Odrzucenie apelacji (art. 373 k.p.c.)

W stanie prawnym ukształtowanym ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469 ze zm.), sąd drugiej instancji sporządza z urzędu uzasadnienie wydanego na posiedzeniu niejawnym postanowienia o odrzuceniu apelacji i doręcza stronie z urzędu odpis tego postanowienia z uzasadnieniem (art. 387 § 1 i § 3 zd. 3 k.p.c.);

Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2023 r., III CZP 127/22

Standard: 66902 (pełna treść orzeczenia)

Na postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu apelacji przysługuje zażalenie poziome (art. 394[2] § 1 k.p.c.)

Uchwała SN z dnia 24 listopada 2021 r., III CZP 80/20

Standard: 59128 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 373 k.p.c. sąd drugiej instancji ocenia, czy apelacja nie jest spóźniona, czy jest należycie opłacona, czy uzupełnione zostały jej braki i czy nie zachodzą inne przyczyny jej niedopuszczalności. Jeśli je stwierdzi, to odrzuca apelację. Czynności procesowe prowadzące do zweryfikowania powyższych przesłanek i do wydania wskazanych wyżej orzeczeń mają miejsce na posiedzeniu niejawnym, a ten rodzaj posiedzenia determinuje skład, w jakim sąd władny jest wydać orzeczenie będące konsekwencją stwierdzenia braku przesłanek dopuszczalności apelacji. Stosownie do art. 367 § 3 k.p.c. jest to skład jednoosobowy. Do rozpoznania apelacji co do zasady powinno dojść na rozprawie (art. 375 k.p.c.) i w składzie trzech sędziów (art. 367 § 3 k.p.c.).

Odpowiednie stosownie w postępowaniu zażaleniowym przed sądem drugiej instancji przytoczonych przepisów o postępowaniu apelacyjnym oznacza, że także i w tym postępowaniu czynności w związku z doręczeniem odpisów zażalenia stronie przeciwnej i ewentualnym uzupełnieniem jego braków podejmuje przewodniczący, a sąd na posiedzeniu niejawnym wyciąga konsekwencje ze stwierdzonego występowania okoliczności wskazujących na niedopuszczalność zażalenia. Działa przy tym w składzie jednoosobowym. Do rozpoznania zażalenia - inaczej niż w postępowaniu apelacyjnym, z uwagi na samodzielne uregulowanie tej kwestii przez ustawodawcę - ma dojść na posiedzeniu niejawnym, lecz nie w składzie jednego sędziego, a w składzie trzech sędziów, jak o tym stanowi art. 397 § 1 k.p.c. Tak samo jednak jak w postępowaniu apelacyjnym, ocena kwestii dopuszczalności zażalenia musi wyprzedzić jego merytoryczną ocenę, a jest to aktualne szczególnie wtedy, gdy kwestia dopuszczalności zażalenia w konkretnym przypadku okaże się na tyle kontrowersyjna, że przewodniczący (sprawozdawca) działający samodzielnie na posiedzeniach niejawnych wyznaczanych w związku z uzupełnianiem braków zażalenia i wyciąganiem konsekwencji z ich nieuzupełnienia, przedstawi ją do rozstrzygnięcia składowi właściwemu do rozpoznania tego środka.

Czynności mające podstawę w art. 373 § 1 k.p.c., podejmowane przez sąd na posiedzeniu niejawnym i w pewnych sytuacjach następujące po ewentualnym podjęciu przez przewodniczącego działań zmierzających do uzupełnienia braków zażalenia, sprowadzające się do zweryfikowania jego dopuszczalności i kończące się wydaniem postanowienia odrzucającego zażalenie, nie stanowią rozpoznania zażalenia w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c., w trakcie którego sąd mógłby przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozpoznania zagadnienie prawne.

Alternatywą dla wydania postanowienia odrzucającego zażalenie na tym etapie postępowania zażaleniowego (wykorzystywaną między innymi wtedy, gdy kwestia niedopuszczalności zażalenia nie jawi się jako oczywista, lecz wymaga pogłębionej analizy) jest skierowanie zażalenia do rozpoznania na posiedzeniu, o którym mowa w art. 397 § 1 k.p.c. Sąd rozpoznający zażalenie oczywiście nie jest w takim przypadku zwolniony od rozważenia problemów jego dopuszczalności i jeśli dojdzie do przekonania o niedopuszczalności zażalenia, to odrzuca je, zamiast wydania w jego przedmiocie merytorycznego rozstrzygnięcia, przewidzianego w art. 385 lub 386 § 1 - 4 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. (zob. postanowienie SN z 21 maja 2020 r., I CZ 97/19).

Jeżeli w związku z oceną dopuszczalności zażalenia powstanie zagadnienie prawne wymagające przedstawienia go do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, to takie zagadnienie powinien zatem przedstawić nie sąd jednoosobowo na posiedzeniu wyznaczonym w celu wyciągnięcia konsekwencji z niespełnienia przez skarżącego przesłanek dopuszczalności zażalenia (art. 373 § 1 k.p.c.), lecz sąd, który przystąpił do rozpoznawania zażalenia w trzyosobowym składzie, a kwestię jego dopuszczalności siłą rzeczy musiał potraktować jako wstępną (art. 397 § 1 k.p.c.) (zob. też postanowienia SN z 21 listopada 2002 r., III CZP 74/02, z 7 listopada 2006 r., III CZP 77/06, z 8 marca 2019 r., III CZP 89/18).

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2021 r., III CZP 18/20

Standard: 52232 (pełna treść orzeczenia)

De lege lata oceny dopuszczalności apelacji skupia się w sądzie ad quem, przy jednoczesnym dążeniu do zredukowania funkcji sądu pierwszej instancji dotyczących apelacji do czynności technicznych i pozajurysdykcyjnych, związanych z wpływem środka odwoławczego i przekazaniem akt sądowi ad quem.

Zestawienie zmian polegających na uchyleniu art. 370 k.p.c. i nadaniu nowego brzmienia art. 371 oraz art. 373 k.p.c. prowadzi do wniosku, że czynności sprowadzające się do badania dopuszczalności apelacji zostały skoncentrowane w sądzie drugiej instancji, rola zaś sądu pierwszej instancji została ograniczona do zarejestrowania wpływu apelacji i czynności technicznej polegającej na przekazaniu akt sprawy sądowi drugiej instancji (por. też zmieniony art. 369 § 3 k.p.c.). 

Kontrola realizowana przez sąd drugiej instancji obejmuje również kwestię uiszczenia opłaty od apelacji, co zakłada uprzednie rozpoznanie ewentualnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Uchwała SN z dnia 18 lutego 2021 r., III CZP 14/20

Standard: 59127 (pełna treść orzeczenia)

Po odstąpieniu od wykładni językowej art. 165 § 2 k.p.c. przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że równoznaczne z wniesieniem pisma procesowego do sądu jest także nadanie pisma procesowego za pośrednictwem operatora pocztowego niebędącego operatorem wyznaczonym. Nie było zatem podstaw do odrzucenia apelacji organu rentowego na podstawie art. 373 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 29 sierpnia 2019 r., III UZP 3/17

Standard: 61202 (pełna treść orzeczenia)

Sąd drugiej instancji - w ramach postępowania wstępnego przewidzianego w art. 373 k.p.c. - ma obowiązek badać dopuszczalność apelacji zarówno pod względem przedmiotowym, jak i podmiotowym.

Postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 2017 r., V CZ 32/17

Standard: 25020 (pełna treść orzeczenia)

Brak jest podstaw do przypisana wstecznego skutku postanowieniu o odrzuceniu apelacji. Ma ona wprawdzie charakter pisma procesowego, ale jest to pismo kwalifikowane, którego braki, o ile nie zostaną uzupełnione, uzasadniają wydanie orzeczenia o jego odrzuceniu przez sąd (art. 370 i art. 373 k.p.c.), nie zaś zarządzenia o jego zwrocie przez przewodniczącego. Gdyby ustawodawca zamierzał przypisać postanowieniu o odrzuceniu apelacji (i pozostałych środków zaskarżenia) wsteczne działanie, to powinien to uczynić przez wyraźne uregulowanie tej kwestii lub przez odesłanie do art. 130 § 2 zdanie drugie k.p.c. w przepisach będących podstawą do wydania tego rodzaju rozstrzygnięcia.

Wydanie postanowienia o odrzuceniu apelacji z powodu nieuzupełnienia jej braków oznacza, że nie będzie się toczyło postępowanie zmierzające do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy skutecznie wszczęte przez jej wniesienie. Postanowienie to - jak wszystkie postanowienia wydawane w postępowaniu cywilnym, dla których ustawodawca nie przewidział regulacji szczególnej - wywołuje skutki działające na przyszłość, a nie wstecz. Skoro tak, to dopiero wydanie go sprawia, że prawidłowo wszczęte postępowanie apelacyjne trzeba uznać za zakończone, chyba że istnieją podstawy do jego prowadzenia w związku z apelacją skutecznie wniesioną przez innego uprawnionego albo w związku z apelacją, która może być jeszcze wniesiona, bo dla któregoś z uprawnionych nie minął termin do jej wniesienia.

W myśl art. 360 k.p.c. postanowienie staje się skuteczne w takim zakresie i w taki sposób, jaki wynika z jego treści, z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było - z chwilą podpisania sentencji. Postanowienie o odrzuceniu apelacji lub o umorzeniu postępowania apelacyjnego, tak samo jak każde inne, dla którego ustawodawca nie stworzył regulacji szczególnej, de lege lata wywołuje właściwe mu skutki zanim się uprawomocni.

Osobną kwestią jest wyznaczenie „zakresu i sposobu” manifestowania się „skutków” postanowień, których dotyczy art. 360 k.p.c. Skutkiem wydania postanowienia o odrzuceniu apelacji albo o umorzeniu postępowania apelacyjnego jest zaprzestanie podejmowania przez sąd czynności, które by zmierzały do jej merytorycznego rozpoznania. Skutek ten bezpośrednio odnosi się do sądu, który miałby nadać bieg apelacji, a jego działanie ogranicza się do tej apelacji, która została odrzucona albo tej, która została skutecznie cofnięta.

Wdanie postanowienia o odrzuceniu apelacji nie jest zdarzeniem, którego wystąpienie determinuje moment, w którym zaskarżony nią wyrok sądu pierwszej instancji staje się formalnie prawomocny. Atrybut ten można bowiem przypisać wyrokowi, gdy – obiektywnie oceniając – nie podlega on zaskarżeniu zwyczajnym środkiem zaskarżenia. Jeśli minęły terminy do wniesienia apelacji dla każdego z uprawnionych, a apelacja wniesiona przez któregoś z nich w terminie została wprawdzie odrzucona postanowieniem sądu z uwagi na nieuzupełnienie jej braków lub nieopłacenie, to pewność, co do tego, że wyrok sądu pierwszej instancji pozostanie niezmieniony lub nieuchylony można mieć nie wcześniej niż z chwilą uprawomocnienia się postanowienia odrzucającego apelację, choć jego wcześniejsza skuteczność (art. 360 k.p.c.) uzasadni powstrzymanie się przez sądy obu instancji od ponownego, merytorycznego rozpoznania sprawy do czasu, póki postanowienie to nie stanie się prawomocne lub póki nie zostanie wzruszone. W chwili odrzucenia apelacji, o ile postanowienie zawierające w sobie to rozstrzygnięcie może być zaskarżone, stan prawomocności zaskarżonego nią wyroku nie jest jeszcze ustalony w sposób trwały, gdy tymczasem wyrok staje się prawomocny, gdy istnieje procesowa pewność, że stronie nie przysługuje od niego środek odwoławczy.

Podobnie w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 17 listopada 2005 r., I CZ 130/05 (nie publ.), w którym stwierdził, że przewidziana w art. 360 k.p.c. skuteczność postanowienia o odrzuceniu apelacji wyraża się w zaistnieniu samego orzeczenia i wywołaniu stanu pewności co do określonego stanowiska sądu.

Skutek w postaci procesowego wyeliminowania złożonej apelacji następuje dopiero z chwilą oddalenia zażalenia na odrzucenie apelacji lub bezskutecznego upływu terminu do zaskarżenia postanowienia o odrzuceniu apelacji. Dopiero wówczas wniesiona apelacja, jako środek odwoławczy przestaje istnieć w sensie procesowym.

Uchwała SN z dnia 18 października 2013 r., III CZP 64/13

Standard: 22501 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli zakres przedmiotowy zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji jest szerszy od zakresu przedmiotowego wniosku apelacyjnego, apelacja nie spełnia wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c. i podlega odrzuceniu (por. uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 20/07).

Uchwała SN z dnia 17 listopada 2009 r., III CZP 83/09

Standard: 53776 (pełna treść orzeczenia)

W ramach kontroli dokonywanej w trybie art. 373 k.p.c. sąd drugiej instancji bada dopuszczalność apelacji także pod względem podmiotowym, a apelację od wpisu może wnieść jedynie osoba, która może być uczestnikiem postępowania wieczystoksięgowego (zob. postanowienie SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZ 46/04).

Postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CZ 66/08

Standard: 53583 (pełna treść orzeczenia)

Gdy środek zaskarżenia zawiera braki formalne podlegające uzupełnieniu i jednocześnie ma braki powodujące jego odrzucenie a limine, to bezcelowe jest wzywanie o uzupełnienie braków formalnych przed jego odrzuceniem, gdyż ewentualne uzupełnienie braków usuwalnych środka zaskarżenia i tak pozostaje bez wpływu na konieczność jego odrzucenia.

Uchwała SN z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 77/07

Standard: 54288 (pełna treść orzeczenia)

Apelacja sporządzona przez adwokata, w której zaskarżeniem objęto rozstrzygnięcia dotyczące dwóch roszczeń, a wnioskiem apelacyjnym tylko jedno z nich, podlega odrzuceniu wyłącznie w części niezawierającej wniosku apelacyjnego.

Uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 20/07

Standard: 53777 (pełna treść orzeczenia)

Odrzucenie środka odwoławczego niweczy wszelkie skutki procesowe związane z jego wniesieniem i dlatego nie można traktować środka odwoławczego prawomocnie odrzuconego jako ponownie wniesionego wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu (por. postanowienie SN z dnia 11 sierpnia 1999 r., III CKN 367/99 oraz uchwałę (7) SN z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/2000,).

Postanowienie SN z dnia 22 lutego 2006 r., III CZ 4/06

Standard: 33878 (pełna treść orzeczenia)

W typowym układzie procesowym postanowienie odrzucające apelację jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie. W typowych sprawach zamyka ono bowiem drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji, rozstrzygającego istotę sprawy. Rozpoznawana sprawa na skutek błędów procesowych popełnionych przez Sąd pierwszej instancji wykracza poza ten typowy układ. Sąd pierwszej instancji uchylając swój wyrok zaoczny wbrew wyraźnej dyspozycji art. 347 k.p.c. nie orzekł o żądaniu pozwu, pozwu nie odrzucił ani też postępowania nie umorzył. W istocie zatem sprawa powróciła do etapu sprzed wydania orzeczenia, które by rozstrzygało o całości postępowania w fazie rozpoznawczej przed sądem pierwszej instancji. W zaistniałej sytuacji bowiem ani nie zapadło orzeczenie merytoryczne, rozstrzygające co do istoty, ani też sprawa nie została zakończona w postępowaniu przed tym sądem postanowieniem o umorzeniu postępowania, ani też pozwu nie odrzucono. Postępowanie to nie zostało zamknięte żadnym orzeczeniem, strona ma nadal możliwość dokonywania dalszych czynności, a tym samym wpływania na dalszy tok postępowania w sprawie. Słusznie zatem postąpił Sąd Apelacyjny odrzucając apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji z dnia 3 kwietnia 2002 r.

Postanowienie SN z dnia 17 lutego 2003 r., I PZ 146/02

Standard: 45799 (pełna treść orzeczenia)

Odrzucenie apelacji może nastąpić tylko wówczas, gdy okaże się, że Sąd skutecznie doręczył adwokatowi odpis zarządzenia wzwyającego do uzupełnienia braków.

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2003 r., IV CZ 205/02

Standard: 46924 (pełna treść orzeczenia)

Odrzucenie apelacji z przyczyn, o których mowa w art. 373 zdanie trzecie k.p.c., jest szczególną sankcją wobec strony, która nie zastosowała się do żądania usunięcia braków formalnych oznaczonych w zarządzeniu przewodniczącego. Zastosowanie tej sankcji jest możliwe tylko wtedy, gdy braki, do których usunięcia stronę wezwano, zostały oznaczone w sposób dokładny. 

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2002 r., III CZ 135/01

Standard: 47300 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli w apelacji strona kwestionuje wysokość zasądzonego roszczenia, a z okoliczności sprawy wynika o jaką kwotę jej chodzi, to nieprecyzyjne określenie wartości przedmiotu zaskarżenia nie może uzasadniać odrzucenia apelacji 

Postanowienie SN z dnia 17 listopada 1998 r., II UKN 477/98

Standard: 54294 (pełna treść orzeczenia)

Data wydania, a także uprawomocnienia się postanowienia odrzucającego niedopuszczalny z powodu uchybienia terminu środek zaskarżenia pozostaje bez wpływu na datę uprawomocnienia się nie zaskarżonego w terminie orzeczenia.

Wyrok SN z dnia 26 września 1996 r., III CKU 3/96

Standard: 33290 (pełna treść orzeczenia)

Rewizja, która została odrzucona, nie wywołuje, tak jak pismo zwrócone stronie wobec bezskutecznego upływu terminu wyznaczonego do usunięcia jego braków (art. 130 § 2 zd. 2 k.p.c.), żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jej wniesieniem do sądu. W zaistniałej sytuacji datą uprawomocnienia się wyroku nie jest ani data wydania postanowienia o odrzuceniu rewizji, ani data prawomocności tego postanowienia (por. wyrok SN z dnia 10 marca 1993 r. I CRN 15/93)

Na datę uprawomocnienia się wyroku nie ma też wpływu złożenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia rewizji od tego wyroku lub dokonania czynności polegającej na usunięciu braków rewizji, jeżeli wniosek został prawomocnie oddalony. Stosownie do art. 172 zd. 1 k.p.c., samo złożenie wniosku o przywrócenie terminu nie wstrzymuje ani postępowania w sprawie, ani wykonania orzeczenia.

Wyrok SN z dnia 8 sierpnia 1995 r., II CRN 83/95

Standard: 33268 (pełna treść orzeczenia)