Rozliczenie nakładów z majątku wspólnego małżonków na majątek osobisty

Przedmiotami majątkowymi, które wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 § 1 k.r.o.), są – obok rzeczy – prawa, a w szczególności wierzytelności z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek innej osoby. Gdy tą osobą nie jest jeden z małżonków, wierzytelności te w sprawie o podział majątku wspólnego podlegają uwzględnieniu przy ustaleniu składu majątku podlegającego podziałowi (zob. uchwałę SN z 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70), a ustalenia tego sąd dokonuje z urzędu (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.). Uzasadnia to także orzekanie z urzędu o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, pomimo że roszczenia o ich zwrot nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi i – jak wynika z art. 45 § 1 k.r.o. i art. 567 § 1 k.p.c. – rozstrzygnięcie o zwrocie tych wydatków i nakładów jest odrębnym (dodatkowym) orzeczeniem w sprawie o podział majątku wspólnego.

Uchwała SN z dnia 14 maja 2024 r., III CZP 38/23

Standard: 84911 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 45 § 1 k.r.o. w brzmieniu sprzed 20 stycznia 2005 r., każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Rozliczenie roszczeń z tego tytułu powinno nastąpić w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 § 1 k.p.c. oraz art. 1038 § 1 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.).

Z mocy art. 618 § 2 i 3 w związku z art. 686 i 688 oraz 567 § 3 k.p.c., dochodzenie roszczeń z tytułu rozliczenia wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny (obecnie: osobisty) nie jest dopuszczalne po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, choćby roszczenia te nie zostały zgłoszone w postępowaniu o podział majątku i nie były objęte postanowieniem sądu o podziale.

Inaczej jest, gdy w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej. Nie ma przeszkód, aby taka wierzytelność została objęta postępowaniem o podział majątku wspólnego. Przyznanie takiej wierzytelności jednemu z małżonków wymaga oszacowania jej wartości (wartość nominalna wierzytelności pieniężnej nie może być uznana za rozstrzygającą) i zasądzenia na rzecz drugiego małżonka odpowiedniej spłaty.

Jeżeli żaden z małżonków nie zgadza się na przyznanie mu wierzytelności w całości, sąd dokonuje podziału wierzytelności, przyznając każdemu z małżonków odpowiednią ułamkową jej część, bez oznaczenia wartości.

Skutkiem nieobjęcia postanowieniem o podziale takiej wierzytelności - wynikającym z art. 618 § 2 i 3 w związku z art. 686 i 688 oraz 567 § 3 k.p.c. - jest jedynie utrata możliwości późniejszego jej zgłoszenia przez jednego małżonka w stosunku do drugiego. Nieobjęcie takiej wierzytelności postanowieniem o podziale nie pozbawia natomiast żadnego z małżonków możliwości dochodzenia od dłużnika jej połowy - a w razie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, dochodzenia od dłużnika innej jej części, odpowiadającej ustalonemu udziałowi w majątku wspólnym (uchwały SN z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70), 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73, 11 maja 1978 r., III CZP 103/ 77, i 13 lutego 1987 r., III CZP 3/87, oraz postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 257/07).

Uwagi powyższe zachowują aktualność w odniesieniu do innych wierzytelności wchodzących w skład majątku wspólnego, wobec osób trzecich; jak i takich wspólnych wierzytelności wobec osób trzecich, które powstały po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, a przed podziałem majątku wspólnego.

Postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2019 r., I CSK 140/18

Standard: 85068 (pełna treść orzeczenia)