Postanowienie z dnia 2002-04-19 sygn. III CZP 19/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 19/02

Postanowienie Sądu Najwyższego 

z dnia 19 kwietnia 2002 r.

Przewodniczący: SSN Hubert Wrzeszcz.

Sędziowie SN: Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca), Stanisław Dąbrowski. 

Postanowieniem z dnia 30 stycznia 2002 r. Sąd Okręgowy w S. przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 k.p.c. do rozpoznania zagadnienie prawne sformułowane w sentencji uchwały. Odmawiając podjęcia uchwały 

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

W obszernym uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy wskazał, że w rozpoznawanej przez niego sprawie Piotr i Franciszka Honorata małżonkowie W. obdarowali swojego syna Jana W. określoną nieruchomością rolną. Jednocześnie w umowie darowizny zawartej w formie aktu notarialnego zobowiązali obdarowanego do "spłaty" na rzecz ich córki (siostry obdarowanego) w wysokości 20.000 zł. Jan W. nie wypłacił siostrze kwoty określonej w umowie. Maria C. wystąpiła zatem przeciwko niemu z powództwem o zasądzenie 20.000 zł. W międzyczasie zmarł jeden z darczyńców, a mianowicie Franciszka Honorata W. Spadek po niej nabyli z mocy ustawy mąż Piotr W. oraz dzieci: Maria C., Szczepan W. oraz Jan W.

W rozpoznawanej sprawie wydany został nakaz zapłaty przeciwko Janowi W. Jednak w wyniku sprzeciwu pozwanego Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 21 września 2001 r. oddalił powództwo. Sąd ten wskazał, że obowiązek nałożony na Jana W. w umowie darowizny ma charakter polecenia, którego wykonania może żądać jedynie pozostały przy życiu darczyńca. Piotr W. nie poparł żądania powódki, zatem powództwo podlegało oddaleniu.

Rozpoznając apelację powódki Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości co do kręgu podmiotów uprawnionych w stanie faktycznym sprawy do wystąpienia przeciwko obdarowanemu z żądaniem wypełnienia polecenia.

W takim stanie sprawy należy przede wszystkim przypomnieć, że darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem, co - zgodnie z art. 893 k.c. - stanowi polecenie. Polecenie to, według powszechnie przyjętego poglądu, jest co do swej istoty tożsame z poleceniem testamentowym (por. art. 982 k.c.). Różnica wyraża się jedynie w tym, że wykonania polecenia dołączonego do darowizny może domagać się darczyńca, spadkobiercy darczyńcy, a także - w określonych sytuacjach - właściwy organ państwowy (art. 894 k.c.), natomiast wykonania polecenia zawartego w testamencie może domagać się każdy ze spadkobierców, wykonawca testamentu oraz - w określonych sytuacjach - organ państwowy (art. 985 k.c.). W obu przypadkach nie jest możliwe domaganie się wykonania polecenia, które ma wyłącznie na celu interes obciążonego.

Powszechnie przyjmuje się przy tym, że nałożenie na obdarowanego lub spadkobiercę polecenia, także majątkowego, nie prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa łączy taki skutek (zawarcie umowy, wyrządzenie szkody, zapis testamentowy). Osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest wierzycielem, lecz beneficjariuszem. Taki wniosek wywodzi się z charakteru prawnego polecenia, którego nałożenie na określoną osobę (obdarowanego, spadkobiercę) prowadzi do powstania zobowiązania naturalnego (niezupełnego). Takie stosunki zobowiązaniowe charakteryzują się niemożliwością dochodzenia od dłużnika należnego świadczenia na drodze sądowej. "Niezupełność" zobowiązania wyraża się w odjęciu uprawnionemu możliwości skorzystania z przymusu państwowego w celu uzyskania należnego świadczenia, jednak spełnienie świadczenia przez zobowiązanego nie jest świadczeniem nienależnym. Oznacza to, że zarówno gdy chodzi o polecenie przy darowiźnie, jak i przy poleceniu testamentowym, określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego zachowania się.

Odnosząc te stwierdzenia do stanu faktycznego sprawy rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy trzeba wskazać, że bez znaczenia dla jej rozstrzygnięcia pozostaje wskazanie, jaki krąg podmiotów może domagać się wypełnienia polecenia w sytuacji, gdy darczyńcami byli małżonkowie, jeden z nich zmarł, a wśród spadkobierców tego darczyńcy znajduje się zarówno współdarczyńca (mąż zmarłej), jak i beneficjariusz polecenia (powódka Maria C., córka spadkodawczyni), obciążony tym poleceniem (pozwany Jan W., syn zmarłej) oraz trzecie dziecko spadkodawczyni (Szczepan W., występujący w sprawie po stronie powódki). Niezależnie bowiem od rozstrzygnięcia tej kwestii niemożliwym pozostaje domaganie się wypełnienia na drodze sądowej.

Należy zaś mieć na uwadze, że w orzecznictwie utrwalił się już pogląd, zgodnie z którym możliwość przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego w trybie art. 390 k.p.c. (poprzednio 391 k.p.c.) uzależniona jest od wystąpienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, w sprawie muszą wystąpić poważne wątpliwości prawne (a nie faktyczne lub związane z trudnościami w ocenie jakiegoś dowodu). Po drugie, oczekiwana odpowiedź jest niezbędna dla rozstrzygnięcia sprawy (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999, nr 10, poz. 166 i tam cyt. orzecznictwo). Przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne spełnia pierwszą ze wskazanych przesłanek, jednak przesłanka w postaci niezbędności oczekiwanej odpowiedzi dla rozstrzygnięcia sprawy nie została spełniona. Stąd Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.

Na marginesie jedynie można natomiast odnieść się do kwestii poruszonej w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego, jaką stanowi dopuszczalność objęcia treścią umowy darowizny świadczenia na rzecz osoby trzeciej. Co do zasady takie ukształtowanie umowy należy uznać za dopuszczalne, chociaż powstanie wówczas pytanie, czy mamy do czynienia nadal z umową darowizny, czy też z umową mieszaną. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia prawnego nie jest jednak możliwe, gdyż nie zostało ono objęte treścią postanowienia Sądu Okręgowego. Sąd Najwyższy wypowiadał się zresztą w tej kwestii (por. wyrok z 21 marca 1973 r., III CRN 40/73, OSNCP 1974, nr 2, poz. 26 oraz uchwałę z 11 marca 1970 r., III CZP 28/70, OSNCP 1971, nr 10, poz. 171).

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym, tekst. jedn. Dz. U. 1994, nr 13, poz. 48 ze zm.).