Wyrok z dnia 2004-01-09 sygn. IV CK 327/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 327/02

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 9 stycznia 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Zbigniew Strus (spr.). Sędziowie: SN Antoni Górski, SA Barbara Kurzeja.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa I. C. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przeciwko Waldemarowi K. i A. P. Limited w M. o zwolnienie od egzekucji, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2004 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 4 lipca 2002 r., oddala kasację i zasądza od powodowej Spółki na rzecz pozwanej Spółki kwotę 1200 (tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji kasacyjnej.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację powódki Spółki I. C. z ograniczoną odpowiedzialnością w W., w sprawie przeciwko uczestnikom postępowania egzekucyjnego tj. dłużnikowi Waldemarowi K. i wierzycielce - Spółce A. P. Limited w M. o zwolnienie od egzekucji nieruchomości położonej w M., mającej urządzoną księgę wieczysta Kw. (...) Sądu Rejonowego w G. Dłużnik jest wpisany w tej księdze jako użytkownik wieczysty, a egzekucja została w istocie skierowana do tego prawa. Stosownie do dokonanych ustaleń, między powodową Spółką a dłużnikiem została zawarta w pisemnej formie umowa o nabycie przez W. K. użytkowania wieczystego we własnym imieniu i przeniesienie tego prawa na Spółkę I. C. za cenę 35.000 zł Dłużnik nabył opisane prawo od miejscowej Gminy w lipcu 1997 r., a po upływie trzech lat komornik sądowy na wniosek jego wierzycielki tj. Spółki A.P. Limited w M. wszczął egzekucję z użytkowania wieczystego. W tej sytuacji Spółka I. C. z o.o. wytoczyła powództwo o zwolnienie od egzekucji, podnosząc zarzut naruszenia jej prawa.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo a Sąd Apelacyjny oddalając apelację strony powodowej wyraził zapatrywanie, że przysługujące stronie powodowej prawo nie mieści się w katalogu praw usprawiedliwiających żądanie określone w art. 841 § 1 k.p.c., powołując przy tym jako istotną okoliczność upływ czasu między nabyciem prawa przez dłużnika egzekwowanego a wszczęciem tego postępowania.

W kasacji opartej na drugiej podstawie powodowa Spółka wskazała naruszenie przepisów art. 841 § 1 oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez ich błędną wykładnie lub niewłaściwe zastosowanie i domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Umowa zlecenia między Spółką powodową a pozwanym W. K. jest źródłem roszczenia Spółki o wydanie tego co zostało dla niej uzyskane (art. 740 k.c.). W rozpoznawanej sprawie jest to prawo użytkowania wieczystego. Orzecznictwo Sadu Najwyższego zarówno pod rządami przepisów kodeksu zobowiązań (art. 506 § 2 k.z.) oraz kodeksu cywilnego z 1964 r. (art. 740 zdanie drugie k.c.) przyjmowało, że umowa zlecenia nabycia dla zlecającego nieruchomości w imieniu zleceniobiorcy nie wymaga dla ważności zachowania formy aktu notarialnego oraz, że wynika z niej obowiązek przyjmującego zlecenie wydania tj. przeniesienia na zlecającego prawa własności (np. orz. z 5 maja 1949 r. k.r. C. 186/49, Przegl. Not. 1950 r. t. I, s. 451). Obowiązek wydania nieruchomości nabytej na zlecenie wynika wprost z ustawy, w związku z czym zbędna jest umowa zobowiązująca do przeniesienia własności (orz. z 12 czerwca 1950 r. C 22/50 - PiP 1951, nr 4, s. 47; orz. z 1 października 1955 r., 3 CR 783/55, OSN 1957, z. IV, poz. 42). Fiducjarny charakter stosunku prawnego łączącego dającego z przyjmującym zlecenie powoduje, że zleceniodawca może w procesie domagać się złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności. Powyższe reguły stosuje się w razie powierniczego nabycia użytkowania wieczystego, jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie.

Skoro powodowa Spółka ma wierzytelność wobec W. K. powstaje pytanie, czy jest to prawo, które można chronić na podstawie art. 841 § 1 k.p.c., ponieważ narusza je wszczęta egzekucja.

Wykładnia językowa przepisu nie daje zadowalającej odpowiedzi. Gdyby przyjąć, że każde prawo podmiotowe, a więc i względne, w nieograniczonym zakresie podlega ochronie w drodze powództwa ekscydencyjnego doszłoby do poważnego osłabienia prawa do sądu gwarantowanego w Konstytucji i wiążącej Polskę Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Odpowiednie przepisy (art. 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji) nie zamykają prawa do sądu w ramach postępowania rozpoznawczego ale określają standard legislacji i praktyki sądowej również w postępowaniu egzekucyjnym (por. np. wyrok ETPC z 4 kwietnia 2000 r. nr 38670/97, LEX nr 40840). Należy bowiem mieć na uwadze, że brak obowiązku zastrzeżonego zachowania ad solemnitatem formy szczególnej umów zlecenia, nieograniczony czas wykonania wydania uzyskanego prawa związany z prawem zrzeczenia się zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.) sprzyja zmowom dłużnika z osobami trzecimi i powoduje obniżenie w razie egzekucji wiarygodności ksiąg wieczystych. Przyjęcie takiej wykładni podważałoby regułę wynikającą z art. 803 k.p.c., wg której wierzyciel może zaspokoić się z całego majątku dłużnika.

Poszukując właściwej ratio legis art. 841 k.p.c., w pewnym stopniu można posłużyć się wskazówkami wynikającymi z odpowiedniego przepisu zawartego w d. k.p.c. Przepis art. 574 § 1 wymieniał prawa usprawiedliwiające żądanie osoby trzeciej. W pkt 3 określono je jako stan, w którym przedmiot nie należy do dłużnika, a osoba trzecia ma prawo zażądać zwrotu tego przedmiotu. Jak widać, ustawodawca nie poprzestał na prawie żądania zwrotu, które mogłoby wynikać z prawa względnego lecz zastrzegł, aby przedmiot nie należał do dłużnika. Jeżeli zaś "nie należał", to znaczy, że wierzyciel nie mógłby się z niego zaspokoić, ponieważ egzekucja poza wyjątkami określonymi w ustawach (np. odpowiedzialność rzeczowa) była i jest kierowana do majątku dłużnika. Stan w którym dłużnik egzekwowany miałby - jak w rozpoznawanej sprawie - prawo rzeczowe do przedmiotu egzekucji nie usprawiedliwiał więc poprzednio powództwa przeciwegzekucyjnego osoby trzeciej mającej roszczenie o wydanie rzeczy. Przykładowy charakter podstaw takiego powództwa określonych w art. 574 § 1 d. k.p.c. skłonił współczesnego ustawodawcę do rezygnacji z tej techniki legislacyjnej, nie ma jednak podstaw do supozycji, jakoby w obecnym przepisie art. 841 k.p.c. doszło do ich istotnego rozszerzenia kosztem wierzycieli egzekwujących. Powodowa Spółka może mieć interes prawny w żądaniu, aby egzekucją nie było objęte użytkowanie wieczyste dłużnika, ponieważ zagraża to realnemu wykonaniu przez przyjmującego zlecenie jego zobowiązania wydania nabytego prawa i może prowadzić do zmiany treści zobowiązania. Jednakże nie interes prawny lecz naruszenie prawa osoby trzeciej stanowi wg. art. 841 k.p.c. podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego, a nie ma wątpliwości, że stosownie do okoliczności rozpoznawanej sprawy egzekucja nie jest skierowana przeciw jej prawu lecz przeciw prawu należącemu do dłużnika.

Dlatego uznając kasację za pozbawioną usprawiedliwionej podstawy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, z mocy art. 393¹² k.p.c., a w zakresie kosztów procesu z mocy stosowanego odpowiednio przepisu art. 98 k.p.c.