby rozpoznania jego skargi kasacyjnej. Dlatego, na podstawie art. 398⁹ § 2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji. Orzeczenie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym zostało oparte na treści art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 w związku z § 13 ust. 4 i § 19 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie i ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.