Wyrok z dnia 2000-06-29 sygn. V CKN 323/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 323/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 29 czerwca 2000 r.

Przewodniczący: SSN Iwona Koper (spr.).

Sędziowie SN: Henryk Pietrzkowski, Hubert Wrzeszcz.

Protokolant: Izabella Janke.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w Katowicach rozwiązujący z winy powoda Bogusława P. jego małżeństwo z pozwaną Anną P. w ten sposób, że orzekł rozwód z winy obu stron. Uznając zasadność zarzutu apelacji powoda wskazującego na sprzeczność ustaleń sądu pierwszej instancji z treścią materiału dowodowego, po uzupełnieniu postępowania dowodowego, sąd ten dokonał własnych ustaleń i na ich podstawie przyjął, że przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego leżą zarówno po stronie powoda, jak i pozwanej.

Źródłem nieporozumień między stronami, jak ustalił Sąd Apelacyjny, były początkowo ich odmienne wzajemne oczekiwania i różnica zapatrywań na sprawy związane z opieką nad synami i ich wychowaniem. Powód był zdania, że pozwana wykorzystać powinna urlopy wychowawcze, by podjąć osobistą opiekę nad małymi dziećmi, podczas gdy pozwana nie chciała rezygnować z wykonywania pracy zawodowej. Z kolei pozwana krytycznie oceniała działania wychowawcze powoda, gdyż uważała, że w tych sprawach decydujące jest jej zdanie. Pozwana nie respektowała stanowiska męża, który sprzeciwiał się ingerowaniu jej krewnych w sprawy rodziny, ich zbyt częstym i długim pobytom w mieszkaniu stron, uniemożliwiającym powodowi odpoczynek, a przy tym podważającym jego autorytet. Za aprobatą pozwanej powód podjął działania mające na celu zapewnienie rodzinie wysokiej stopy życiowej, co było połączone z dużym zaangażowaniem w pracę zawodową i dodatkowym zatrudnieniem. Pozwana akceptowała zaangażowanie męża w pracę, o ile przynosiło to korzyści finansowe rodzinie, ale związaną z tym konieczność przejęcia części obowiązków poczytywała za pokrzywdzenie i nadmierne obciążenie. Brak wzajemnego zrozumienia poszerzał się stopniowo także na inne sprawy, małżonkowie nie potrafili znaleźć wspólnego rozwiązania w sprawach rodziny i funkcjonowania ich związku, a próby przeforsowania przez każde z nich własnej koncepcji kończyły się kłótniami, aktami fizycznej przemocy ze strony powoda, polegającymi na odpychaniu pozwanej. Nie zmienił tej sytuacji trzyletni zarobkowy pobyt powoda w Hiszpanii, z którym małżonkowie łączyli nadzieje na poprawę wzajemnych stosunków oraz podniesienie poziomu materialnego rodziny. Po powrocie powoda strony nie podjęły właściwych działań, które pozwoliłyby im na osiągnięcie porozumienia, nie widziały możliwości i potrzeby kompromisu, wbrew powinności współdziałania dla dobra rodziny (art. 23 kro).

Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła pozwana, zarzucając w opartej na obu ustawowych podstawach kasacji:

- naruszenie prawa materialnego - art. 57 § 1 kro przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające przede wszystkim na niesłusznym przyjęciu, że mimo bezspornego i znacznie większego zawinienia powoda, również pozwanej można przypisać winę w rozkładzie pożycia i to mimo iż analiza postępowania pozwanej - w świetle zebranego materiału dowodowego nie może prowadzić do jego negatywnie moralnej oceny;

- naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 kpc, art. 328 kpc w zw. z art. 391 kpc i art. 382 kpc poprzez: dowolne ustalenie bez wszechstronnego rozważenia całego zebranego materiału dowodowego, że zeznania świadka Jadwigi T., dotyczące niewłaściwego postępowania powoda, stanowią jedynie odtworzenie relacji przekazywanych przez pozwaną, przyjęcie że nieprzekonywające są zeznania pozwanej, że powód wiele razy ją pobił, mimo że wynikają one z przeprowadzonych dowodów, niepodanie w motywach zaskarżonego wyroku przyczyn odmowy wiarygodności zeznaniom pozwanej i oparcie się na wewnętrznie sprzecznych zeznaniach powoda, bez uwzględnienia całości zebranego materiału.

We wnioskach kasacji skarżąca domaga się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji powoda lub jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawą kasacji określoną w art. 393¹ pkt 2 kpc jest naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Kwalifikacja wagi uchybienia jako istotnego odnosi się do skutku w postaci jego wpływu na wynik sprawy.

Uchybienia przepisom procesowym, które podnosi kasacja, a to art. 233 § 1 kpc, 328 § 2 kpc w zw. z art. 391 kpc i art. 382 kpc, odnosi skarżąca do błędów w zakresie oceny dowodów, których wiarygodność i moc została przez sąd wadliwie oceniona, bez należytego przy tym rozważenia całokształtu materiału dowodowego, zaś przesłanki tej oceny nie zostały wskazane w motywach zaskarżonego wyroku. W następstwie tego - jak podnosi się - doszło do dokonania ustaleń faktycznych z pominięciem szeregu faktów dotyczących niewłaściwego postępowania powoda i jego nagannego stosunku do żony.

Z punktu widzenia wskazanej na wstępie zasady uchybieniom tym, o ile nawet można by je przypisać sądowi apelacyjnemu, nie można przyznać rangi istotnych. Ustalony w sprawie stan faktyczny nie pozwala bowiem przyjąć, że mogły mieć wpływ na wynik sprawy przez ukształtowanie treści zaskarżonego wyroku w części orzekającej o winie w sposób oczekiwany przez skarżącą. Pominięte - bezzasadnie w jej ocenie - przez sąd apelacyjny fakty posłużyć miały za podstawę ustalenia, że postępowanie powoda w stosunku do pozwanej było w znacznie większym stopniu niż przyjął sąd naganne, co jednak w niczym nie mogło zmienić rozstrzygnięcia w przedmiocie winy, przypisanej już powodowi w oparciu o ustalony stan faktyczny.

Art. 57 § 1 kro nie wprowadza rozróżnienia stopnia winy małżonków. Podstawą przyjęcia winy małżonka jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu, obojętne natomiast ze stanowiska oceny winy jest to, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do tego. Nierówny stopień winy małżonków nie stanowi przeszkody do uznania ich współwinnymi rozkładu pożycia. Małżonek, który zawinił powstanie jednej z wielu przyczyn rozkładu, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień (vide: orzeczenie SN z 17 września 1957 r., I CR 913/56, RPEiS 1959/1, s. 335, wyrok SN z 24 kwietnia 1997 r., II CKN 128/97 nie publikowany, wyrok SN z 13 maja 1997 r., II CKN 140/97 nie publikowany.

Dla skuteczności zarzutów procesowych w postulowanym wnioskami kasacji zakresie skarżąca, która kwestionuje rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku i winie, o ile została ona także jej przypisana, powinna uczynić ich przedmiotem wadliwość tych ustaleń, z których taką ocenę wywiódł Sąd Apelacyjny. Brak ukształtowanych w taki sposób zarzutów kasacji czyni ją w omawianej części pozbawioną uzasadnionej podstawy.

W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego kasatorka, z powołaniem się na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 grudnia 1997 r., I CKN 597/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 99), zarzuca Sądowi Apelacyjnemu nieuwzględnienie przy wykładni pojęcia winy w rozumieniu art. 57 § 1 kro elementu subiektywnego, nakazującego ostateczną ocenę naganności postępowania małżonka opierać na kryteriach głównie moralnych a nie prawnych.

Zarówno treść art. 57 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak i innych jego przepisów nawiązujących do pojęcia winy nie precyzują tego pojęcia. Wyjaśnienia jego znaczenia poszukiwać trzeba w doktrynie cywilistycznej, na gruncie której sformułowany został pogląd, że za zawinione w rozumieniu przepisów rozwodowych należy uznać działanie lub zaniechanie będące wyrazem woli małżonka, które naruszając wynikające z obowiązujących przepisów prawa (zwłaszcza art. 23, 24 i 27 kro) lub zasad współżycia społecznego obowiązki prowadzi do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Element obiektywny przytoczonej definicji obejmuje bezprawność postępowania (sprzeczność z ustawą lub zasadami współżycia), zaś element subiektywny możliwość podjęcia i wyrażenia woli co do nastąpienia lub nienastąpienia określonych skutków.

Wyrażony w cytowanym w kasacji wyroku Sądu Najwyższego pogląd, ukształtowany w zindywidualizowanych okolicznościach konkretnej sprawy, zwraca uwagę na ogólniejsze zagadnienie wzajemnych stosunków między prawem a moralnością. Moralność obejmuje takie normy społeczne, które kwalifikują określone ludzkie zachowania według kryteriów dobra i zła, słuszności i niesłuszności. W taki sam sposób mogą je kwalifikować normy prawne. Zakresy regulacji prawnej i moralnej jednak nie zawsze się pokrywają, zaś sfera regulacji wspólnej może obejmować zarówno sytuacje, gdy regulacje te są zbieżne, jak i rozbieżne. Otwartość prawa na wartości moralne przejawia się w bezpośredniej ich inkorporacji, kiedy z woli ustawodawcy stają się one normami prawnymi lub w konstruowaniu przepisów odsyłających do reguł moralnych. Taki charakter mają klauzule generalne, wśród nich klauzula zasad współżycia społecznego, będących powszechnie akceptowanymi regułami moralności publicznej.

Poczynione rozważania uprawniają do sformułowania wniosku, że gdy wina małżonka w rozkładzie pożycia jest następstwem naruszenia przez niego obowiązków wynikających z przepisów prawa rodzinnego recypujących akceptowane powszechnie zasady moralne (w szczególności art. 23, 24, 27 kro), to jej uznanie nie wymaga nadto oceny, że takie jego postępowanie jest naganne moralnie. Sięgnięcia do zasad moralnych wymaga natomiast ocena winy małżonka, gdy u podstaw bezprawności jego zachowania leży sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Mając to na względzie nie można, w okolicznościach przedmiotowej sprawy, uznać słuszności racji kasatorki, z których wywodzi zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 57 § 1 kro przez błędną jego wykładnię.

Pozbawiona w tym stanie rzeczy usprawiedliwionych podstaw kasacja podlega oddaleniu stosownie do art. 393¹² kpc.