Postanowienie z dnia 2003-02-17 sygn. I PZ 146/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZ 146/02

Postanowienie

 Sądu Najwyższego 

z dnia 17 lutego 2003 r.

Przewodniczący Prezes SN: Walerian Sanetra (sprawozdawca)

Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "M." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko Dragomirowi G. i Grażynie G. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lutego 2003 r., zażalenia strony powodowej na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 15 lipca 2002 r., odrzuca zażalenie.

Uzasadnienie

Wyrokiem zaocznym z dnia 4 czerwca 2001 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił powództwo i zasądził solidarnie od pozwanych Dragomira i Grażyny G. na rzecz "M." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 280.000, 00 zł z odsetkami. Pozwani wnieśli sprzeciw od tego wyroku. Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2002 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - po ponownym rozpoznaniu sprawy - w punkcie pierwszym uchylił w całości wyrok zaoczny z dnia 4 czerwca 2001 r., w punkcie drugim sprawę w zakresie premii co do kwoty 13.978,64 zł przekazał Sądowi Rejonowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a w punkcie trzecim w zakresie umów o dzieło co do kwoty 266.021, 36 zł sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu Wydziałowi Cywilnemu. Postanowieniem z dnia 15 lipca 2002 r., Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powodowej Spółki uchylił zawarte w wyroku Sąd Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 kwietnia 2002 r. postanowienia o przekazaniu sprawy w części do Sądu Rejowego -Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i w części do Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego oraz odrzucił apelację w pozostałym zakresie. Sąd Apelacyjny przyjął, iż Sąd pierwszej instancji naruszył prawo procesowe. Chodzi tu o przepis art. 347 k.p.c., który nie pozwala na uchylenie wyroku zaocznego bez jednoczesnego orzeczenia o żądaniu pozwu. W przepisie tym występuje bowiem koniunkcja sformułowań - "uchyla i orzeka o żądaniu pozwu". Wyrok jednak został wydany, a przy tym brak podstaw, by uznać, że zachodziła nieważności postępowania (art. 379 k.p.c.). Sąd Apelacyjny podniósł, że w niniejszym przypadku apelacja jest niedopuszczalna i co do zasady podlega odrzuceniu na podstawie art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż apelacja dopuszczalna jest wtedy, gdy orzeczenie sądu pierwszej instancji negatywnie odnosi się do interesu prawnego w znaczeniu materialnoprawnym (art. 367 k.p.c.), co oznacza, że musi istnieć element pokrzywdzenia strony wyrokiem w odniesieniu do roszczeń dochodzonych pozwem poprzez ich oddalenie lub uwzględnienie w mniejszej wysokości. Wynika to z przepisu art. 368 k.p.c. Strona może bowiem żądać zmiany lub uchylenia wyroku, ale zawierającego dla niej rozstrzygnięcie niekorzystne. Takiego rozstrzygnięcia nie zawiera natomiast wyrok pierwszej instancji w rozpoznawanej sprawie. Uchylenie wyroku zaocznego i brak orzeczenia o żądaniu pozwu, które samo w sobie jest orzeczeniem nieprawidłowym, nie jest orzeczeniem, od którego przysługuje apelacja. Zaskarżone orzeczenie jest dla apelującego niekorzystne w zakresie w jakim Sąd Okręgowy podzielił powództwo na roszczenia o premię i z umów o dzieło i przekazał je według właściwości Sądowi Rejonowemu i Wydziałowi Cywilnemu tego samego Sądu Okręgowego. Apelację w tej części potraktować należało jako zażalenie na zawarte w wyroku postanowienia o przekazaniu sprawy według właściwości. O istocie środka zaskarżenia nie przesądza bowiem jego nazwa, a jego treść i przedmiot zaskarżanego rozstrzygnięcia (uchwała połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1972 r., III CZP 27/71, OSNC 1973, nr 1, poz. 1). Sąd Apelacyjny podkreślił, że o ile w orzecznictwie przyjmuje się, że nie przysługuje zażalenie na przekazanie sprawy między wydziałami tego samego sądu, o tyle ocena nieprawidłowego przekazania części sprawy do Sądu Rejonowego ma swoje odpowiednie odniesienie także do podzielenia powództwa i przekazania części sprawy do Wydziału Cywilnego (art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c.). Sprawa jest jedna i Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych był właściwy do jej rozpoznania tak rzeczowo jak i miejscowo. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. w związku z art. 386 § 4 k.p.c. i art. 17 pkt 4 k.p.c. uwzględnił zawarte w apelacji zażalenie i uchylił postanowienie Sądu pierwszej instancji o przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu. Sąd Apelacyjny wskazał, że na podstawie art. 380 k.p.c. takiej samej kontroli instancyjnej podlegało także przekazanie części sprawy do Wydziału Cywilnego tego samego Sądu. Z powyższych motywów i na podstawie wskazanych przepisów apelacja była uzasadniona jedynie w części dotyczącej uchyleniem postanowień o właściwości, a w pozostałym zakresie jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu.

W imieniu powodowej Spółki wniesione zostało zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 15 lipca 2002 r. w części dotyczącej odrzucenia jej apelacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie jest niedopuszczalne i jako takie podlega odrzuceniu.

Znowelizowany ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) przepis art. 393¹⁸ k.p.c. rozszerza zakres zaskarżalnych zażaleniem postanowień sądu drugiej instancji. Z dniem 1 lipca 2000 r. zaskarżalnymi zażaleniem stały się nie tylko postanowieniami odrzucające kasację, ale także inne kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem zapadłych w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania - od których przysługuje kasacja - oraz wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. W rozpatrywanej sprawie, która jest sprawą o prawa majątkowe, w której wartość przedmiotu zaskarżenia jest nie niższa niż dziesięć tysięcy złotych i nie jest sprawą wymienioną w art. 392¹ § 2 k.p.c. przysługuje kasacja (art. 392¹ k.p.c.). Zaskarżone postanowienie nie jest jednak postanowieniem sądu drugiej instancji kończącym postępowanie w sprawie. Sąd Najwyższy wielokrotnie analizował pojęcie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie.

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 listopada 1996 r., III CKN 12/96 (OSNC 1997, z. 4, poz. 41), wskazał, że postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie jest postanowienie, "w wyniku którego wykluczona zostaje możliwość przedsiębrania w danej sprawie dalszych czynności". Przy ocenie, czy mamy do czynienia z postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie chodzi zatem o ustalenie, czy jest to "ostatnie orzeczenie sądu drugiej instancji kończące sprawę jako całość". Przeciwieństwem postanowień kończących postępowanie w sprawie są natomiast "postanowienia kończące w postępowaniu jedynie zagadnienia incydentalne, uboczne". Także w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98 (OSNC 1999, nr 5, poz. 87), Sąd Najwyższy wskazał, że postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie są postanowienia zamykające drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji, rozstrzygającego istotę sprawy w procesie (wyrokiem) lub w postępowaniu nieprocesowym (postanowieniem), a ponadto postanowienia, które kończą sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd, a więc dotyczące całości sprawy i będące ostatnimi orzeczeniami wydanymi w postępowaniu. Powyższe stwierdzenia zostały w pełni zaaprobowane przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/2000 (OSNC 2001, nr 1, poz. 1). W konsekwencji Sąd Najwyższy przyjął w niej, iż należy uznać za kończące postępowanie w sprawie te postanowienia, których uprawomocnienie się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym w niniejszej sprawie w pełni podziela ten pogląd. Dodać należy, że na rzecz tego stanowiska przemawia także analiza art. 397 § 1¹ k.p.c., w którym ustawodawca posłużył się wyrażeniem "postępowanie kończące postępowanie toczące się na skutek zażalenia", co oznacza, że postępowania kończące postępowanie zażaleniowe nie mogą być utożsamiane z postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie.

W typowym układzie procesowym postanowienie odrzucające apelację jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie. W typowych sprawach zamyka ono bowiem drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji, rozstrzygającego istotę sprawy. Rozpoznawana sprawa na skutek błędów procesowych popełnionych przez Sąd pierwszej instancji wykracza poza ten typowy układ. Sąd pierwszej instancji uchylając swój wyrok zaoczny wbrew wyraźnej dyspozycji art. 347 k.p.c. nie orzekł o żądaniu pozwu, pozwu nie odrzucił ani też postępowania nie umorzył. W istocie zatem sprawa powróciła do etapu sprzed wydania orzeczenia, które by rozstrzygało o całości postępowania w fazie rozpoznawczej przed sądem pierwszej instancji. W zaistniałej sytuacji bowiem ani nie zapadło orzeczenie merytoryczne, rozstrzygające co do istoty, ani też sprawa nie została zakończona w postępowaniu przed tym sądem postanowieniem o umorzeniu postępowania, ani też pozwu nie odrzucono. Postępowanie to nie zostało zamknięte żadnym orzeczeniem, strona ma nadal możliwość dokonywania dalszych czynności, a tym samym wpływania na dalszy tok postępowania w sprawie. Słusznie zatem postąpił Sąd Apelacyjny odrzucając apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji z dnia 3 kwietnia 2002 r.

W wyniku orzeczenia Sądu Apelacyjnego - czego strona powodowa nie zaskarżyła zażaleniem - uchylone zostały postanowienia (zawarte w wyroku Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) przekazujące ją do rozpoznania w części przez Sąd Rejonowy - Sąd Pracy, a w części przez Sąd Okręgowy - Wydział Cywilny. To zaś oznacza, że sprawa w całości znalazła się ponownie we właściwości Sądu (Okręgowego) Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Jednocześnie odrzucenie przez Sąd Apelacyjny apelacji strony powodowej w części -zaskarżonej przez nią zażaleniem - dotyczącej pkt 1 wyroku Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 kwietnia 2002 r., w której Sąd ten uchylił wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 czerwca 2001 r. oznacza, że w mocy pozostaje to ostatnie rozstrzygnięcie, tj. rozstrzygnięcie o uchyleniu w całości wyroku zaocznego z dnia 4 czerwca 2001 r. W tym stanie rzeczy, mimo iż Sąd Apelacyjny odrzucił (w części) apelację strony powodowej, to jego postanowienie w tej kwestii nie kończy postępowania w sprawie, zażalenie do Sądu Najwyższego może zaś zostać wniesione (poza przypadkami wymienionymi w art. 393¹⁸ § 1 k.p.c. i przy uwzględnieniu wyjątków wskazanych w art. 393¹⁸ § 2 k.p.c.) tylko na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie. Innymi słowy, jeżeli w wyniku sprzeciwu od wyroku zaocznego sąd wyrok ten uchylił, a jednocześnie - z pominięciem reguły wyrażonej w art. 347 k.p.c. - nie orzekł o żądaniu pozwu (ani też pozwu nie odrzucił ani nie umorzył postępowania), to postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające apelację w takiej sprawie nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w pojęciu art. 393¹⁸ k.p.c. i wobec tego stronie nie przysługuje możliwość wniesienia do Sądu Najwyższego zażalenia na to postanowienie (art. 393¹⁸ k.p.c.).

Z tych względów na podstawie art. 373 w związku z art. 397 § 2 w związku z art. 393¹⁸ k.p.c. Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji.