Postanowienie z dnia 2012-02-09 sygn. VI ACz 195/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI ACz 195/12

Postanowienie

Sądu Apelacyjnego w Warszawie

z dnia 9 lutego 2012 r.

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia SA Urszula Wiercińska.

Sędziowie SA: Ewa Stefańska (spr.), Aldona Wapińska.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2012 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przeciwko B. G. L. A. M. J. o zapłatę na skutek zażalenia powoda od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 17 listopada 2011 r. sygn. akt XX GC 845/10 postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 17 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił w całości pozew wniesiony przez (...) spółkę ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przeciwko B. G. L. A. M. J. o zapłatę. W uzasadnieniu wskazano, że wprawdzie powód jako osoba prawna (spółka prawa handlowego) posiada zdolność procesową, to nie oznacza jednak, że może występować w każdej sprawie cywilnej. Sąd pierwszej instancji stwierdził bowiem, że stosownie do art. 228 pkt 2 k.s.h., do skutecznego wniesienia pozwu przez powodową spółkę w przedmiotowej sprawie wymagane było podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały wyrażającej zgodę na wytoczenie powództwa, przy czym skutek niewyrażenia takiej zgody określa art. 17 § 1 k.s.h. i jest to nieważność czynności prawnej.

Sąd Okręgowy wskazał, że jeżeli ustawodawca wymaga podjęcia uchwały przez najwyższy organ spółki w przedmiocie dochodzenia odszkodowania przez tą spółkę, to nie można twierdzić, iż nie ma ona znaczenia, odwołując się wyłącznie do teoretycznego podziału czynności na prawne i procesowe, a takie stanowisko zajmuje powód podnosząc, że skoro wytoczenie powództwa nie jest czynnością materialnoprawną, to zgoda walnego zgromadzenia na jego wytoczenie nie jest wymagana. Dlatego sąd pierwszej instancji uznał, biorąc pod uwagę fakt, że przedmiotowa uchwała została podjęta po upływie dwóch miesięcy od daty wytoczenia powództwa, iż nie jest już możliwa konwalidacja tego braku.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy odwołał się do treści uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 r. (sygn. akt VI ACa 1273/10, nie publik.), gdzie wskazano na treść art. 228 pkt 2 k.s.h. jako jeden z argumentów przemawiających za oddaleniem powództwa odszkodowawczego spółki przeciwko członkowi jej zarządu. Rozważając sankcję braku uchwały, o której mowa w art. 228 pkt 2 k.s.h., sąd pierwszej instancji wskazał na możliwość przyjęcia trzech koncepcji: oddalenia powództwa, umorzenia postępowania, bądź odrzucenia pozwu, przy czym opowiedział się za ostatnią z nich. Wskazał, że w przedmiotowej sprawie trudno mówić o braku legitymacji procesowej czynnej po stronie spółki w sytuacji, gdy wprost z art. 293 § 1 k.s.h. wynika zasada odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu wobec spółki. Natomiast problem braku uchwały ma charakter procesowy, a nie materialnoprawny. Za nieprawidłową uznał także sankcję w postaci umorzenia postępowania, która byłaby uzasadniona w przypadku, gdyby osoba wnosząca powództwo nie była do tego umocowana. Natomiast uchwała przewidziana w art. 228 pkt 2 k.s.h. nie ma dwoistego charakteru (nie obejmuje zezwolenia na dokonanie określonej czynności oraz jednocześnie udzielenia zarządowi pełnomocnictwa).

Stąd sąd pierwszej instancji przyjął, że w przypadku braku zgody wyrażonej w formie uchwały przez najwyższy organ spółki, udzielonej w czasie właściwym (art. 17 § 2 k.s.h.), jedyną sankcją stricte procesową jest sankcja w postaci odrzucenia pozwu. W razie wytoczenia powództwa odszkodowawczego opartego na art. 293 § 1 k.s.h., niezbędnym warunkiem uzyskania przez spółkę zdolności procesowej jest uprzednie lub następcze, nie później, niż w terminie dwóch miesięcy po dacie wytoczenia powództwa, uzyskanie zgody na dochodzenie takiego roszczenia przez spółkę. Stąd tylko współdziałanie tych dwóch organów spółki pozwala na kontynuowanie postępowania sądowego przeciwko wspólnikowi. Z powyższych przyczyn, Sąd Okręgowy odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.

Zażalenie na przedmiotowe postanowienie wniósł powód zarzucając:

1) naruszenie art. 17 § 1 i 2 k.s.h. w zw. z art. 228 pkt 2 k.s.h. poprzez przyjęcie, że art. 17 § 1 i 2 k.s.h. stosuje się do uchwały wspólników, o której mowa w art. 228 pkt 2 k.s.h. w zakresie, w jakim dotyczy ona czynności procesowych, na skutek błędnego uznania, że wytoczenie powództwa stanowi czynność prawną w rozumieniu art. 17 § 1 k.s.h., podczas gdy wytoczenie powództwa jest czynnością procesową, a art. 17 § 1 i 2 k.s.h. nie znajduje zastosowania do czynności podejmowanych przez spółkę na gruncie procesowym, lecz wyłącznie do czynności o charakterze materialnoprawnym; 2) naruszenie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 228 pkt 2 k.s.h. poprzez odrzucenie pozwu, w konsekwencji błędnego przyjęcia braku zdolności procesowej powoda wskutek uznania, że warunkiem zdolności procesowej powoda jest uzyskanie uchwały wspólników wyrażającej zgodę na dochodzenie roszczenia od pozwanego, podczas, gdy uchwała, o której mowa w art. 228 pkt 2 k.s.h., w zakresie w jakim dotyczy ona czynności procesowych, zalicza się do stosunków wewnętrznych spółki, jej niepowzięcie nie wpływa na skuteczność wytoczenia powództwa przez spółkę i nie podlega badaniu przez sąd, a zatem nie przesądza o zdolności procesowej powoda i nie stanowi podstawy odrzucenia pozwu.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 228 pkt 2 k.s.h. - uchwały wspólników, poza innymi sprawami wymienionymi w niniejszym dziale lub umowie spółki, wymaga postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru. W piśmiennictwie wskazuje się, że w art. 228 k.s.h. wyraźnie można wyróżnić dwie sfery stosunków, które wymagają uchwał wspólników. Do stosunków wewnętrznych zaliczane są rozstrzygnięcia określone w pkt 1, 2, 5, natomiast wpływ na stosunki zewnętrzne mają regulacje wskazane w pkt 3, 4 i 6. Jednakże zarazem podkreśla się, że problematyka pozornie wewnętrzna może stać się początkiem stosunków zewnętrznych, polegających na podjęciu czynności reprezentacyjnych (sporów ze spółką), czy roszczeń odszkodowawczych (por. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, komentarz do art. 228 k.s.h., Lex/el. 2011).

W ocenie Sądu Apelacyjnego taka właśnie sytuacja ma miejsce w przedmiotowej sprawie, skoro pozwem z dnia (...) grudnia 2010 r. powodowa spółka dochodzi od pozwanego roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej w ramach pełnienia funkcji jedynego członka zarządu (...) Spółki z o.o., zaś podstawę tych roszczeń stanowi art. 293 § 1 k.s.h. W piśmiennictwie podkreśla się również, iż istotne z punktu widzenia skutków dokonywania czynności prawnych jest wymienienie w przepisach kodeksu spółek handlowych wymogu uchwały wspólników, albowiem w tych wszystkich przypadkach, w których wymagana jest zgoda, a wynika ona z ustawy, zastosowanie mieć będzie art. 17 § 1-2 k.s.h., a nie skutek z § 3 tego przepisu (por. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, komentarz do art. 228 k.s.h., Lex/el. 2011).

Z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. wynika, że jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna. Zgoda ta może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.

Złamanie zakazu wynikającego z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. polega na dokonaniu czynności prawnej w ten sposób, że osoby uprawnione do reprezentowania spółki dokonują oświadczenia woli wymaganego przy czynności prawnej wbrew wymogowi zgody. Chodzi tu więc o podjęcie czynności, a nie wadliwą reprezentację (por. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, komentarz do art. 17 k.s.h., Lex/el. 2011). Na potwierdzenie czynności dokonanej bez wymaganej przepisami ustawy zgody uprawnionego organu kodeks spółek handlowych daje maksimum dwa miesiące. W tym czasie kategoryczne brzmienie art. 17 § 1 k.s.h. (nieważność) należy rozpatrywać przez pryzmat § 2, który stwarza możliwości sanowania czynności prawnej dokonywanej bez zgody organu (por. tamże).

Jednakże charakter sankcji związanej z naruszeniem art. 17 § 1 k.s.h. jest w doktrynie i orzecznictwie ujmowany niejednolicie. Przykładowo, w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 kwietnia 2009 r. (sygn. akt III CSK 304/08, Lex nr 511002) Sąd Najwyższy uznał, że termin "nieważność" użyty w art. 17 § 1 k.s.h. odnosi się (analogicznie do terminu "nieważność" użytego w art. 17 k.c.) do konsekwencji braku potwierdzenia czynności prawnej w odpowiednim terminie, a nie do - podlegających jedynie uwzględnieniu w razie rozstrzygania o rodzaju sankcji - konsekwencji wadliwości czynności prawnej występujących już w chwili dokonania czynności prawnej. Dlatego wskazuje się, że przyjęcie zasady konwalidacji nieważnej czynności prawnej nie jest najlepszym rozwiązaniem, gdyż ustawodawca daje wyraźną możliwość wyrażenia zgody po dokonaniu czynności prawnej. Tymczasem wydaje się, że powinno się raczej przyjmować, iż jest to rodzaj bezskuteczności zawieszonej z terminem ustawowo wyznaczonym (por. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, komentarz do art. 17 k.s.h., Lex/el. 2011).

Zgodnie z art. 17 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W piśmiennictwie wskazuje się, że skutki braku zgody przedstawiciela ustawowego osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych zależą od rodzaju podejmowanej czynności. W myśl art. 18 k.c. umowa zawarta bez jego zgody dotknięta jest sankcją bezskuteczności zawieszonej, i jako czynność niezupełna (negotium claudicans) wymaga dla swej ważności potwierdzenia (następczej zgody) przedstawiciela ustawowego tej osoby. Natomiast czynności jednostronne są nieważne ab initio (por. T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz pod red. A. Kidyby, tom I, Część ogólna, Lex/el. 2009). Jednakże, zdaniem sądu odwoławczego, przepis ten nie może być per analogiam stosowany w przedmiotowej sprawie, albowiem dotyczy on czynności prawnych podejmowanych w sferze prawa materialnego i nie ma zastosowania do czynności procesowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego ma rację powód twierdząc, że art. 17 § 1 i 2 k.s.h. nie dotyczy czynności procesowych, a jedynie czynności materialnoprawnych. Wprawdzie czynności procesowe to szczególnego rodzaju czynności prawne podejmowane przed organami procesowymi lub przez te organy, jednakże czynność procesowa dokonana przez stronę postępowania cywilnego może być rozpatrywana wyłącznie pod względem jej skuteczności (np. art. 73 § 2, 97 § 2, 130 § 2, 130¹ § 2, 130³ § 2, 167, 203 § 3, 494 § 2, 504 § 2, 512 § 1 i 2 k.p.c.), kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje bowiem pojęcia nieważności czynności prawnej, które jest zastrzeżone do postępowania jako całości (art. 379 k.p.c.). Również czynności procesowe sądu są postrzegane w kategoriach skuteczności (np. skuteczne postanowienie).

Pogląd ten znajduje oparcie w doktrynie, choć nie jest jednolicie przyjmowany przez wszystkich autorów. Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez T. Siemiątkowskiego, że niepodjęcie uchwały przez walne zgromadzenie nie wpływa na skuteczność wytoczenia powództwa przez spółkę i sąd nie jest uprawniony do badania, czy zarząd wszczął sprawę o naprawienie szkody na podstawie właściwej uchwały, gdyż wymóg ten stanowi ograniczenie jedynie w stosunku wewnętrznym spółki. Brak odpowiedniej uchwały może uzasadniać natomiast odpowiedzialność członków zarządu, którzy wnieśli mimo to powództwo, w razie przegrania przez spółkę sporu. Jednak, jeżeli w toku sprawy, bądź przed jej wszczęciem dokonane mają być jakiekolwiek czynności prawne, jak w szczególności cofnięcie (bądź ograniczenie) powództwa ze zrzeczeniem się roszczenia, czy zawarcie ugody, powzięcie właściwej uchwały jest niezbędne, gdyż w przeciwnym razie zastosowanie znajdzie art. 17 § 1 i 2 k.s.h. (por. T. Siemiątkowski, Prawo spółek kapitałowych pod red. S. Sołtysińskiego, System Prawa Prywatnego, C.H. Beck i Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2010 r., s. 667). Dlatego zaskarżone postanowienie należało uchylić, jako nieprawidłowe.

Z powyższych przyczyn Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., postanowił jak wyżej.