Rozliczenie na podstawie art. 415 k.c. szkód związanych ze zniszczeniem lub wyzbyciem się określonych składników majątku wspólnego

W ramach postępowania działowego następuje rozliczenie szkody wywołanej działaniem (zaniechaniem) małżonka w stosunku do składników majątku wspólnego małżonków w trakcie trwania ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej, o ile to działanie (zaniechanie) małżonka było zawinione.

Art. 45 § 1 k.r.o. nie wyczerpuje zakresu ewentualnych rozliczeń między małżonkami, dotyczących czasu, gdy pozostawali oni we wspólności majątkowej. Każdy bowiem z małżonków może żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i swą ogólną podstawę znajduje w art. 415 k.c., może zatem obejmować nie tylko powstałą stratę, ale i utracone korzyści, które weszłyby do majątku wspólnego. Rozliczenie zaś tej straty przeprowadza się przez doliczenie kwot do majątku wspólnego, które małżonek obowiązany jest zwrócić, a następnie zalicza na udział małżonka zobowiązanego do zwrotu.

W judykaturze zauważono, że przepisy nie stwarzają podstawy do rozstrzygania w postępowaniu działowym wszelkiego rodzaju roszczeń, jakie mają względem siebie uczestnicy postępowania, lecz tylko takich, które są związane z posiadaniem przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów z majątku wspólnego, nakładów poczynionych na majątek wspólny i spłaconych długów (zob. uchwałę SN z 12 października 1973 r., III CZP 56/73,; postanowienia SN z 10 listopada 2006 r., I CSK 219/06, i z 28 maja 2021 r., III CSKP 65/21).

O ile powyższe orzeczenia dotyczą głównie sytuacji, gdy szkoda zostanie wyrządzona przez byłego małżonka, to nie sposób nie zauważyć, że niezależnie od pojawiających się rozbieżności co do podstawy prawnej, nie budzi wątpliwości możliwość rozliczenia w postępowaniu działowym konsekwencji nieusprawiedliwionego rozporządzenia składnikami majątku wspólnego przez jednego z małżonków na własne potrzeby (zob. postanowienie SN z 10 marca 2023 r., II CSKP 569/22, i uchwałę SN (7) z 14 maja 2024 r., III CZP 38/23). Nie chodzi zatem jedynie o sytuacje, gdy uszczuplenie majątku wspólnego nastąpi po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej, również w wyniku deliktu popełnionego przez jednego z byłych małżonków. Taką samą zasadę, a więc konieczność rozliczenia w ramach postępowania działowego, należy przyjąć odnośnie do szkód wywołanych działaniem (zaniechaniem) małżonka w stosunku do składników majątku wspólnego małżonków w trakcie trwania ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej, o ile to działanie (zaniechanie) małżonka było zawinione.

Postanowienie SN z dnia 27 czerwca 2024 r., II CSKP 2085/22

Standard: 85066 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 § 1 i 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) sąd z urzędu rozstrzyga także o roszczeniach wynikających z nieusprawiedliwionego rozporządzenia składnikami majątku wspólnego przez jednego z małżonków na własne potrzeby przed ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej.

Uchwała SN z dnia 14 maja 2024 r., III CZP 38/23

Standard: 81003 (pełna treść orzeczenia)