Wyrok z dnia 2003-09-25 sygn. V CK 198/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 198/02

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 25 września 2003 r.

V CK 198/02

przewodniczący - sędzia SN Lech Walentynowicz, sędziowie SN - Iwona Koper i Kazimierz Zawada (spr.).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sprawie wyłonił się problem zakresu podmiotowego odpowiedzialności przewidzianej w art. 298 kh (obecnie jego odpowiednikiem jest art. 299 ksh). Jeżeli pierwszy ustanowiony i objęty wpisem spółki do rejestru (zob. art. 166 pkt 4 i art. 167 § 1 pkt 3 w zw. z art. 171 § 1 kh i odpowiednio art. 166 § 1 pkt 5 i art. 167 § 1 pkt 3 w zw. z art. 163 pkt 5 i art. 12 ksh) skład zarządu nie uległ zmianie, jest jasne, że przewidzianą w art. 298 kh odpowiedzialność w razie bezskutecznej egzekucji przeciwko spółce któregokolwiek z jej zobowiązań ponoszą ci właśnie ustanowieni i objęci wpisem spółki do rejestru członkowie zarządu. Jeżeli natomiast, tak jak w niniejszej sprawie, skład zarządu spółki zmieniał się, powstaje pytanie, które z osób pełniących dotychczas funkcje członków zarządu odpowiadają wobec wierzyciela spółki powołującego się na bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Czy wszystkie, czy tylko niektóre, np. będące członkami zarządu w chwili wytoczenia powództwa na podstawie art. 298 kh lub ustalone według jakiegoś innego kryterium; w szczególności czy dla uznania pewnej osoby za ponoszącą odpowiedzialność na zasadach art. 298 kh ma znaczenie fakt ujawnienia jej w rejestrze w charakterze członka zarządu.

Do kwestii, czy dla ponoszenia przewidzianej w art. 298 kh odpowiedzialności ma znaczenie ujawnienie pozwanego w rejestrze w charakterze członka zarządu, Sąd Najwyższy najszerzej odniósł się w wyroku z dnia 28 września 1999 r., II CKN 608/98 (OSNC 2000 nr 4, poz. 67). Zajął tam stanowisko, zgodnie z którym wpis określonej osoby do rejestru w charakterze członka zarządu nie rozstrzyga o ponoszeniu przez nią odpowiedzialności na zasadach ustanowionych w art. 298 kh. Za decydujące w tym względzie uznał rzeczywiste posiadanie statusu członka zarządu. Z jednej więc strony, odpowiedzialność tę może ponosić także osoba niewpisana w rejestrze w charakterze członka zarządu, ale rzeczywiście wchodząca w skład zarządu, z drugiej zaś strony, dla ponoszenia tej odpowiedzialności przez określoną osobę nie wystarcza sam jej wpis w rejestrze jako członka zarządu, jeżeli została ona już z tej funkcji odwołana. Zajęcie takiego stanowiska oznaczało zdystansowanie się w stosunku do odmiennego poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1938 r., II C 86/38 oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1950 r., Wa.C 385/49 (niepubl.). W kolejnym wyroku, z dnia 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00, powołanym w skardze kasacyjnej, Sąd Najwyższy znów jednak powrócił do poglądu wypowiedzianego w wyroku z dnia 18 sierpnia 1938 r., II C 86/38 i wyroku z dnia 21 kwietnia 1950 r.

Z tych dwóch odmiennych zapatrywań Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to, które zostało wyrażone w wyroku z dnia 28 września 1999 r., II CKN 608/98.

W uzasadnieniu wyroku z 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00, przyznano to, na co powoływał się wyrok z 28 września 1999 r., II CKN 608/98, że Kodeks handlowy (art. 168), tak samo jak obecnie Kodeks spółek handlowych (art. 168), wymagał wpisania zmian w składzie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do rejestru, ale wpisowi temu nie nadawał charakteru konstytutywnego, lecz jedynie deklaratywny. Prawidłowo podjęta uchwała o odwołaniu dotychczasowego i powołaniu nowego członka zarządu była zatem (art. 195 § 3 kh) i jest (art. 201 § 4 ksh) skuteczna niezależnie od ujawnienia dokonanej zmiany zarządu w rejestrze. Zestawienie tej regulacji z brzmieniem przepisu mówiącego o odpowiedzialności członków zarządu w razie bezskutecznej egzekucji przeciwko spółce prowadzi do wniosku, że przepis ten ma na względzie osoby będące członkami zarządu w świetle wspomnianej regulacji; bez znaczenia dla ustalenia tych osób jest więc fakt niewpisania ich do rejestru (tak również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2001 r., V CKN 186/00, LEX 52420), jak i treść wpisu, który nie odpowiada rzeczywistości.

Według poglądu bronionego w wyroku z 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00, powyższy wniosek powinien być jednak ze względu na przepisy chroniące osoby trzecie działające w zaufaniu do rejestrów skorygowany w przypadku figurowania w rejestrze w charakterze członków zarządu osób już odwołanych z tej funkcji. Powołując się na art. 24 § 1 kh, zgodnie z którym kupiec (spółka) nie mógł wobec osób trzecich działających w dobrej wierze zasłaniać się zarzutem, że dane wpisane zgodnie z jego zgłoszeniem nie są prawdziwe, przyjęto w tym wyroku, iż nieujawnione w rejestrze handlowym odwołanie członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedziałnością nie zwalania go wobec wierzyciela spółki od odpowiedzialności wynikającej z art. 298 § 1 kh; może on jedynie wyłączyć tę odpowiedzialność przez wykazanie jednej z okoliczności wymienionych w art. 298 § 2 kh. Dokonując na podstawie art. 24 § 1 kh korektury powyższego wniosku, nie odniesiono się jednak w ogóle do przytoczonych w wyroku z dnia 28 września 1999 r., II CKN 608/98, argumentów przeciwko dopuszczalności stosowania we wspomnianym przypadku art. 24 § 1 kh. Tymczasem argumenty te są trudne do odparcia.

Przede wszystkim należy zauważyć, że art. 24 § 1 kh chronił osoby trzecie względem spółki, natomiast rozpatrywana odpowiedzialność nie obciąża spółki; nie chodzi tu zatem o stosunek między osobami trzecimi i spółką.

Ponadto inne racje przyświecały art. 24 § 1 kh, a inne ustanowieniu wspomnianej odpowiedzialności. Dla odpowiedzialności przewidzianej w art. 298 kh przekonanie (dobra wiara) wierzycieli spółki, że pewne osoby niewykreślone z rejestru są nadal członkami zarządu, jest bez znaczenia. Odpowiedzialność ta jest bowiem sankcją za kierowanie sprawami spółki w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. Wyrazem kierowania sprawami spółki w sankcjonowany sposób jest przede wszystkim niezłożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości (lub podania o wszczęcie postępowania układowego; złożenie tego podania stało się nieaktualne po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. Nr 60, poz. 535 -dalej: pr. upadł. i napr.). Złożenie zaś wniosku o ogłoszenie upadłości obciąża jedynie osoby piastujące funkcje członków zarządu (art. 5 § 2 pr. upadł. oraz - obecnie - art. 21 ust. 2 pr. upadł. i napr.), a nie te, o których wierzyciele na podstawie nieaktualnego wpisu do rejestru sądzą, że są one członkami zarządu.

Wreszcie - jak trafnie podniesiono w zaskarżonym wyroku - osoba wpisana w rejestrze jako członek zarządu, ale już nim niebędąca, nie ma możliwości wystąpienia o ujawnienie zmiany zarządu w rejestrze. Obciążenie tej osoby odpowiedzialnością na rzecz wierzyciela spółki przełamywałoby więc regułę, zgodnie z którą warunkiem ochrony dobrej wiary osoby trzeciej jest możliwość przypisania temu, kogo dotykają skutki tej ochrony, stworzenie stanu uzasadniającego dobrą wiarę osoby trzeciej.

Powyższe argumenty, na co zwrócono już uwagę w piśmiennictwie, zachowały aktualność także po uchyleniu art. 24 kh, tj. na tle obecnie obowiązujących przepisów art. 14 i 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.).

Gdy, jak w niniejszej sprawie, skład zarządu spółki zmieniał się, odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 298 kh ponoszą osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna; wystarcza - należy podkreślić - samo istnienie w tym czasie tego zobowiązania, jego zaś wymagalność nie jest wówczas konieczna (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003 nr 2, poz. 22; z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 933/00, LEX nr 55500; z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, Biul. SN 2003 nr 7, s. 13). Za takim określeniem kręgu osób odpowiedzialnych przemawia funkcja omawianej odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta pomyślana została jako sankcja za prowadzenie spraw spółki w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji jej zobowiązań, zaś oddziaływać na spółkę w sposób przeciwdziałający bezskuteczności egzekucji jej zobowiązań mogą tylko osoby, które w czasie istnienia tych zobowiązań wchodzą w skład zarządu spółki. Objęcie odpowiedzialnością wspomnianych osób także zobowiązań jeszcze w tym czasie niewymagalnych jest uzasadnione tym, że ogłoszenie upadłości, o które powinni wystąpić członkowie zarządu w celu przeciwdziałania bezskuteczności egzekucji zobowiązań spółki, spowodowałoby ich wymagalność (art. 32 pr. upadł., a obecnie art. 91 pr. upadł. i napr.). Przepisy prawa upadłościowego uznają przy tym za zobowiązania niewymagalne na zasadach ogólnych także te zobowiązania, w których rozmiar świadczenia zależy od upływu czasu, a które mają być wykonywane także po ogłoszeniu upadłości; w celu zaspokojenia z masy upadłości mogą być bowiem zgłaszane odpowiadające tym zobowiązaniom wierzytelności pieniężne (zob. np. art. 156 i 158 pr. upadł. oraz art. 247 i 249 pr. upadł. i napr.).

Z punktu widzenia art. 298 kh, na równi ze zobowiązaniami istniejącymi należy traktować zobowiązania warunkowe (por. art. 154 § 1 pr. upadł. oraz art. 245 ust. 1 pkt 4 pr. upadł. i napr.).

Jeżeli zatem wierzyciel spółki przedkładając tytuł egzekucyjny stwierdzający zobowiązanie spółki (co do tej przesłanki zob. w szczególności uwagi zawarte w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999 nr 12, poz. 203) i wykazując bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce (co do tej przesłanki zob. w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, niepubl.), pozwał określoną osobę na podstawie art. 298 kh, a osoba ta wykazała, że zobowiązanie to powstało po jej odwołaniu z funkcji członka zarządu, powództwo powinno być oddalone już ze względu na tę ostatnią okoliczność. Nie ma więc w takim razie potrzeby prowadzenia przez pozwanego dalszych dowodów, zmierzających do wykazania okoliczności zwalniających, wymienionych w art. 298 § 2 kh. (...)