Postanowienie z dnia 2019-02-26 sygn. V CSK 370/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CSK 370/18

Postanowienie Sądu Najwyższego

z dnia 26 lutego 2019 r.

Jeżeli na nabycie nieruchomości wspólnej przeznaczono określoną kwotę z majątku osobistego jednego z małżonków, wartość nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny ustala się w ten sposób, że oblicza się ułamkowy udział tej kwoty w wartości nieruchomości z chwili nabycia, a następnie w wartości nieruchomości w chwili podziału majątku wspólnego.

Przewodniczący: Sędzia SN Agnieszka Piotrowska (spr.).

Sędziowie SN: Anna Kozłowska, Maria Szulc.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisława C. przy uczestnictwie Elżbiety Ś. i Agnieszki B. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 lutego 2020 r. skargi kasacyjnej uczestniczki Elżbiety Ś. od postanowienia Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 20 lutego 2018 r. uchylił zaskarżone postanowienie w części oddalającej apelację uczestniczki Elżbiety Ś. i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w Świdnicy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Świdnicy ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawcy Stanisława C. i uczestniczki Elżbiety Ś. wchodzi prawo własności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej w Ś. przy ul. P. nr 2, o wartości 393 000 zł, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. Z. nr 11/2 o wartości 103 000 zł, prawo własności nieruchomości z rozpoczętą budową położonych w Ś. przy ul. C. nr 48, o wartości łącznej 50 000 zł, środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym uczestniczki w wysokości 5385,39 zł, środki pieniężne zgromadzone na rachunku wnioskodawcy w kasie zapomogowo-pożyczkowej w wysokości 3921 zł, telewizor o wartości 500 zł i pralka automatyczna o wartości 700 zł, a zatem składniki majątkowe o łącznej wartości 556 506,39 zł.

Sąd ustalił nierówne udziały w majątku wspólnym w wysokości 1/3 części na rzecz wnioskodawcy oraz 2/3 częściach na rzecz uczestniczki i orzekł, że uczestniczka poczyniła ze swego majątku osobistego nakłady na majątek wspólny w wysokości 30 348 zł. Dokonał podziału w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo własności nieruchomości położonej w Ś. przy ul. P. oraz środki pieniężne zgromadzone w pracowniczej kasie zapomogowo-pożyczkowej, tj. składniki majątkowe o łącznej wartości 396 921 zł, natomiast pozostałe składniki majątku wspólnego o łącznej wartości 159 585,39 zł przyznał na własność uczestniczki oraz zasądził od wnioskodawcy na jej rzecz kwotę 226 592,87 zł tytułem dopłaty do udziału w majątku wspólnym.

Po rozpoznaniu apelacji obojga uczestników Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 22 października 2013 r. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2017 r., Sąd Rejonowy po ponownym rozpoznaniu sprawy ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo własności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej w Ś. przy ul. P., o wartości 151 000 zł, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. Z. o wartości 105 000 zł, prawo własności nieruchomości z rozpoczętą budową położonych w Ś. przy ul. C., o wartości 50 000 zł, środki pieniężne zgromadzone rachunku bankowym uczestniczki w wysokości 5385,39 zł, środki pieniężne zgromadzone na rachunku wnioskodawcy w pracowniczej kasie zapomogowo-pożyczkowej w wysokości 3921 zł, telewizor o wartości 500 zł i pralka automatyczna o wartości 700 zł, a zatem składniki majątkowe o łącznej wartości w wysokości 316 305,39 zł. Ustalił też, że byłym małżonkom przysługują równe udziały w majątku wspólnym, a uczestniczka poczyniła ze swego majątku osobistego nakłady na majątek wspólny w wysokości 43 954 zł.

Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że uczestniczce przyznał w całości prawo własności nieruchomości położonej w Ś. przy ul. P. oraz prawo własności nieruchomości przy ul. C., środki pieniężne zgromadzone na jej rachunku bankowym oraz ruchomości, tj. majątek o łącznej wartości 207 585 zł, natomiast wnioskodawcy przyznał w całości prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. Z. i środki pieniężne zgromadzone na jego rachunku w pracowniczej kasie zapomogowo-pożyczkowej, tj. majątek o łącznej wartości 108 921 zł. Sąd oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 27 355,19 zł tytułem dopłaty do jego udziału w majątku wspólnym, obniżonego o połowę poniesionych przez uczestniczkę nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca i uczestniczka pozostawali w związku małżeńskim i ustroju ustawowej wspólności małżeńskiej w okresie od dnia 4 lipca 1981 r. do dnia 20 marca 2007 r. W wyniku przeniesienia na rzecz uczestniczki w dniu 2 grudnia 1982 r., przez jej ojca Jana Ś., przysługujących mu uprawnień, Elżbieta Ś. stała się członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. z wkładem mieszkaniowym w kwocie 28 800 zł sprzed denominacji. W dniu 29 grudnia 1983 r. Spółdzielnia przydzieliła uczestniczce mieszkanie na warunkach lokatorskiego prawa do lokalu, położone w Ś. przy ul. B., na zaspokojenie potrzeb małżonków i ich małoletniego dziecka. Wymagany wkład w kwocie 150 840 zł sprzed denominacji został pokryty z wkładu na książeczce mieszkaniowej uczestniczki w wysokości 133 300 zł sprzed denominacji oraz z wpłaty kwoty 17 540 zł sprzed denominacji poczynionej przez nią w dniu 3 kwietnia 1984 r. W dniu 12 sierpnia 1986 r. bank "P." przelał na rachunek spółdzielni mieszkaniowej premię gwarancyjną w wysokości 72 485 zł naliczoną od wkładu zgromadzonego na książeczce mieszkaniowej uczestniczki.

W wyniku umowy zamiany z dnia 16 września 1994 r. wnioskodawca i uczestniczka otrzymali od małżonków W. mniejszy lokal spółdzielczy przy ulicy Z. na warunkach prawa lokatorskiego. Uczestniczka przeniosła na rzecz Joanny W. należący do majątku osobistego uczestniczki wkład w wysokości 19 458 600 zł sprzed denominacji i otrzymała od niej dopłatę w kwocie 100 000 000 zł sprzed denominacji. W wyniku przetargu z dnia 2 sierpnia 1994 r. małżonkowie C. nabyli do majątku wspólnego od gminy nieruchomość położoną w Ś. przy ulicy P. za cenę 1 162 491 000 zł sprzed denominacji. Na kupno przeznaczyli m.in. dopłatę otrzymaną w wyniku zamiany lokali spółdzielczych w kwocie 100 000 000 zł sprzed denominacji oraz kwotę 200 000 000 zł sprzed denominacji, przekazaną przez rodziców uczestniczki w drodze darowizny. W dniu 14 czerwca 1995 r. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. Z. zostało przekształcone na wniosek małżonków C. w prawo własnościowe za zapłatą wkładu w kwocie 11 606,45 zł. Na jego poczet zaliczono wcześniejszy wkład uczestniczki, a małżonkowie dopłacili ponadto ze wspólnych środków kwotę 2620,81 zł.

W dniu 19 stycznia 1998 r. wnioskodawca udzielił "E.P.", spółce z o.o. w W. pożyczki w kwocie 5000 zł. W dniu 21 lipca 2003 r. nabył samochód za kwotę 20 000 zł, który sprzedał dnia 24 kwietnia 2005 r. za kwotę 11 200 zł. Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 25 września 1998 r. uczestnicy nabyli nieruchomość niezabudowaną, położoną w Ś. przy ul. C., na której została ustanowiona hipoteka umowna w kwocie 82 500 zł na rzecz banku "P.K.O." S.A. Oddział w W. w celu zabezpieczenia udzielonego kredytu. Na tej nieruchomości rozpoczęta została budowa domu, zakończona na poziomie piwnic.

Sąd Rejonowy ustalił, że w wyniku uzgodnień obojga małżonków uczestniczka zrezygnowała w marcu 1995 r. z pracy zarobkowej, aby zająć się prowadzeniem gospodarstwa domowego, opieką nad małoletnimi córkami, nadzorowaniem remontu nieruchomości przy ul. P. oraz wspieraniem kariery męża, który w trakcie trwania ustroju wspólności ustawowej pracował jako wykładowca akademicki i pracownik naukowy, osiągając stopień profesora nauk ekonomicznych. W czasie trwania wspólności korzystał z zagranicznych stypendiów naukowych, realizował projekty badawcze, pełnił rozmaite funkcje konsultantów i doradców, publikował artykuły naukowe i książki, za co otrzymywał wynagrodzenie, rozliczając wspólnie podatki z niepracującą żoną.

Stanisław C. nawiązał w 1998 r. związek z Agnieszką B., który stał się przyczyną opuszczenia rodziny i domu, zerwania przez niego pożycia małżeńskiego oraz faktycznej separacji małżonków. Od tej pory pozostaje w związku z Agnieszką B., z którą ma dwoje małoletnich dzieci. Wnioskodawca pozostawił do dyspozycji uczestniczki kwotę udzielonego kredytu na budowę domu przy ul. C. w Ś., którą zwróciła bankowi jako spłatę kredytu. Po wyprowadzeniu się ze wspólnie zajmowanego domu przy ul. P., przekazywał uczestniczce kwoty po 2000 zł miesięcznie na każdą córkę. Po rozpoczęciu przez nie studiów, aż do ich planowego zakończenia, kwoty te przekazywał córkom bezpośrednio. Od października 2004 r. wnioskodawca zerwał wszelkie kontakty z uczestniczką, a rozwód orzeczono prawomocnie z jego winy w dniu 20 marca 2007 r.

Uczestnicy posiadali rachunki bankowe. Sąd ustalił obroty na nich w czasie trwania wspólności oraz ich stan w dniu ustania wspólności. Stwierdził także, że w skład majątku wspólnego w dniu ustania wspólności wchodziły ruchomości w postaci telewizora o wartości 500 zł i pralki automatycznej o wartości 700 zł. Stan techniczny nieruchomości przy ul. P. jest zły; od 2006 r. budynek nie jest ogrzewany, instalacja wodno-kanalizacyjna jest popękana, a dach jest dziurawy. W wyniku włamania w lutym 2012 r. uszkodzeniu uległa instalacja centralnego ogrzewania oraz zniszczono doprowadzenie wody do budynku. W dniu 25 lipca 2015 r. w nieruchomości wybuchł pożar, w wyniku którego oraz akcji gaśniczej doszło do dalszego zniszczenia obiektu. Obecna - w dniu orzekania o podziale majątku - wartość nieruchomości w Ś., wskutek dewastacji, pożaru i degradacji, wynosi kwotę 151 000 zł. Wartość mieszkania przy ul. Z., według stanu na dzień 20 marca 2007 r., wynosiła kwotę 105 000 zł, a wartość nieruchomości przy ul. C. kwotę 50 000 zł. Uczestniczka nie pracuje zarobkowo; korzysta z pomocy córek oraz rodziców. W latach 2007-2016 poniosła wydatki na wspólne nieruchomości w łącznej kwocie 8117 zł.

Sąd Rejonowy dokonał także ustaleń dotyczących majątku partnerki wnioskodawcy, wezwanej na wniosek Elżbiety Ś. do udziału w sprawie w związku z twierdzeniami, że udział w jej majątku wchodzi w skład majątku wspólnego byłych małżonków, gdyż składniki majątkowe były nabywane ze środków finansowych Stanisława C. wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków. Sąd nie podzielił tych twierdzeń uczestniczki i w tym zakresie oddalił jej wniosek o objęcie ich podziałem.

Sąd pierwszej instancji uznał, że nie ma podstaw do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków. Ustalił skład i wartość przedmiotów majątkowych stanowiących majątek wspólny w chwili ustania wspólności ustawowej oraz w chwili podziału majątku i wyjaśnił motywy przyznania poszczególnych jego składników na rzecz wnioskodawcy i uczestniczki. Orzekł o nakładach uczestniczki z jej majątku osobistego na majątek wspólny w postaci wkładu mieszkaniowego na pierwsze mieszkanie spółdzielcze przydzielone małżonkom w 1983 r. Uwzględniając, że w wyniku zamiany tego mieszkania na mniejszy lokal przy ul. Z. uczestnicy uzyskali dopłatę w kwocie 100 000 000 zł sprzed denominacji, przeznaczoną na kupno nieruchomości przy ul. P. za cenę 1 162 491 000 zł sprzed denominacji, wyliczył ten nakład na 7,5% wartości nieruchomości przy ul. P., wówczas i obecnie. Doliczając wydatki z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny w kwocie 8117 zł, ustalił jej nakład w wysokości 43 954 zł oraz dokonał wzajemnych rozliczeń stron.

Po rozpoznaniu apelacji Elżbiety Ś. Sąd Okręgowy w Świdnicy postanowieniem z dnia 20 lutego 2018 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego tylko w ten sposób, że podwyższył wartość nakładów z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny z kwoty 43 954 zł do kwoty 102 373 zł oraz zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 33 686,50 zł tytułem rozliczenia jej nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny i z majątku wspólnego na majątek osobisty wnioskodawcy oraz oddalił apelację w pozostałej części.

Podzielając ustalenia Sądu Rejonowego, zaaprobował zarzut apelującej, że nakłady uczestniczki z jej majątku osobistego na majątek wspólny zostały rozliczone błędnie, z pominięciem surogacji wkładu mieszkaniowego zgromadzonego przez nią i stanowiącego jej majątek osobisty (odrębny) na pierwsze spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego na wkład mieszkaniowy związany z lokatorskim prawem do lokalu przy ul. Z., do czego doszło przy zamianie mieszkań. Przyjął, że nakład z majątku osobistego uczestniczki na lokal przy ul. Z. wyniósł 77,4% wartości tego lokalu, co - po przeliczeniu z uwzględnieniem obecnej wartości lokalu ustalonej przez biegłego - stanowi kwotę 81 270 zł. Podzielił twierdzenie apelującej, że nakład w kwocie 100 000 000 zł tytułem otrzymanej dopłaty przy zamianie mieszkań poczyniony na cenę kupna wspólnej nieruchomości przy ul. P. wyniósł nie 7,5% - jak przyjął Sąd Rejonowy - lecz 8,6% wartości tej nieruchomości w chwili nabycia. Według Sądu Okręgowego, w takim zakresie procentowym nakład ten powinien zostać rozliczony w odniesieniu do obecnej wartości nieruchomości, ustalonej przez biegłego i zaakceptowanej przez Sąd. W związku z tym ustalił nakład uczestniczki na tę nieruchomość w wysokości 12 986 zł.

Sąd Okręgowy podzielił także zarzut dotyczący nakładów i wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty wnioskodawcy w zakresie leasingu samochodu osobowego i uznał, że na ten cel poniesiony został z majątku wspólnego na majątek osobisty wnioskodawcy nakład w wysokości 63 664,92 zł, podlegający rozliczeniu w tym postępowaniu. Za bezzasadne uznał pozostałe zarzuty apelacyjne dotyczące błędów w ustaleniach faktycznych. W jego ocenie, Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że nie było wiarygodnych dowodów na okoliczność, iż wskazane przez uczestniczkę kwoty stanowiły majątek wspólny jako środki zgromadzone na rachunkach bankowych wnioskodawcy w chwili ustania wspólności majątkowej, zwrócone wnioskodawcy po ustaniu tej wspólności nadpłacone składki na ubezpieczenia społeczne lub jako kwoty stanowiące równowartość niektórych składników majątku wspólnego.

Sąd Okręgowy stwierdził także, że dochodząc od wnioskodawcy roszczeń odszkodowawczych z tytułu rozdysponowania przez niego w okresie separacji stron - przy utrzymującym się po dniu 20 marca 2007 r. ustroju wspólności ustawowej - składników majątku wspólnego w postaci pobranego przez wnioskodawcę wynagrodzenia i dochodów z innej działalności zarobkowej, uczestniczka nie wykazała, iż na skutek swojego zawinionego działania w tym okresie naraził ją na szkodę. Nie wykazała także, że środki te stanowiły majątek wspólny, zwłaszcza wobec charakteru wykonywanej przez wnioskodawcę pracy naukowej (art. 33 pkt 8 i 9 k.r.o.).

W skardze kasacyjnej uczestniczka zarzuciła naruszenie art. 31 § 1 i i art. 33 pkt 8 i 9, art. 33 pkt 2, oraz art. 45 k.r.o., art. 415 k.c., a także art. 386 § 1 i , art. 684 w związku z art. 567 § 1 i 3, w związku z art. 567, art. 384 i art. 233 § 1 w związku z k.p.c. Wniosła o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W postępowaniu o podział majątku wspólnego byłych małżonków sąd ustala skład i wartość majątku wspólnego (art. 46 k.r.o. w związku z art. 567 i 684 k.p.c.), ustala udziały stron w majątku wspólnym ( k.r.o.), rozlicza nakłady i wydatki poczynione z poszczególnych mas majątkowych oraz spłacone długi, co dotyczy okresu istnienia wspólności ustawowej (art. 45 k.r.o.) oraz rozstrzyga o innych roszczeniach między małżonkami związanych z majątkiem wspólnym, powstałych w okresie po ustaniu wspólności ustawowej, a przed dniem podziału majątku wspólnego (art. 686 k.p.c. w związku z art. 46 k.r.o.).

W postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy kontroluje zgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia w granicach zaskarżenia oraz podstaw skargi. Kontrola prawidłowości wykładni i zastosowania wskazanych w skardze norm prawa procesowego i materialnego jest dokonywana z uwzględnieniem faktów stanowiących podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia Sądu drugiej instancji. Ocena prawidłowości wykładni i zastosowania, przytoczonych w skardze norm jest możliwa jednak tylko wtedy, gdy pozwalają na to ustalenia sądu drugiej instancji, stanowiące podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2003 r., , "Izba Cywilna" 2003, nr 12, s. 46).

Trafny jest zarzut naruszenia art. 684 k.p.c., ponieważ Sądy obu instancji nie poczyniły jednoznacznych i wyczerpujących ustaleń dotyczących składu i wartości majątku wspólnego w zakresie twierdzeń uczestniczki dotyczących przynależności do majątku wspólnego, pobranych przez wnioskodawcę dochodów z pracy zarobkowej oraz innych źródeł w okresie, w którym małżonkowie, mimo separacji faktycznej, pozostawali w ustroju wspólności ustawowej, a zatem do dnia 20 marca 2007 r. W tym okresie wnioskodawca osiągał niewątpliwe dochody z pracy zawodowej, publikacji i innych źródeł związanych z pracą naukową, a także rozliczał się podatkowo wspólnie z niepracującą żoną. Mimo konsekwentnego zgłaszania przez skarżącą w toku sprawy w pismach procesowych oraz w apelacjach żądania rozliczenia tych kwot ze wskazanych przez nią tytułów, a ściślej - wierzytelności uczestniczki związanych z samodzielnym wydatkowaniem przez wnioskodawcę tych pobranych przez niego wynagrodzeń, bez jej wiedzy i zgody, a także mimo przedstawienia przez nią dowodów na przytaczane okoliczności, Sądy obu instancji nie poddały tych dowodów ocenie, nie poczyniły ustaleń ani nie odniosły się szczegółowo do tych żądań. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził jedynie lakonicznie, że uczestniczka nie wykazała, aby pobrana przez wnioskodawcę w okresie trwania wspólności ustawowej i faktycznej separacji małżonków, wyliczona przez nią kwota 1 094 135 zł została przez niego roztrwoniona lub wydatkowana na inne potrzeby aniżeli utrzymanie własne i rodziny, a środki te stanowiły majątek wspólny w świetle art. 33 pkt 8 i 9 k.r.o.

Wprawdzie istotnie do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, ale stosownie do i 2 k.r.o. pobrane z tego tytułu dochody wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, podobnie jak pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. W sprawie nie ma ustaleń, czy i jaka kwota ze wskazanych przez uczestniczkę, pobranych przez wnioskodawcę wynagrodzeń i dochodów, stanowiła nagrodę za osobiste osiągnięcia wnioskodawcy, wchodzącą do jego majątku osobistego. Zasadny jest zatem zarzut naruszenia art. 31 § 1 i 2 oraz i 9 k.r.o. przez wadliwe zastosowanie tych przepisów, mimo niedostatku ustaleń faktycznych.

Uczestniczka zarzuciła ponadto naruszenie art. 45 § 1 k.r.o. w związku z art. 415 k.c. przez niezaliczenie do majątku wspólnego pobranych przez wnioskodawcę wynagrodzeń i dochodów, pozostających wyłącznie w jego dyspozycji i przez niego wydatkowanych - w ocenie i według twierdzeń skarżącej - bez porozumienia się z nią na cele inne niż utrzymanie rodziny, oraz przez niedokonanie rozliczeń między małżonkami z tego tytułu. Jak już akcentowano, Sąd Okręgowy nie poczynił ustaleń dotyczących tych kwestii ani nie zbadał i nie wyjaśnił, z powołaniem się na przepisy prawa, z jakich przyczyn nie przeprowadził rozliczenia byłych małżonków w tym zakresie. Rozpoznanie zarzutów kasacyjnych dotyczących tych kwestii nie jest zatem możliwe, niemniej jednak należy przypomnieć, że w skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności określone w k.r.o., niezależnie od tego, czy przed ustaniem wspólności ustawowej małżonkowie pozostawali w faktycznej separacji.

Nakłady i wydatki w rozumieniu art. 45 k.r.o. obejmują wszelkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej, należy zatem zbadać, czy podstawę rozliczeń między małżonkami w takiej sytuacji stanowić powinien art. 45 k.r.o., czy art. 415 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że przedmiotem podziału są przedmioty majątkowe, które były objęte wspólnością w chwili jej ustania i które nadal znajdują się w majątku małżonków jako objęte ich współuprawnieniem w częściach ułamkowych. Każdy z małżonków może jednak żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia lub wydatkowania albo roztrwonienia przez jednego z nich, bez wiedzy lub zgody drugiego, składników majątku wspólnego w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy, a jego podstawą ogólną jest k.c.

Jeżeli środki wchodzące w skład majątku wspólnego zostały zużyte na wydatki lub nakłady na majątek osobisty małżonka, podlegają rozliczeniu na podstawie art. 45 § 1 k.r.o. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1999 r., II CKN 523/98, nie publ., z dnia 19 czerwca 2009 r., V CSK 485/08, nie publ., z dnia 17 kwietnia 2000 r., , nie publ., i z dnia 12 maja 2016 r., IV CSK 600/15, nie publ.). Jeżeli środki finansowe stanowiące składnik majątku wspólnego zostały przeznaczone na własne, usprawiedliwione potrzeby związane z utrzymaniem jednego z małżonków, to w tym zakresie nie ma podstawy do konstruowania odpowiedzialności odszkodowawczej między małżonkami (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, nie publ., i z dnia 17 października 2019 r., IV CSK 259/18, nie publ.). W orzecznictwie i literaturze do takich potrzeb zalicza się np. wydatki na pokrycie kosztów utrzymania tego małżonka i osób, wobec których ma on obowiązek alimentacyjny, oraz związane z jego pracą, odpoczynkiem, leczeniem itp. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1977 r., , OSNCP 1977, Nr 12, poz. 243). Każdy z małżonków może korzystać ze zgromadzonych w okresie wspólności ustawowej środków finansowych; rozliczeniu nie podlegają jedynie te, które zostały wydane na zaspokojenie usprawiedliwionych własnych potrzeb, do wykazania czego zobowiązana jest osoba, która pieniądze wspólne zużyła (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2009 r., V CSK 485/08, nie publ.). Sąd Okręgowy zaniechał jednak poczynienia ustaleń pozwalających na ocenę przedstawionych zagadnień w kontekście zarzutów skargi kasacyjnej. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia nie ma także ustaleń ani rozważań dotyczących podnoszonej przez skarżącą kwestii kwalifikacji prawnej bezspornie przekazanej przez jej rodziców kwoty 200 000 000 zł sprzed denominacji, mimo że zostali na tę okoliczność przesłuchani świadkowie oraz uczestniczka, która konsekwentnie twierdziła, że była to darowizna tylko na jej rzecz, a zatem stosownie do art. 33 pkt 2 k.r.o. weszła w skład jej majątku osobistego (odrębnego). Sąd Okręgowy podniósł jedynie, że odmówił wiarygodności zeznaniom uczestniczki oraz jej rodziców, bez podania przyczyn takiej oceny. Wskazał także, że darczyńcy nie zaznaczyli, iż środki te zostały przekazane na kupno nieruchomości wchodzącej do majątku wspólnego małżonków. W ocenie Sądu należało zatem przyjąć, że darowizna poczyniona została na rzecz obojga małżonków, jednak stwierdzenie to pozostaje w sprzeczności z art. 33 pkt 2 k.r.o., zgodnie z którym do majątku osobistego małżonka należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Zgodnie z tym przepisem, darowizna dokonana przez rodziców na rzecz dorosłego dziecka pozostającego w ustroju wspólności ustawowej wchodzi, na podstawie przytoczonego przepisu, do majątku osobistego obdarowanego. Wobec nieomówienia przez Sąd Okręgowy zebranych w sprawie w tym zakresie dowodów i braku jednoznacznych ustaleń faktycznych, przedwczesna jest ocena, czy rodzice uczestniczki jako darczyńcy postanowili inaczej (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1975 r., , OSNCP 1975, nr 10-11, poz. 147). Wymaga to przeprowadzenia postępowania w tym zakresie, kwestia ta bowiem ma istotne znaczenie dla ustalenia zakresu nakładów uczestniczki z jej majątku osobistego na majątek wspólny w postaci nieruchomości przy ul. P. oraz przysługujących jej z tego tytułu roszczeń. W tej sytuacji - wobec uchybień procesowych uzasadniających zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. - nie jest możliwa ocena zarzutu naruszenia k.r.o.

Skarżąca zarzuciła także naruszenie art. 384 k.p.c. przez zmianę postanowienia Sądu Rejonowego na jej niekorzyść przez obniżenie kwoty należnej jej z tytułu nakładu z majątku osobistego wynoszącego kwotę 100 000 000 zł sprzed denominacji na cenę kupna wspólnej nieruchomości przy ul. P., w wyniku wyliczenia tej kwoty przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym postanowieniu przy uwzględnieniu wprawdzie wyższego współczynnika procentowego, ale od niższej wartości nieruchomości. Należy zwrócić uwagę, że postanowienie to, wskutek uwzględnienia apelacji wniesionych przez oboje byłych małżonków, zostało uchylone postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 22 października 2013 r., a sprawa przekazana Sądowi Rejonowemu, który po ponownym jej rozpoznaniu, w postanowieniu z dnia 9 sierpnia 2017 r. zaskarżonym apelacją już tylko przez uczestniczkę, ustalił wartość nieruchomości przy ul. P. na kwotę 151 000 zł i przyznał ją na własność skarżącej, zgodnie z jej wnioskiem.

Z uzasadnienia zaskarżonego tylko przez uczestniczkę postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 20 lutego 2018 r. wynika, że uwzględniając zarzut jej apelacji, Sąd przyjął, iż sfinansowała ona z majątku osobistego (odrębnego) cały wkład mieszkaniowy na pierwsze mieszkanie spółdzielcze stron, które następnie zostało zamienione za dopłatą na mniejszy lokal mieszkalny przy ul. Z., wchodzący w chwili podziału w skład majątku wspólnego stron. Nakład z jej majątku osobistego w postaci dopłaty wynoszącej kwotę 100 000 000 zł sprzed denominacji na sfinansowanie ceny kupna nieruchomości przy ul. P. do majątku wspólnego stanowił, w ocenie Sądu Okręgowego, 8,6% wartości nieruchomości przy ul. P. w chwili jej kupna, a nie 7,5%, jak błędnie przyjął Sąd Rejonowy, w związku z czym Sąd drugiej instancji orzekł w tym zakresie na korzyść uczestniczki.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko dotyczące mechanizmu rozliczania byłych małżonków w sytuacji przeznaczenia określonej kwoty pieniężnej z majątku osobistego małżonka na kupno lub budowę nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego lub odwrotnie. Jeżeli określona kwota z majątku osobistego jednego z małżonków została przeznaczona na kupno nieruchomości wspólnej, wartość nakładu z majątku osobistego na wspólny ustala się w ten sposób, że najpierw określa się ułamkowy udział tej kwoty w wartości nieruchomości z chwili nabycia, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości nieruchomości w chwili podziału majątku wspólnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 r., III CZP 71/69, OSNCP 1970, Nr 6, poz. 99, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, nie publ.).

Z ustaleń stanowiących podstawę postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 20 lutego 2018 r., opartych na dowodzie z opinii biegłego, wynika, że w chwili orzekania o podziale majątku wartość nieruchomości wynosiła kwotę 151 000 zł, zatem Sąd, ustalając wartość nakładu uczestniczki z majątku osobistego na wspólną nieruchomość na kwotę 12 986 zł, nie naruszył k.p.c. Uwzględniając ponadto zarzut uczestniczki, ustalił nakład z jej majątku osobistego na nieruchomość przy ul. Z. na 77,4% i na kwotę 81 270 zł, a zatem na kwotę wyższą od ustalonej przez Sąd Rejonowy.

W tym stanie rzeczy orzeczono, jak w sentencji (art. 398¹⁵ § k.p.c.).

OSNC 2021 r., Nr 4, poz. 27