Postanowienie z dnia 2018-06-06 sygn. II AKo 51/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 czerwca 2018 r., sygn. akt II AKo 51/18

Brak jest podstaw prawnych do odrębnego stwierdzania nieważności orzeczeń incydentalnych, w tym postanowień dotyczących stosowania środków zapobiegawczych. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem i z tego powodu nie ma potrzeby uznania za nieważne postanowienia o umorzeniu postępowania z uwagi na niepopełnienie przez podejrzanego przestępstwa. W sytuacji gdy wnioskodawca złożył taki wniosek, sąd zobligowany jest treścią art. 7 ww. ustawy do pozostawienia go bez rozpoznania.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Janusz Jaromin

Protokolant: sekr. sądowy Emilia Misztal

po rozpoznaniu w sprawie A. W.

o stwierdzenie nieważności orzeczenia

na podstawie art. 38 k.p.k.

postanawia:

rozstrzygnąć spór kompetencyjny w ten sposób, żeby wskazać, że sądem właściwym do rozpoznania sprawy z wniosku A. W. jest Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 16 maja 2018 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim stwierdził brak właściwości miejscowej Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. oraz wszczął spór o właściwość z Sądem Okręgowym w Koninie i wystąpił do Sądu Apelacyjnego w Szczecinie o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego o właściwość miejscową sądu do rozpoznania wniosku osoby represjonowanej o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu z dnia 15 marca 1984 r. wydanego przez wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Lesznie. Uzasadniając powyższe wskazał, iż wnioskodawca A. W. złożył wniosek o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu z dnia 15.03.1984 r. w sprawie Ds. 1/84 wydanym przez Prokuraturę Wojewódzką w Lesznie (k-10) oraz o odszkodowanie i zadośćuczynienie za szkodę i krzywdę poniesione w związku z tymczasowym aresztowaniem na podstawie ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Postanowieniem z dnia 18.09.2008 r. Sąd Okręgowy w Koninie (k-45) uznał się niewłaściwym miejscowo do rozpoznania sprawy i sprawę A. W. przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wlkp. W uzasadnieniu wskazał, że z analizy akt sprawy wynika, iż A. W. wnosi o stwierdzenie nieważności postanowienia wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Gorzowie Wlkp. w sprawie Ds. 15/84 w przedmiocie umorzenia postępowania przygotowawczego i stąd, zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, sądem właściwym miejscowo jest wskazany sąd. Kontynuując sąd wskazał, iż we wniosku A. W. zawarte zostały 2 roszczenia oparte na dwóch różnych podstawach prawnych, choć wynikających z jednej ustawy: ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Wniosek o stwierdzenie nieważności oparto na art. 3 ust. 1 cyt. ustawy. Drugi wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za szkodę i krzywdę poniesione w związku z tymczasowym aresztowaniem oparto na art. 8 ust. 1 cyt. ustawy. Co do obu tych wniosków kolejno musi się odnieść sąd, jak wynika z tejże ustawy, ustawodawca wskazał tutaj także odmienny tryb postępowania (przy czym jedno postępowanie warunkuje drugie, w pierwszym bierze udział IPN, w drugim zaś Prokuratura Okręgowa), odrębnie też określił właściwość sądu w przypadku obu tych wniosków (w art. 2 ust. 1 i 2 i w art. 8 ust. 2 ustawy), decyzje wydane w przedmiocie tych dwóch odrębnych wniosków podlegają też odrębnemu zaskarżeniu.

W dotychczasowym postępowaniu SO w Gorzowie w wyroku z dnia 3.12.2008 r. nie odniósł się w ogóle do pierwszego wniosku (k-62). Po wznowieniu postępowania na skutek decyzji Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14.02.2018 r. (k-71) sprawa ponownie trafi ła do rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Gorzowie uznał się niewłaściwym miejscowo do rozpoznania wniosku o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu z dnia 15 marca 1984 r. wydanego przez wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Lesznie (taki wiosek z art. 3 ust. 1 ustawy nie był dotychczas w ogóle rozpoznany). W ocenie tutejszego sądu Sąd Okręgowy w Koninie zupełnie bezpodstawnie przyjął (wbrew treści wniosku A. W. i jego woli podtrzymanej na posiedzeniu Sądu Okręgowego w Gorzowie w dniu dzisiejszym), iż A. W. wniósł o stwierdzenie nieważności postanowienia wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Gorzowie Wlkp. w sprawie Ds. 15/84 w przedmiocie umorzenia postępowania przygotowawczego. Jest to nie tylko sprzeczne z wolą i intencją wnioskodawcy, ale także ze zdrowym rozsądkiem. To z decyzji o tymczasowym aresztowaniu, niekorzystnej dla A. W., wnioskodawca ten wywodzi negatywne dla siebie skutki i wnosi o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego nie rodzi dla niego niekorzystnych skutków. Dlatego słusznie A. W. wskazał w swoim wniosku, że wnosi o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu z dnia 15.03.1984 r. w sprawie Ds. 1/84 wydanym przez Prokuraturę Wojewódzką w Lesznie, bowiem to postanowienie spowodowało negatywne dla niego skutki, a jego wydanie wiązało się z przesłankami wskazanymi w art. 1 ust. 1 ustawy.

Ponieważ wniosek o stwierdzenie nieważności dotyczy orzeczenia wydanego przez wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Lesznie, to zgodnie z art. 2 ust. 2 miejscowo właściwy do stwierdzenia nieważności (lub wydania równoznacznej w skutkach decyzji w trybie art. 7 ust. 1 ustawy o pozostawieniu wniosku o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez rozpoznania – co podlega również zaskarżeniu – bo trzeba mieć też na uwadze, że na skutek decyzji Prokuratora Generalnego z dnia 11.05.1993 r. jako podstawę umorzenia przyjęto stwierdzenie, że A. W. nie popełnił przestępstwa – art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k., zob. k-38 w zw. z k-18) jest sąd, w którego okręgu (…) wydane zostało przez organ I instancji orzeczenie będące przedmiotem postępowania o unieważnienie – czyli Sąd Okręgowy w Poznaniu, do właściwości którego należą sprawy karne z obszaru miasta L. (właściwość ta jest obecnie taka sama jak w dniu 23.03.1991 r., kiedy w życie wchodziła ustawa z 23.02.1991 r. – zobacz § 1 pkt 27 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.12.1985 r. w sprawie utworzenia sądów wojewódzkich i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości, Dz.U. z dnia 30.12.1985 r.).

Dlatego mając na uwadze powyższe i konieczność rozstrzygnięcia o wszystkich wnioskach A. W. złożonych zgodnie z brzmieniem ustawy z dnia 23.02.1991 r. sąd stwierdził jak w sentencji. Dopiero bowiem osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (lub wydano równoznaczną w skutkach decyzję z art. 7 ust. 1 ustawy), przysługuje od Skarbu Państwa – zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy – odszkodowanie i zadośćuczynienie wynikłe z wykonania orzeczenia/decyzji (z wykonania orzeczenia o umorzeniu postępowania przygotowawczego żadna szkoda czy krzywda dla A. W. nie wynikła).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż wyrokiem Sądu Apelującego w Szczecinie z dnia 14 lutego 2018 r., sygn. akt II AKo 104/17 wyrok Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 3 grudnia 2008 r. sygn. akt II Ko 349/08 został uchylony, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania temu sądowi. Przedmiotem rozpoznania jest zatem ponownie wniosek A. W. z dnia 8 września 2008 r., w którym to wniósł on „o stwierdzenie nieważności postanowienia o tymczasowym aresztowaniu w dniu 15 marca 1984 r., sygn. akt Ds. 1/84, wydanego przez Prokuraturę Wojewódzką w Lesznie oraz przyznanie odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie z tytułu doznanych krzywd”, albowiem z uwagi na treść wyroku z dnia 14 lutego 2018 r. sprawa toczy się od początku.

Kontynuując Sąd Apelacyjny w związku ze stanowiskiem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim pragnie w tym miejscu wskazać, iż stwierdzenie w trybie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nieważności orzeczenia kończącego postępowanie z powodu jego represyjności za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest równoznaczne z uznaniem, że taki charakter miało postępowanie, które doprowadziło do wydania tego orzeczenia. Stąd też brak podstaw do odrębnego stwierdzania nieważności orzeczeń incydentalnych, w tym postanowień dotyczących stosowania środków zapobiegawczych. Odnosząc to zatem na grunt niniejszej sprawy orzeczeniem, do którego można byłoby prowadzić postępowanie o stwierdzenie nieważności w przedmiotowej sprawie i to mimo stanowiska wnioskodawcy, jest postanowienie Prokuratury Okręgowej w Gorzowie Wielkopolskim sygn. akt Ds. 15/84 z dnia 31 lipca 1984 r. o umorzeniu na mocy art. 1 ust. 3 lit. j, art. 2 ust. 2 i art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii (Dz.U. nr 36, poz. 192) postępowania przygotowawczego przeciwko m.in. A. W. podejrzanemu o popełnienie przestępstwa z art. 278 § 1 i 3 k.k. i art. 273 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. Równocześnie, co istotne, postanowieniem z dnia 11 maja 1993 r. Prokurator Generalny w sprawie o sygn. akt PR.I.DSn 604/93/GW zmienił m.in. w stosunku do A. W. to prawomocne postanowienie Prokuratora Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 31 lipca 1984 r. w ten sposób, że za podstawę umorzenia przyjął stwierdzenie, że podejrzany nie popełnił przestępstwa (k-38–42). Ma to istotny wpływ na rodzaj decyzji podejmowanych w trakcie postępowania o uznaniu orzeczeń za nieważne, a także na postanowienie w sprawie odszkodowania i zadośćuczynienia. Zgodnie bowiem z treścią art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem i z tego powodu nie ma potrzeby uznania go za nieważne, ale gdy strona złoży wniosek, sąd zobligowany jest treścią art. 7 ww. ustawy do pozostawienia go bez rozpoznania. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 kwietnia 2000 r., sygn. akt IV KKN 275/99 LEX nr 51111: Nie można zaakceptować poglądu, według którego wydanie wyroku uniewinniającego jest wyrazem represjonowania z jakiegokolwiek powodu, skoro uniewinnienie – co oczywiste – nie stanowi represji. Wyrok uniewinniający wyraża bowiem w najczystszej postaci i w najbardziej dobitnej formie procesowej przekonanie sądu o braku podstaw do jakiejkolwiek reakcji prawa karnego. O ile nie sposób potwierdzić, że przepis art. 1 ust. 1 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zawiera jakiekolwiek ograniczenie zakresu orzeczeń, które podlegać mogą uznaniu za nieważne – o tyle oczywiste jest przecież, że powzięcie przekonania o braku takiego ograniczenia, bez zaznajomienia się z całością ustawy, byłoby przedwczesne. Już postanowienie zawarte w art. 2 ust. 1 zd. 2 ustawy skłaniać musi do istotnych wątpliwości związanych z możliwością uznania za nieważny wyroku uniewinniającego. Jeżeli bowiem skutkiem stwierdzenia nieważności jest stan „równoznaczny” z uniewinnieniem, to unieważnienie wyroku uniewinniającego nie może być uznane za zgodne z intencją racjonalnego ustawodawcy. Całkiem jednoznacznie kwestię tę reguluje natomiast przepis art. 7 ust. 1 cyt. ustawy, który zobowiązuje do pozostawienia bez rozpoznania wniosku o uznanie orzeczenia za nieważne, „jeżeli oskarżonego uniewinniono”.

Jednocześnie wedle treści art. 2 ust. 2 ustawy lutowej, miejscowo właściwy do stwierdzenia nieważności jest sąd, w którego okręgu, określonym przepisami obowiązującymi w dniu wejścia w życie ustawy, wydane zostało przez organ I instancji orzeczenie będące przedmiotem postępowania o unieważnienie. Wyznacza to także właściwość sądu do pozostawienia wniosku o stwierdzenie nieważności bez rozpoznania w trybie art. 7 ww. ustawy z uwagi na zaistnienie przewidzianej w nim sytuacji, kiedy taki wniosek zostanie złożony. Przy czym kryterium sądu właściwego do rozpoznania wniosku o stwierdzenie nieważności nie należy poszukiwać kierując się kryterium sądu, który wydał wyrok uniewinniający (tutaj postanowienie), lecz odwołując się do kryterium tej właściwości sądu, który byłby właściwy do stwierdzenia nieważności danego orzeczenia. W przedmiotowej sprawie, skoro postępowanie w sprawie wnioskodawcy zakończyło się postanowieniem Prokuratora Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 31 lipca 1984 r. o umorzeniu, to właściwy do stwierdzenia nieważności po myśli art. 2 ust. 2 bądź wydania równoważnej decyzji wskazanej w art. 7 ww. ustawy był/ jest Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim.

Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny wskazuje, co podniesiono powyżej, iż zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy, stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem i z tego powodu nie ma potrzeby uznania go za nieważne. W tej więc sytuacji do określenia właściwości sądu właściwego do orzekania w zakresie złożonego wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie winien znaleźć zastosowanie art. 8 ust. 2 ustawy lutowej stosowany w związku z jej art. 11 ust. 1, gdyż wnioskodawca został uniewinniony, zatem należało uznać, iż nakaz „odpowiedniego stosowania przepisów art. 8–10 ustawy”, o którym mowa w tym przepisie, oznacza, że sądem właściwym miejscowo do rozpoznania przedmiotowego wniosku jest sąd, który byłby właściwy do stwierdzenia nieważności danego orzeczenia. W tej sytuacji wskazanie sądu, który jest właściwy do orzekania w sprawie wniosku (o odszkodowanie i zadośćuczynienie), winno poprzedzić ustalenie sądu, który byłby właściwy do wydania postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. W tej sytuacji niewątpliwie byłby/jest to Sąd Okręgowy w Gorzowie, albowiem – jak wskazano powyżej – orzeczenie, którego wnioskodawca mógłby domagać się unieważnienia – to postanowienie wydane przez Wiceprokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 31 lipca 1984 r., a nie postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydane przez Prokuraturę Wojewódzką w Lesznie, co niesłusznie podnosi obecnie we wniosku Sąd Okręgowy.

Z tych też względów orzeczono, jak na wstępie.