Uchwała z dnia 1990-10-04 sygn. III CZP 51/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 51/90

Uchwała

Sądu Najwyższego - Izba Cywilna

z dnia 4 października 1990 r.

1. Egzekucja kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji przez komornika dopuszczalna jest dopiero po wydaniu przez ten organ postanowienia o ich ustaleniu.

2. Stronie postępowania egzekucyjnego przysługuje zażalenie na zarządzenie sądu, wydane w trybie art. 759 par. 2 KPC, uchylające zajęcie wynagrodzenia za pracę dokonane bez właściwego tytułu.

Komornik Sądu Rejonowego w L. - po otrzymaniu wniosku egzekucyjnego wierzyciela Zenona P. - skierował w dniu 12.10.1989 r. do dłużniczki Janiny H. "zawiadomienie o wszczęciu egzekucji i wezwanie do dobrowolnego wykonania". W tym samym dniu skierował też do zakładu pracy dłużniczki "zajęcie wynagrodzenia za pracę" wzywając ten zakład do potrącenia dłużniczce 21.650 ł z tytułu świadczenia głównego wraz z odsetkami, 3.600 zł tytułem kosztów postępowania, 2.000 zł tytułem zwrotu kosztów uzyskania klauzuli wykonalności -uwidocznionych w klauzuli oraz 6.272 zł na poczet kosztów egzekucji i 3.325 zł kosztów adwokackich za wniosek egzekucyjny.

W dniu 24.10.1989 r. dłużniczka Janina H. oraz jej mąż Alfred H., od którego również zasądzona została należność objęta tytułem wykonawczym, wystąpili do Sądu Rejonowego w L. z powództwem przeciwko Zenonowi P. (wierzycielowi) o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, powołując się na to, że zaspokoili w całości roszczenie wierzyciela. Jednocześnie zgłosili wniosek o zabezpieczenie powództwa przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Sąd Rejonowy, powołując się na przedstawione dowody uprawdopodobniające, że wierzytelność została zaspokojona po powstaniu tytułu egzekucyjnego, postanowieniem z dnia 25.10.1989 r. zabezpieczył powództwo "przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego". W tym samym dniu wydał z urzędu - w trybie art. 759 § 2 KPC - drugie postanowienie uchylające zajęcie wynagrodzenia za pracę "w części dotyczącej kosztów postępowania, na które składają się wynagrodzenie pełnomocnika wierzyciela w kwocie 3.325 zł, wynagrodzenie organu egzekucyjnego w kwocie 6.272 zł". W uzasadnieniu tego drugiego postanowienia podniósł, że podstawą czynności egzekucyjnych może być tylko tytuł wykonawczy, a ponieważ tytuł określający koszty postępowania egzekucyjnego nie został wydany, zatem dokonana czynność, jako niezgodna z prawem winna zostać uchylona. Jako podstawę rozstrzygnięcia powołał - poza art. 759 § 2 KPC - art. 776 i 770 KPC.

Powyższe, drugie postanowienie uchylające zajęcie wynagrodzenia za pracę na zaspokojenie kosztów egzekucji, zaskarżył zażaleniem pełnomocnik wierzyciela Zenona P. wnosząc o jego uchylenie - jako nie znajdujące uzasadnienia w art. 770, 776 i 777 KPC.

Sąd wojewódzki w C., rozpoznając zażalenie uznał, że w sprawie występują zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości, które formułując w pytaniach przytoczonych w części wstępnej uchwały przedstawił Sądowi Najwyższemu - w trybie art. 391 § 1 KPC - do rozstrzygnięcia.

Rozstrzygając przedstawione zagadnienie Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

I. Negatywna odpowiedź na pytanie pierwsze wynika i to w sposób jednoznaczny z art. 770 KPC. Przepis ten wyraźnie stanowi, że dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji (które komornik ustala postanowieniem) i że komornik koszty te ściąga wraz z egzekwowanym roszczeniem. Gdy się uwzględni zasadę, że dłużnik odpowiada tylko za koszty niezbędne i celowe to wymóg ustalenia ich przez komornika w postanowieniu wydaje się wręcz oczywisty. Z zasady tej, jak również z zasady unifikacji kosztów, należy wyprowadzić przy tym wniosek, iż postanowienie rozliczające koszty winno być wydane w końcowej części postępowania egzekucyjnego, kiedy ich wysokość jest możliwa do ustalenia. Wniosek taki wynika też z art. 108 KPC mającego zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym (art. 13 § 2 KPC). Postanowienie takie winno być uzasadnione, co wiąże się z tym, iż wydawane jest na posiedzeniu niejawnym i podlega zaskarżeniu - w drodze skargi na czynności komornika (art. 767 § 1 KPC) jeżeli wydał je komornik, w drodze zaś zażalenia, jeżeli wydał je sąd działający jako organ egzekucyjny. Ściąganie od dłużnika należności z tytułu kosztów, bez wydania postanowienia ustalającego ich wysokość, uniemożliwiałoby dłużnikowi zorientowanie się czy nie ściąga się od niego kwot nadmiernych, a więc czy nie obciąża się go kosztami, których nie można zaliczyć do niezbędnych ani też celowych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy egzekucja prowadzona jest przez długi okres czasu. Bez znaczenia jest w tym wypadku okoliczność, że dla egzekucji kosztów wierzyciel nie musi uzyskiwać klauzuli wykonalności, a podstawę egzekucji tej należności stanowi prawomocne postanowienie o ich ustaleniu.

Zbędność uzyskiwania odrębnego tytułu wiąże się z tym, że koszty egzekucyjne mają charakter adhezyjny w stosunku do roszczenia głównego. Nie oznacza to natomiast możliwości wszczęcia egzekucji kosztów bez postanowienia o ich ustaleniu, ani też nie przesądza o możliwości pobierania przez komornika części wyegzekwowanych na podstawie tytułu wykonawczego kwot na poczet należnych mu opłat i kosztów.

Dla wykładni art. 770 KPC nie ma tez znaczenia praktyka komorników, na którą powołuje się Sąd Wojewódzki, polegająca na dokonywaniu zajęć, w tym wynagrodzeń za pracę, dla wyegzekwowania nie tylko roszczenia głównego i kosztów objętych klauzulą wykonalności, ale również i kosztów przeprowadzenia egzekucji - bez wydawania postanowienia o ustaleniu tych kosztów. Praktyka ta jest wadliwa. Nie uwzględnia bowiem przepisu § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10.3.1981 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz.U. Nr 7, poz. 31 z późn. zm.), w myśl którego komornik nie podejmie czynności, dopóki strona zobowiązana do wpłacenia zaliczki na pokrycie opłaty ryczałtu kancelaryjnego i wydatków, zaliczki tej nie uiści.

II. Trafne jest stanowisko wyrażone w uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne, iż przepis art. 759 KPC nie przewiduje możliwości wniesienia środka zaskarżenia do zarządzeń sądu wydawanych z urzędu komornikowi - zmierzających do zapewnienia należytego wykonania egzekucji. Możliwości wniesienia środka odwoławczego od postanowienia sądu rejonowego rozstrzygającego skargę na czynności (w tym zaniechania dokonania czynności) nie przewiduje bezpośrednio również przepis art. 767 KPC normujący to samo zagadnienie, bo sprawę nadzoru judykacyjnego nad komornikami (art. 759 § 2 KC - także nadzoru służbowego). Stanowi on bowiem, że zażalenie na postanowienie sądu przysługuje w wypadkach w ustawie wskazanych. Odnosi się zatem m.in. do sytuacji wymienionych w art. 768, 770 czy też art. 870 § 2 KPC.

Wprowadzenie do szeregu przepisów księgi drugiej kodeksu cywilnego postanowień przewidujących zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji, nie oznacza, iż w innych przypadkach stosowanie tego środka zaskarżenia jest wyłączone. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.4.1986 r. III CRN 40/86 - OSNCP 1987, nr 7, poz. 102), że poza przypadkami wskazanymi w księdze drugiej, zażalenie przysługuje także na niektóre inne postanowienia sądu wydane w postępowaniu egzekucyjnym, a mianowicie wymienione w art. 394 § 1 KPC, który to przepis zamieszczony w części dotyczącej postępowania rozpoznawczego ma zastosowanie poprzez art. 13 § 2 KPC także w postępowaniu egzekucyjnym.

Wprawdzie przepis art. 394 § 1 KPC nie zawiera uregulowania, które wprost przewidywałoby zażalenie na postanowienie, czy też zarządzenie sądu rejonowego, uchylające czynność komornika, jednakże należy dojść do wniosku, że powyższy środek zaskarżenia ma zastosowanie w każdym wypadku, gdy rozstrzygnięcie sądu uchylające czynność komornika zmierza w istocie rzeczy do zakończenia postępowania. Nie będzie ono przysługiwało natomiast w wypadku, gdy sąd uchylając czynność poleca dokonać innej czynności.

Ponieważ podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy (art. 776 KPC) lub inny tytuł uprawniający do prowadzenia egzekucji (w zakresie kosztów egzekucyjnych postanowienie ustające wysokość tych kosztów - art. 770 KPC) należy przyjąć, iż czynność komornika polegająca na wszczęciu egzekucji, w tym polegająca na zajęciu wynagrodzenia za pracę, winna być przez sąd uchylona i to z takim skutkiem, że ponowne jej wszczęcie bez właściwego tytułu jest niemożliwe. Takie rozstrzygnięcie równa się wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w rozumieniu art. 394 § 1 in principio KPC, na które zgodnie z tym przepisem przysługuje zażalenie.

Okoliczność, czy postanowienie uchylające czynność komornika wydane zostało z urzędu, w trybie art. 759 § 2 KPC czy też w uwzględnieniu skargi na czynności komornika - w trybie art. 767 § 1 i 3 KPC, nie ma znaczenia.

Kwestia czy zażalenie przysługuje oceniana być musi z punktu widzenia przedmiotu i rodzaju rozstrzygnięcia sądu rejonowego. Jest więc rzeczą oczywistą, że zażalenie nie będzie przysługiwać na zarządzenia sądu wydawane w trybie art. 759 § 2 KPC, w ramach sprawowania tzw. nadzoru służbowego (administracyjnego).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi przytoczonej w sentencji uchwały (art. 391 § 1 KPC).