Zdolność sądowa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jego oddziałów i inspektoratów, KRUS

Wnioskodawcą w niniejszej sprawie był Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), któremu ustawodawca jako państwowej jednostce organizacyjnej przyznał osobowość prawną (art. 66 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 963; dalej: „u.s.u.s."). Podmiot ten działa przez organy oznaczone w ustawie, przy czym w stosunkach zewnętrznych reprezentowany jest przez Prezesa ZUS (art. 72 i 73 ust. 1 u.s.u.s.). Zakres zadań ZUS, na podstawie którego można wnioskować o stosunkach prawnych, w których może występować ten podmiot w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie został określony w sposób wyczerpujący. Ustawodawca wskazał (art. 66 ust. 3 u.s.u.s.), że podstawą działań ZUS jest nie tylko ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, lecz i inne ustawy regulujące poszczególne zakresy jego działalności. Status ZUS, zakres przypisanych mu zadań i kompetencji jego organów sprawia, że dostrzega się przede wszystkim jego pozycję jako zobowiązanego do wypłaty uprzednio skonkretyzowanych świadczeń ze stosunków ubezpieczenia społecznego, ale ZUS występuje także w roli wierzyciela należności publicznoprawnych pobieranych w ramach tych stosunków. Korzystanie z tego statusu obliguje go do konkretyzowania obowiązków innych podmiotów dotyczących świadczeń z zakresu ubezpieczeń społecznych, do ich pobierania, w tym też przy wykorzystaniu przymusu państwowego. ZUS, jako wierzyciel należności, do pobierania których jest ustawowo upoważniony, może korzystać z tych wszystkich instrumentów procesowych) systemu roszczeń, które dostępne są wierzycielom publicznoprawnym. Z uwagi na ten status, ZUS może wziąć udział np. w postępowaniu upadłościowym, ale też zgłosić wniosek wszczynający postępowanie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności przez osoby wymienione w art. 373 p.u.n. (art. 376 p.u.n.; patrz też motywy uchwały SN z 28 września 2016 r., III CZP 48/16).

Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2017 r., I CZ 2/17

Standard: 10991 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 66 ust.1u.s.u.s., Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną, a jego siedzibą jest W. W skład Zakładu wchodzą m.in. terenowe jednostki organizacyjne (art. 67 ust. 2 ustawy), którymi są oddziały i podlegające im inspektoraty (§ 8 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. Nr 28, poz. 164). Oddziały te, jako jednostki organizacyjne osoby prawnej, nie są wyposażone w zdolność sądową. Oznacza to, że powodem w sprawie może być tylko Zakład Ubezpieczeń Społecznych w W., a nie jego oddział. Jedynie na podstawie upoważnienia udzielonego przez Prezesa, Zakład może być w określonym zakresie reprezentowany przez upoważnioną osobę, w tym w szczególności przez dyrektora oddziału (§ 2 ust. 2 i § 8 ust. 2 cyt. rozporządzenia); upoważnienie może obejmować też prawo udzielania dalszych pełnomocnictw.

Możliwość reprezentowania Zakładu przez upoważnionych kierowników oddziałów sprawia, że w praktyce dochodzi do zbędnego oznaczania jako strony Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dopełnieniem oznaczenia jego jednostki organizacyjnej. Nie jest to jednak błąd w zakresie doboru podmiotu uczestniczącego w postępowaniu, ale ten sposób oznaczenia strony służy jedynie uściśleniu wewnętrznej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie (zob. w podobnych przypadkach postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2000 r., sygn. akt I CKN 749/00, a także wyroki z dnia 16 listopada 2006 r., II CSK 143/06 oraz z dnia 19 marca 2009 r., III CSK 219/08,

Wyrok SN z dnia 20 lutego 2015 r., V CSK 329/14

Standard: 45415 (pełna treść orzeczenia)

Oddziały ZUS, a nie ich dyrektorzy mają w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zdolność sądową i procesową (art. 460 § 1 in fine k.p.c. i art 476 § 4 pkt 1 k.p.c.). Tak procesową pozycję ZUS i jego jednostek organizacyjnych wyjaśnił Sąd Najwyższy między innymi w: wyroku z dnia 13 września 2011 r. I UK 78/11, postanowieniu z dnia 4 kwietnia 2012 r. I UZ 66/11, postanowieniu z dnia 21 czerwca 2012 r. III UZ 5/12.

Zdolność procesowa organu rentowego ma swoje oparcie bezpośrednio w ustawie, a posiadanie przez organ rentowy zdolności procesowej oznacza zdolność do dokonywania przez jednostkę organizacyjną będącą takim organem wszystkich czynności procesowych. Jednocześnie we wskazanym wyżej postanowieniu I UZ 66/2011 Sąd Najwyższy podkreślił, że Dyrektor oddziału Zakładu działa jako osoba uprawniona do działania w imieniu organu rentowego (art. 460 § 1 k.p.c., art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 67 § 1 k.p.c. i § 8 ust. 1 i ust. 2 statutu ZUS w związku z art. 67 ust. 1 pkt 2 i art. 74 ust. 5 ustawy systemowej).

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2014 r., II UK 58/14

Standard: 56866 (pełna treść orzeczenia)