Uchwała z dnia 1994-10-21 sygn. III CZP 132/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 132/94

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 21 października 1994 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie SN: J. Gudowski, G. Filcek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zofii i Bolesława małżonków M. przeciwko Kazimierzowi P., Irenie P., Adamowi R., Janowi K., Antoniemu Z., Piotrowi K., Krystynie M., Henrykowi Ł., Krystynie Ł., Krzysztofowi K., Annie Ś., Alinie G., Bogdanowi C., Jolancie K., Janowi C., Genowefie B., Mirosławowi K., Bożenie K., Józefie I., Janinie W., Stefanowi S., Janinie K., Stefanowi R., Kazimierzowi S., Stanisławie M., Marii M., Edwardowi K., Grzegorzowi K. o zniesienie służebności gruntowej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Skierniewicach, postanowieniem z dnia 3 sierpnia 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w świetle art. 294 k.c. i art. 295 k.c. dla zniesienia służebności gruntowej, dla której przesłankowo stwierdzono w innej sprawie, że została nabyta przez zasiedzenie, niezbędne jest uprzednie wydanie postanowienia o zasiedzeniu tej służebności?"

podjął następującą uchwałę:

Brak orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie zasiedzenia służebności gruntowej nie jest przeszkodą do zniesienia takiej służebności.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne wystąpiło na tle następującego stanu faktycznego:

W sprawie posesoryjnej sygn. akt I C 103/87 Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej wyrokiem z dnia 7 stycznia 1988 r. przywrócił szesnastu powodom posiadanie drogi biegnącej pomiędzy zabudowanymi nieruchomościami Jana Ł. i Bolesława M., którą ten ostatni zagrodził.

W sprawie sygn. akt I C 82/91, toczącej się przed wspomnianym wyżej sądem, Bolesław M. domagał się wydania nakazu zaniechania przechodu i przejazdu sporną drogą, powołując się na służące mu prawo własności gruntu zajętego pod drogę. Sąd orzekający w tamtej sprawie ustalił, że Bolesław M. wraz z małżonką są właścicielami gruntu, na którym znajduje się sporna droga, ale przyjął jednocześnie, że pozwanym przysługuje prawo do korzystania z niej, ponieważ jeżdżąc nią i przechodząc "na długo przed II wojną światową" nabyli służebność gruntową przez zasiedzenie. Sąd przyjął, że przesłanki do nabycia służebności gruntowej na podstawie art. 292 k.c. były spełnione, ponieważ sporna droga była utwardzona kamieniami i nawożona żwirem, a poza tym była odgrodzona od pozostałej części nieruchomości powodów postawionym przed 1953 r. płotem. Sąd nie ustalił ściśle daty początkowej biegu zasiedzenia, ale uznał, że stan prowadzący do zasiedzenia trwał niewątpliwie od

1964 r., a zatem upływ terminu zasiedzenia służebności gruntowej nastąpił w 1984 r. i z tego względu oddalił powództwo małżonków M.

W kolejnej sprawie, toczącej się początkowo w postępowaniu nieprocesowym, a po zmianie trybu w procesie (akta) Zofia i Bolesław małżonkowie M. wystąpili przeciwko szesnastu osobom o zniesienie służebności gruntowej obciążającej należącą do nich działkę gruntu, oznaczoną numerem 525, położoną w B. W uzasadnieniu pozwu twierdzili, że:

a) służebność utraciła dla pozwanych znaczenie, ponieważ objęta tą służebnością droga uległa zwężeniu i nadaje się tylko do przechodzenia,

b) służebność stała się dla powodów szczególnie uciążliwa, ponieważ hamuje odpowiednie do dzisiejszych wymagań zagospodarowanie ich siedliska.

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 1994 r. Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej oddalił powództwo o zniesienie służebności gruntowej, uznając, że "brak jest prawnej podstawy istnienia służebności gruntowej". Sąd wyprowadził ten wniosek z przekonania, że stwierdzenie nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie "wymaga dla swej skuteczności odrębnego postanowienia", gdyż ustalenie nabycia takiej służebności, dokonane w uzasadnieniu orzeczenia zapadłego w procesie negatoryjnym "nie stwarza stanu rzeczy osądzonej".

Oddalając powództwo sąd orzekający powołał się ponadto na następujące okoliczności:

1) ustanowienie służebności gruntowej wymaga określenia nieruchomości władnącej i obciążonej oraz określenia zakresu służebności, a ustalenia w sprawie sygn. akt C 82/91 dotyczyły tylko nieruchomości obciążonej,

2) spośród pozwanych w sprawie o zniesienie służebności gruntowej tylko dwie osoby brały udział w sprawie sygn. akt I C 82/91.

Przy okazji rozpatrywania rewizji małżonków M. od ostatniego z wymienionych wyżej wyroków Sąd Wojewódzki w Skierniewicach powziął przedstawioną na wstępie wątpliwość.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Tak jak nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie, tak również nabycie służebności gruntowej w ten sam sposób następuje z mocy ustawy, jeżeli tylko będą spełnione przesłanki określone w art. 172 i 292 k.c. Nabywcy praw uzyskanych przez zasiedzenie, a więc z mocy samej ustawy, mogą być zainteresowani (z reguły na potrzeby wieczystoksięgowe) w uzyskaniu postanowienia sądu stwierdzającego nabycie tych praw. Postanowienie to ma jednak charakter wyłącznie deklaratoryjny i poza postępowaniem wieczystoksięgowym, w którym dla uzyskania wpisu w księdze wieczystej wymagane jest złożenie postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie, jest ono jedynie ułatwieniem w dowodzeniu nabycia prawa. Postanowienie to nie jest w każdym razie konieczne do wykonywania nabytego prawa i nie jest konieczne do wykazywania jego istnienia w procesach sądowych, w których ustalenie faktu nabycia prawa przez zasiedzenie jest tylko przesłanką rozstrzygnięcia, tak jak to miało miejsce w sprawie sygn. akt I C 82/91 o zakaz przechodu i przejazdu po gruncie małżonków M.

Sąd orzekający w sprawie sygn. akt I C 82/91 zastosował przyjętą w nauce prawa i w orzecznictwie Sądu Najwyższego zasadę o dopuszczalności ustalenia faktu nabycia prawa przez zasiedzenie w innej sprawie niż w postępowaniu o zasiedzenie, gdy ustalenie tego faktu nie należy do samego rozstrzygnięcia, lecz jest tylko przesłanką tego rozstrzygnięcia (orzeczenie SN z dnia 20 marca 1969 r. III CZP 11/69 - OSNCP 1969, z. 12, poz. 210 i powołana w nim uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 10 lutego 1951 r. ŁC 741/50 - OSN, nr 1, poz. 2).

Wspomniana wyżej zasada może mieć zastosowanie również w sprawie o zniesienie służebności gruntowej. Także ta sprawa jest realizacją uprawnień właściciela nieruchomości, dotkniętego uciążliwością korzystania z niej przez inne osoby, tyle tylko, że wiadome już jest, że przypisują one sobie ograniczone prawo rzeczowe odnośnie do tej nieruchomości.

Przesłanką rozstrzygnięcia w takiej sprawie powinno być ustalenie: 1) odnoszące się do faktu i sposobu nabycia tego prawa przez pozwanych, 2) dotyczące istnienia powoływanych przez powodów ustawowych przesłanek zniesienia służebności gruntowej (art. 294 k.c.).

W świetle powyższych wypowiedzi bez znaczenia są podnoszone przez sąd I instancji okoliczności, że wynik i ustalenia faktyczne dokonane w sprawie o zakaz przechodu i przejazdu po gruncie powodów "nie tworzą stanu rzeczy osądzonej" oraz że nie pokrywa się w pełni krąg osób pozwanych w tej i w tamtej sprawie. Przesłanki rozstrzygnięcia sprawy o zniesienie służebności gruntowej powinny być ustalone w tej sprawie samodzielnie, w odniesieniu do każdego z pozwanych, bez względu na stopień przewidywanych przez sąd trudności.

Reasumując, należy stwierdzić, że pogląd, iż przy braku postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie "brak jest prawnej podstawy istnienia służebności" jest nie do przyjęcia z prawnego punktu widzenia, skoro nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie następuje ex lege. Pogląd ten jest nie do przyjęcia również z tego względu, że dopóki pozwani nie zdecydowaliby się na wystąpienie do sądu o stwierdzenie zasiedzenia (co nie musi leżeć w ich interesie), dopóty powód byłby praktycznie pozbawiony prawa do sądu w kwestii zniesienia służebności gruntowej. Pozbawienie powoda tego prawa byłoby ze względów prawnych i społecznych niedopuszczalne.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji postanowienia.

OSNC 1995 r., Nr 2, poz. 35