Uchwała z dnia 1973-10-12 sygn. III CZP 56/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 56/73

Uchwała z dnia 12 października 1973 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: J. Krajewski, Z. Masłowski.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Tomasza Andrzeja Ch. z udziałem Amelii Ch. o podział domu do użytkowania, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach postanowieniem z dnia 24 lipca 1973 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy roszczenie współwłaściciela nieruchomości nie stanowiącej gospodarstwa rolnego o podział nieruchomości od użytkowania (art. 206 k.c.) należy do kategorii spraw wymienionych w art. 618 k.p.c.?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Roszczenie współwłaściciela o współposiadanie rzeczy wspólnej oraz korzystanie z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli, nie należy do kategorii spraw wymienionych w art. 618 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Kielcach w trybie art. 391 k.p.c. budzące poważną wątpliwość zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Nieruchomość położona w O., przy ul. Czerwińskiego, składająca się z działki placu o powierzchni 1125 m², zabudowanej domem jednorodzinnym, stanowi współwłasność uczestniczki Amelii Ch. i wnioskodawcy Tomasza Andrzeja Ch. po połowie. Ten ostatni wywodzi swoje prawa z tytułu dziedziczenia po swoim ojcu i mężu uczestniczki Stanisławie Ch., zmarłym dnia 27.I.1972 r. Nieruchomość pozostaje w całości w posiadaniu uczestniczki Amelii Ch.

W dniu 12.III.1973 r. Tomasz Andrzej Ch. wystąpił z wnioskiem o wydzielenie mu do użytkowania mieszkania na parterze składającego się z pokoju, kuchni, łazienki, hallu, gabinetu lekarskiego i poczekalni dla pacjentów, trzech piwnic oraz połowy ogrodu od strony południowej.

Powołując się na decyzję władzy administracyjnej wyrażającą zgodę na podział nieruchomości, uczestniczka Amelia Ch. w dniu 30.III.1973 r. wystąpiła z wnioskiem o zniesienie współwłasności nieruchomości. W związku z tym wnosiła o zawieszenie postępowania w sprawie niniejszej do czasu prawomocnego zakończenia sprawy o zniesienie współwłasności, ewentualnie o łączne rozpoznanie obydwu spraw.

Po przeprowadzeniu dowodu z oględzin nieruchomości i rozważeniu możliwych wariantów podziału nieruchomości do użytkowania, postanowieniem z dnia 20.IV.1973 r. Sąd Powiatowy w Ostrowcu Świętokrzyskim podzielił do użytkowania dom piętrowy na wymienionej wyżej nieruchomości w sposób szczegółowo określony w sentencji, upoważnił wnioskodawcę do odgrodzenia wejścia i klatki schodowej od hallu na parterze i zobowiązał uczestniczkę Amelię Ch. do wydania wnioskodawcy przydzielonych mu do wyłącznego użytkowania pomieszczeń.

W rewizji od tego postanowienia, opartej na podstawach zaskarżenia przewidzianych w art. 368 pkt 1, 4 i 5 k.p.c., uczestniczka wnosiła o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania łącznie ze sprawą o zniesienie współwłasności nieruchomości, ewentualnie o zmianę postanowienia i oddalenie wniosku. Uzupełniając podstawę zaskarżenia z art. 368 pkt 5 k.p.c., na rozprawie rewizyjnej pełnomocnik skarżącej zgłosił zarzut obrazy art. 618 k.p.c.

Zauważyć należy, co następuje:

Realizując zasadę kompleksowego ujęcia postępowania o zniesienie współwłasności, w którym nie tylko dokonuje się podziału przedmiotów, lecz równocześnie rozpoznaje się cały kompleks stosunków między właścicielami i wypływające stąd prawa, ustawodawca w art. 618 k.c. wymienił trzy rodzaje sporów, które w tym postępowaniu powinny lub muszą być rozpoznane. Są to: 1) spory o prawo żądania zniesienia współwłasności, 2) spory o prawo własności, 3) spory o wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. W pierwszych dwóch rodzajach spraw sąd może wydać postanowienie wstępne, w trzeciej zaś kategorii spraw zamiast postanowienia wstępnego w grę wchodzi postanowienie częściowe.

Zasada kompleksowego rozpoznawania spraw, które wiążą się z postępowaniem o zniesienie współwłasności, nie oznacza jednak, że tym postępowaniem objęte są wszelkiego rodzaju spory, które w jakikolwiek sposób wiązałyby się ze zniesieniem współwłasności. Przeciwko takiemu rozumieniu art. 618 k.p.c. przemawia przede wszystkim gramatyczna wykładnia tego przepisu. Podkreślić bowiem należy, że wyliczenie spraw określonych w art. 618 § 1 k.p.c. nie jest przykładowe, ale wyczerpujące. Tylko sprawy, które mogą być zaliczone do jednej z trzech kategorii, muszą być objęte toczącym się postępowaniem o zniesienie współwłasności. Dlatego też m.in. w uchwale z dnia 5.IX.1972 r. III CZP 61/72 (OSNCP 1973, poz. 55) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że sprawa z powództwa o ochronę naruszonego posiadania, tocząca się między współwłaścicielami (współspadkobiercami), nie podlega przekazaniu na podstawie art. 618 § 2 k.p.c. do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności (o dział spadku), skoro nie może być zaliczona do żadnej z trzech grup spraw wymienionych w art. 618 § 1 k.p.c. Podobna zasada co w postępowaniu o zniesienie współwłasności przyjęta została przez kodeks postępowania cywilnego również w odniesieniu do toczącego się postępowania o dział spadku. W szczególności art. 685 k.p.c. stanowi, że w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd może wydać postanowienie wstępne. Równocześnie art. 688 k.p.c. wyraźnie odsyła do art. 618 § 2 i 3 k.p.c. Zauważyć dalej należy, że stosownie do § 3 art. 618 k.p.c. po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o zniesieniu współwłasności (lub o dziale spadku) uczestnik nie może dochodzić wyżej wymienionych roszczeń, chociażby nie były one zgłoszone w postępowaniu o zniesienie współwłasności (lub o dział spadku). Dotyczy to tych roszczeń, które wyraźnie zostały wymienione w art. 618 § 1 k.p.c. Po uprawomocnieniu się postanowienia o zniesieniu współwłasności nie będzie oczywiście także możliwe dochodzenie wszelkich roszczeń wiążących się z samym zniesieniem współwłasności.

Jednakże jeśli chodzi o podział nieruchomości do użytkowania, to - jak słusznie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia - podział taki ma tę swoistość, że w związku z rozstrzygnięciem sprawy o współwłasność dezaktualizuje się, roszczenie to bowiem istnieje w zasadzie dopóty, dopóki istnieje współwłasność. Ponadto w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności nie znajduje ono rozstrzygnięcia tak jak inne rodzaje roszczeń, które niewątpliwie należą do kategorii wzajemnych roszczeń współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Zauważyć dalej należy, że mogą zajść również i sytuacje, w których nawet po zniesieniu współwłasności nieruchomości roszczenie to może być nadal aktualne. Wypadek taki może nastąpić wówczas, gdy wyjątkowo sąd, za zgodą współwłaścicieli - i jeżeli przepisy o podziale nieruchomości nie stoją temu na przeszkodzie - dokona zniesienia współwłasności w ten sposób, że przyzna rzecz wspólną lub jej część na współwłasność kilku współwłaścicielom z zasądzeniem spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli. Wówczas w razie sporu co do zakresu i sposobu korzystania z nieruchomości przez tych współwłaścicieli może stać się aktualne rozstrzygnięcie sądu w tym przedmiocie w ramach art. 206 k.c.

Powyższe argumenty przemawiają za przyjęciem tezy, że roszczenie z art. 206 k.c., aczkolwiek wiążące się również ze zniesieniem współwłasności, może mieć byt niezależny. Nie można więc i z tej przyczyny zaliczyć go nawet w drodze analogii do kategorii spraw wymienionych w art. 618 k.p.c.

Pozostaje wreszcie do rozważenia, czy wobec możliwości wystąpienia przez uczestnika postępowania o zniesienie współwłasności nieruchomości z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia na zasadzie art. 755 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. bezprzedmiotowe staje się oddzielne wystąpienie z roszczeniem opartym na art. 206 k.c., zmierzającym do uregulowania sposobu korzystania z nieruchomości miejskiej przez podział quoad usum. Stosownie bowiem do art. 755 k.p.c. sposób zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych może m.in. polegać na unormowaniu stosunków na czas trwania postępowania. Odpowiedź na powyższe pytanie zależna jest od sytuacji faktycznej istniejącej w danej sprawie. Uznać należy, że jeżeli - jak to miało miejsce w sprawie niniejszej - jeden ze współwłaścicieli wystąpił z wnioskiem o uregulowanie sposobu korzystania ze wspólnej nieruchomości, a następnie po pewnym czasie drugi ze współwłaścicieli wystąpił o zniesienie współwłasności, postępowanie wszczęte na skutek wniosku pierwszego ze współwłaścicieli powinno by doprowadzone do końca. Rozstrzygnięcie w tym postępowaniu - jako mającym, jak wyjaśniono wyżej, byt niezależny - będzie równocześnie określało stosunki wzajemne między współwłaścicielami do czasu zniesienia współwłasności. Jeżeli zaś sytuacja była odwrotna, a więc jeżeli współwłaściciel żądający zniesienia współwłasności, występując jako pierwszy, postawił równocześnie wniosek o zabezpieczenie swego żądania na czas trwania tego postępowania przez odpowiednie uregulowanie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej przez poszczególnych współwłaścicieli, wydanie przez sąd postanowienia w tym przedmiocie czyni zbędnym równoczesne rozpoznanie roszczenia o określenie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej.

W związku z tym postępowanie to powinno ulec zawieszeniu do czasu rozstrzygnięcia sprawy o zniesienie współwłasności. W razie prawomocnego wydania postanowienia znoszącego współwłasność postępowanie dotyczące określenia sposobu korzystania z rzeczy wspólnej, jako bezprzedmiotowe, podlega umorzeniu.

Z wyżej podanych przyczyn Sąd Najwyższy na postawione pytanie udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1974 r., Nr 7-8, poz. 125