Postanowienie z dnia 2017-03-14 sygn. II CSK 360/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akty II CSK 360/16

Postanowienie Sądu Najwyższego

z dnia 14 marca 2017 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca).

Sędziowie: SN Monika Koba, SA Agata Zając

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Anny P. i Henryka P. przy uczestnictwie "P.S.E." S.A. w K.J. o ustanowienie służebności przesyłu, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2017 r. skargi kasacyjnej wnioskodawców od postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 8 grudnia 2015 r.

odrzucił skargę kasacyjną i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Szamotułach postanowieniem wstępnym z dnia 2 kwietnia 2015 r. uznał za usprawiedliwione w zasadzie roszczenie wnioskodawców o ustanowienie na rzecz uczestnika postępowania na ich nieruchomości służebności przesyłu za wynagrodzeniem, wynikającej z przebiegu na tej nieruchomość linii energetycznej wysokiego napięcia wchodzącej w skład przedsiębiorstwa uczestnika.

Potrzebę wydania postanowienia wstępnego Sąd Rejonowy uzasadnił długotrwałością i wysokimi kosztami postępowania dowodowego, koniecznymi w celu ustalenia zakresu i treści służebności oraz wysokości wynagrodzenia, które mogą się okazać niepotrzebne w przypadku odmiennej oceny przez Sąd drugiej instancji podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia przez jego poprzednika prawnego (Skarb Państwa) służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu. Sąd Rejonowy uznał ten zarzut za niedopuszczalny, wskazując na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 641/11 (nie publ.), zgodnie z którym tytuł prawny Skarbu Państwa lub innego przedsiębiorstwa państwowego, jako osoby trzeciej w stosunku do stron procesu, powinien być dowiedziony w postępowaniu toczącym się w trybie przewidzianym w art. 609 i 610 k.p.c., z wniosku tej osoby lub z jej udziałem.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, po uwzględnieniu apelacji uczestnika, uznając, że wydanie postanowienia wstępnego było w okolicznościach sprawy niedopuszczalne, postanowieniem z dnia 8 grudnia 2015 r. "zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że je uchylił". Jako podstawę rozstrzygnięcia wskazał art. 386 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Na to postanowienie wnioskodawcy wnieśli zażalenie do Sądu Najwyższego, które Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 2 lutego 2016 r. odrzucił jako niedopuszczalne. Sąd Okręgowy podkreślił, że skoro postanowienie Sądu Rejonowego zostało postanowieniem Sądu drugiej instancji z dnia 8 grudnia 2015 r. zmienione przez jego uchylenie, bez przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, to art. 394¹ § 1 k.p.c. nie miał zastosowania. Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że postanowienie z dnia 8 grudnia 2015 r. mogło zostać zaskarżone skargą kasacyjną, ponieważ "wyrok sądu drugiej instancji rozstrzygający apelację od wyroku wstępnego sądu pierwszej instancji ma charakter orzeczenia kończącego spór co do samej istoty".

Wnioskodawcy zaskarżyli postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 8 grudnia 2015 r. skargą kasacyjną, domagając się uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz zarzucili naruszenie art. 305² § 2 k.c., art. 318 § 1 w związku z art. 13 § 2 oraz art. 328 § 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje

W sprawach o ustanowienie służebności przesyłu, które należą do spraw z zakresu prawa rzeczowego, skarga kasacyjna - zgodnie z art. 519¹ § 1 k.p.c. - przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie. Dopuszczalność skargi kasacyjnej w tych sprawach zależy zatem przede wszystkim od tego, czy zaskarżone postanowienie zapadło co do istoty sprawy. Zasadniczym podziałem orzeczeń przyjętych przez ustawodawcę na potrzeby postępowania nieprocesowego jest podział na postanowienia orzekające co do istoty sprawy i inne. Postanowienia rozstrzygające co do istoty sprawy są zrównane z wydawanymi w procesie wyrokami i mają charakter merytoryczny. Orzeczenie merytoryczne jest wynikiem zastosowania do ustalonego stanu faktycznego obowiązującej normy prawnej, wskutek czego sąd rozstrzyga o roszczeniu procesowym.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 lipca 2016 r., II CSK 604/15 (nie publ.), wypowiadając się odnośnie do kwestii możliwości orzekania postanowieniem wstępnym w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem, w której uczestnik postępowania podniósł zarzut nabycia służebności przez zasiedzenie, zasadnie stwierdził, że objęte zarzutem uczestnika prawo nabycia służebności przez zasiedzenie nie stanowi elementu podstawy takiego roszczenia zgłoszonego przez wnioskodawcę, a to oznacza, że taki stan faktyczny nie realizuje hipotezy normy wynikającej z art. 318 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Od orzeczenia wydanego wskutek rozpoznania apelacji od wyroku wstępnego (postanowienia wstępnego w postępowaniu nieprocesowym) skarga kasacyjna przysługuje, jeżeli ma ono charakter merytoryczny. Zaskarżone postanowienie nie ma takiego charakteru, Sąd Okręgowy bowiem, mimo uwzględnienia apelacji i powołania art. 386 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zaskarżonym orzeczeniem nie rozstrzygał o istocie sprawy. Skoro więc zaskarżone postanowienie nie ma charakteru orzeczenia, o którym mowa w art. 519¹ § 1 k.p.c., gdyż nie jest postanowieniem co do istoty sprawy ani postanowieniem w przedmiocie odrzucenia wniosku lub umorzenia postępowania, kończących postępowanie w sprawie, nie podlegało zaskarżeniu skargą kasacyjną. Należało ją, jako niedopuszczalną, odrzucić (art. 398⁶ § 2 in fine w związku z art. 13 § 2 i art. 519¹ § 1 k.p.c.).

Na uboczu należy dodać, że przyjęta w zaskarżonym postanowieniu formuła "zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że je uchyla" stosowana jest także przez inne sądy drugiej instancji, co może wywoływać u skarżących przekonanie o merytorycznym charakterze takich postanowień (...). Sąd drugiej instancji, stwierdzając, że wydanie postanowienia wstępnego było niedopuszczalne, powinien ograniczyć się do jego uchylenia, a jako podstawę rozstrzygnięcia wskazać art. 386 § 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., którego zastosowanie z podaną modyfikacją treści jest bardziej adekwatne do powstałej sytuacji procesowej, niż stosowanie art. 386 § 1 k.p.c., na podstawie którego sąd drugiej instancji zmienia zaskarżone orzeczenie i orzeka co do istoty sprawy.

OSNC 2017 r., Nr 12, poz. 138