Wyrok z dnia 2009-01-09 sygn. I CSK 304/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CSK 304/08

Wyrok

Sądu Najwyższego

W świetle art. 67 § 2 i art. 68 k.p.c. organ państwowej jednostki organizacyjnej podejmujący czynności za Skarb Państwa obowiązany jest wykazać swoje umocowanie stosownym dokumentem przy pierwszej czynności procesowej; stosownym dokumentem wykazującym to umocowanie jest akt powołania lub inny akt równorzędny potwierdzający powierzenie określonej osobie pełnienie funkcji organu państwowej jednostki organizacyjnej.

z dnia 9 stycznia 2009 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Gerard Bieniek (sprawozdawca).

Sędziowie: SN Elżbieta Skowrońska-Bocian, SA Bogumiła Ustjanicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisława S. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2009 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 stycznia 2008 r., uchyla zaskarżony wyrok i wyrok Sądu Okręgowego z dnia 16 lipca 2006 r., znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością począwszy od wniesienia odpowiedzi na pozew i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa - dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego odszkodowania w kwocie 150.000 zł twierdząc że z ustaleń Sądu Apelacyjnego dokonanego w sprawie III AUa 389/04 wynika, iż jest on inwalidą w związku ze służbą od dnia 9 czerwca 1991 r., jednak rentę inwalidzką wojskową przyznano mu od dnia 1 października 2001 r. Żądane odszkodowanie obejmuje utracone świadczenia rentowe za okres od czerwca 1992 do września 2001 r. skoro, - jak stwierdził Sąd w powołanej sprawie - popełnione były błędy przez wojskowe komisje lekarskie i Wojskowe Biuro Emerytalne. Powód domagał się też zadośćuczynienia w kwocie 50.000 zł w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych.

Wyrokiem z dnia 14 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, przy czym nie zostało sporządzone uzasadnienie orzeczenia z powodu zrzeczenia się urzędu przez sędziego orzekającego w sprawie. Rozpoznając apelację powoda od tego wyroku Sąd Apelacyjny orzeczeniem z dnia 29 stycznia 2008 r. oddalił apelację. Ustalono, że powód odszedł ze służby wojskowej w 1989 r. na własną prośbę. Komisje lekarskie orzekające o stanie zdrowia powoda w latach 1991, 1997 i 2000 r. uznawały powoda za zdolnego do zawodowej służby wojskowej z rozpoznaniem obustronnego osłabienia słuchu. Następnie orzeczeniem z dnia 23 października 1997 r. Wojskowa Komisja Lekarska ustaliła u powoda obustronne osłabienie słuchu, uznając go za zdolnego do zawodowej służby wojskowej, a orzeczenie to utrzymała w mocy Centralna Wojskowa Komisja Lekarska w dniu 5 lutego 2001 r. Dopiero orzeczeniem z dnia 1 marca 2002 r. komisja lekarska zaliczyła powoda do III grupy inwalidzkiej i powodowi przyznano rentę od 1 października 2001 r.

Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny podniósł, że po zakończonym w 1991 r. postępowaniu rentowym, kolejny wniosek powoda o rentę wszczął postępowanie zakończone przyznaniem mu renty od 1 października 2001 r. Wcześniej taki wniosek nie był złożony, a więc nie sposób przypisać pozwanemu uchybień, które uzasadniałyby przyznanie odszkodowania. Natomiast odnośnie orzeczeń komisji lekarskich w 1997 i 2000 r. powód nie wyczerpał procedur odwoławczych. W tych okolicznościach wobec braku wykazania bezprawności, jak i wysokości szkody, roszczenie odszkodowawcze nie jest uzasadnione. Nie stwierdzono też naruszenia czci bądź dobrego imienia powoda.

Wyrok ten zaskarżył powód wnosząc skargę kasacyjną.

Powód zarzucił naruszenie art. 379 pkt 2 k.p.c. przez to, że pełnomocnik strony pozwanej nie był należycie umocowany. Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 14 lipca 2006 r., zniesienie postępowania i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 379 pkt 2 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. Jak to podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 listopada 2003 r. III CZP 74/93 (OSNC 2005, nr 1, poz. 6) pojęcie pełnomocnictwa ma dwojakie znaczenie; z jednej strony oznacza pochodzące od mocodawcy umocowanie pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy; z drugiej natomiast dokument obejmujący (potwierdzający) to umocowanie. Od udzielenia pełnomocnictwa trzeba przy tym odróżnić jego wykazanie przed sądem, będące jednym z warunków skuteczności pełnomocnictwa, a tym samym podejmowanie czynności procesowych w imieniu mocodawcy. Dokument pełnomocnictwa lub jego wierzytelny odpis jest dowodem potwierdzającym przed sądem istnienie umocowania pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy. Kwestia, czy sam dokument pełnomocnictwa jest wystarczającym dowodem potwierdzającym umocowanie pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy została szerzej podjęta w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2006 r. III CZP 14/06 (OSNC 2006, nr 10, poz. 165). Wskazano tam, że w sytuacji, w której pełnomocnik procesowy ma wykazać swoje umocowanie do działania, spełnienie tego wymagania może nastąpić przez przedstawienie dokumentów, z których wynika istnienie jego prawa do działania za mocodawcę. W sytuacjach typowych, gdy mocodawcą jest osoba fizyczna, wystarczające będzie z reguł załączenie do pisma procesowego samego tylko dokumentu pełnomocnictwa lub jego uwierzytelnionego odpisu. Natomiast w sytuacji, w której mocodawcą jest osoba prawna działająca przez swoje organy, wykazanie umocowania jedynie za pomocą dokumentu pełnomocnictwa nie będzie możliwe. Podobnie jest w sytuacji, w której w imieniu mocodawcy działa jego pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy. W takich wypadkach wykazanie umocowania może nastąpić tylko przez jednoczesne przedstawienie dokumentu pełnomocnictwa oraz innych stosownych dokumentów potwierdzających, iż osoba udzielająca pełnomocnictwa jest uprawniona do działania za mocodawcę. Te "inne stosowne dokumenty" stają się zatem koniecznym elementem pełnomocnictwa procesowego; innymi słowy, stanowią jego część składową. Skoro zaś wynikający z art. 89 § 1 k.p.c. obowiązek wykazania umocowania pełnomocnika obejmuje w tych sytuacjach także konieczność wykazania źródła tego umocowania sięgającego do osoby mocodawcy, należy konsekwentnie przyjąć, iż obowiązek załączenia do pisma procesowego pełnomocnictwa obejmuje wszystkie dokumenty potwierdzające umocowanie pełnomocnika, poczynając od osoby mocodawcy (np. postanowienie sądu o ustanowieniu opiekuna, jeżeli pełnomocnictwa udzielił opiekun, odpis z właściwego rejestru, jeżeli mocodawcą jest osoba prawna itp.). Oznacza to, że w sytuacji, w której mocodawcą jest osoba prawna, dla dochowania wymogu formalnego przewidzianego w art. 126 § 3 k.p.c. konieczne jest dołączenie do pisma procesowego - obok dokumentu pełnomocnictwa - także dokumentów wykazujących umocowanie organu udzielającego pełnomocnictwo do działania za mocodawcę. Jeśli zgodnie przyjmuje się że jest to wymaganie formalne, to niedołączenie do pisma procesowego dokumentu pełnomocnictwa, jak i - w przypadku reprezentowania osoby prawnej - dokumentu wykazującego umocowanie organu udzielającego pełnomocnictwa do działania na mocodawcę, stanowi niedochowanie wymagań formalnych pisma procesowego w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c. Taki brak formalny podlega usunięciu w sposób przewidziany w tym przepisie, jego nieusunięcie w terminie tygodniowym prowadzi do zwrotu pisma procesowego (art. 130 § 2 k.p.c.). Powstaje przy tym pytanie, jakie są skutki procesowe niewdrożenia przez przewodniczącego wydziału postępowania przewidzianego w art. 130 k.p.c. w sytuacji, w której zachodzą wskazane wyżej braki formalne. W szczególności chodzi o to, czy w takiej sytuacji pełnomocnik strony nie był należycie umocowany w rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c.

Odpowiedzi w tym względzie udzielono już w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Tytułem przykładu należy wskazać uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r. III CZP 21/04 (OSNC 2005, nr 7-8, poz. 118), w której m.in. stwierdzono "Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że istnienie należytego umocowania pełnomocnika do działania w postępowaniu cywilnym w imieniu strony, stanowi jedną z bezwzględnych przesłanek procesowych, brak należytego umocowania pełnomocnika skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Skłania to do wniosku, że przy ocenie kwestii wykazania umocowania należy ściśle przestrzegać obowiązujących rygorów, a odstępstwa od nich uwzględnić jedynie w takim zakresie, w jakim odpowiada to ustawie, a zatem bez stosowania wykładni rozszerzającej". Odnosząc te rozważania do okoliczności sprawy należy wskazać, że zarzut nienależytego umocowania pełnomocnika dotyczy pozwanego Skarbu Państwa - jako osoby prawnej. Składając odpowiedź na pozew pełnomocnik pozwanego Skarbu Państwa radca prawny adw. S. przedłożył pełnomocnictwo procesowe podpisane przez K. P. - dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego. Nie przedstawiono wówczas w toku dalszego postępowania przed Sądem I instancji dokumentu wykazującego umocowanie tego organu (dyrektora Biura), udzielającego pełnomocnictwa procesowego do działania na mocodawcę. Powstaje pytanie, czy istnieje podstawa prawna, aby obowiązek przedłożenia takiego dokumentu nałożyć na Skarb Państwa. Odpowiedź wynika z art. 67 § 2 i 68 k.p.c. Stosownie do pierwszego z nich, za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiążą się dochodzone roszczenia. Taką państwową jednostką organizacyjną jest w tym przypadku - Wojskowe Biuro Emerytalne i tak winno być oznaczone statio fisci Skarbu Państwa. Dyrektor tego Biura jest organem (oczywiście nie z w znaczeniu organu osoby prawnej), który na podstawie art. 67 § 2 k.p.c. podejmuje czynności procesowe za Skarb Państwa. Treść art. 68 k.p.c. nie pozostawia wątpliwości, że "organ, o którym mowa w artykule poprzedzającym (art. 67 k.p.c.) ma obowiązek wykazać swoje umocowanie dokumentem przy pierwszej czynności procesowej". Oznacza to, że wnosząc odpowiedź na pozew (pierwsza czynność procesowa) dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego winien przedłożyć dokument wykazujący swoje umocowanie do działania w imieniu mocodawcy, jeśli zaś odpowiedź na pozew wniósł ustanowiony pełnomocnik procesowy, to zgodnie z art. 126 § 3 k.p.c. winien on dołączyć pełnomocnictwo i jednocześnie dokument wykazujący umocowanie organu udzielającego pełnomocnictwa do działania za mocodawcę. Konkretyzując mocodawcą jest Skarb Państwa, Wojskowe Biuro Emerytalne jest państwową jednostką organizacyjną z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie (art. 67 § 2 k.p.c., czyli statio fisci Skarbu Państwa; dyrektor Biura -jest organem tej jednostki, podejmującym za Skarb Państwa czynności procesowe (art. 67 § 2 k.p.c.); zaś dokumentem potwierdzającym umocowanie konkretnej osoby do działania jako organu tej jednostki organizacyjnej - jest akt powołania danej osoby na to stanowisko lub inny akt równorzędny. Ten ostatni dokument winien być - stosownie do art. 68 k.p.c. -przedłożony sądowi, jeśli czynności procesowej dokonuje sam organ, zaś w razie ustanowienia pełnomocnika, winien on przedłożyć pełnomocnictwo i akt powołania lub inny dokument równorzędny potwierdzający powierzenie danej osobie pełnienie funkcji organu określonej państwowej jednostki organizacyjnej. Uzasadniony jest więc pogląd, że w świetle art. 67 § 2 i art. 68 k.p.c. organ państwowej jednostki organizacyjnej podejmujący czynności procesowe za Skarb Państwa obowiązany jest wykazać swoje umocowanie stosownym dokumentem przy pierwszej czynności procesowej; w przypadku ustanowienia pełnomocnika procesowego, pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej przedłożyć sądowi pełnomocnictwo i stosowny dokument potwierdzający umocowanie organu państwowej jednostki organizacyjnej, który udzielił pełnomocnictwa do działania w imieniu mocodawcy; stosownym dokumentem wykazującym to umocowanie jest akt powołania lub inny akt równorzędny potwierdzający powierzenie określonej osobie pełnienie funkcji organu państwowej jednostki organizacyjnej.

Jest poza sporem, że tego "stosownego dokumentu" nie przedstawiono w toku postępowania przed Sądem Okręgowym, jak i przed Sądem Apelacyjnym. Jest także bezsporne, że sąd nie uruchomił procedury związanej z usunięciem tego braku. Wskazano już uprzednio, że taki stan może być zakwalifikowany jako nienależyte umocowanie pełnomocnika w rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c. co skutkuje nieważnością postępowania.

Z tych względów, na podstawie art. 398¹⁵, 398²¹ w związku z art. 386 § 2 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 09/2010

W świetle art. 67 § 2 i art. 68 k.p.c. organ państwowej jednostki organizacyjnej podejmujący czynności za Skarb Państwa obowiązany jest wykazać swoje umocowanie stosownym dokumentem przy pierwszej czynności procesowej; stosownym dokumentem wykazującym to umocowanie jest akt powołania lub inny akt równorzędny potwierdzający powierzenie określonej osobie pełnienie funkcji organu państwowej jednostki organizacyjnej.

(wyrok z dnia 9 stycznia 2009 r., I CSK 304/08, G. Bieniek, E. Skowrońska-Bocian, B. Ustjanicz, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 96; MoP 2010, nr 8, s. 457; BSN 2009, nr 4, s. 15 ; Rej. 2009, nr 5, s. 179)

Glosa

Marcina Dziurdy, Przegląd Sądowy 2010, nr 7-8, s. 184

Glosa ma charakter aprobujący.

Glosator zaaprobował stanowisko Sądu Najwyższego. Zwrócił uwagę, że stosowanie art. 68 k.p.c. nie jest konieczne wówczas, gdy czynności procesowe za Skarb Państwa podejmowane są przez organ, którego akt powołania podlega promulgacji w dzienniku urzędowym. Z praktycznego punktu widzenia w razie dokonywania przez wspomniane organy pierwszej czynności w sprawie przydatne byłoby wskazywanie podstawy umocowania, czyli adresu promulgacyjnego aktu powołania. Glosator stwierdził, że art. 68 k.p.c. nie może mieć zastosowania w sytuacji, w której czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jej umocowanie wynika bowiem wprost z ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy), przy czym za organ w rozumieniu art. 68 k.p.c. nie może zostać uznany Prezes Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Autor podniósł, że mogą pojawić się wątpliwości, czy obowiązek wynikający z art. 68 k.p.c. dotyczy organów podejmujących za Skarb Państwa czynności procesowe na podstawie przepisów szczególnych w stosunku do art. 67 § 2 k.p.c. Wskazał, że zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w postępowaniu sądowym dotyczącym nieruchomości, czynności za Skarb Państwa podejmuje starosta. Nie może on jednak zostać uznany za organ państwowej jednostki organizacyjnej w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c. Z tego względu wskazany przepis ustawy o gospodarce nieruchomościami – powierzający reprezentację procesowa Skarbu Państwa podmiotowi niebędacemu organem państwowej jednostki organizacyjnej – musi zostać uznany za lex specialis w stosunku do art. 67 § 2 k.p.c.