Postanowienie z dnia 2004-07-09 sygn. II CK 435/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 435/03

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 9 lipca 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła. Sędziowie SN: Józef Frąckowiak, Barbara Myszka (spr.).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Michaliny Halszki W. przy uczestnictwie Macieja Jana W. o wpis do księgi wieczystej Kw 8024 i Kw 9341, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 lipca 2004 r. kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 18 czerwca 2003 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

W dniu 23 kwietnia 2001 r. Sąd Rejonowy, na wniosek małoletniej Michaliny Halszki W. działającej przez matkę Grażynę Bożenę W. dokonał następujących wpisów w księgach wieczystych:

- w dziale II Kw Nr 8024, prowadzonej dla lokalu mieszkalnego nr 17, położonego przy Al. W., stanowiącego odrębną nieruchomość, wpisał Macieja Jana W. w miejsce Michaliny Halszki W., a w dziale III tej księgi wykreślił dożywotnią, nieodpłatną służebność mieszkania na rzecz Alicji W.;

- w dziale I Kw Nr 9341, prowadzonej dla nieruchomości położonej w S., stanowiącej niezabudowaną działkę o obszarze 1.73.85 ha, ujawnił budynek mieszkalny o powierzchni użytkowej 142 m² , a w dziale II tej księgi wpisał Grażynę Bożenę W. do ½ części i Michalinę Halszkę W. do ½ części.

Na skutek apelacji uczestnika Macieja Jana W. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 czerwca 2003 r. zmienił zaskarżone orzeczenie i oddalił wniosek o wpis prawa własności do ksiąg wieczystych Kw Nr 8024 i Kw Nr 9341 na podstawie umowy zamiany z dnia 3 listopada 1997 r. Za podstawę tego postanowienia Sąd Okręgowy przyjął następujące ustalenia i wnioski.

Wnioskodawczyni, Michalina Halszka W., domagała się dokonania wpisu prawa własności w wymienionych księgach wieczystych na podstawie umowy zamiany z dnia 3 listopada 1997 r. zawartej w formie aktu notarialnego. Z treści tego aktu wynika, że przed notariuszem stawili się rodzice wnioskodawczyni Grażyna Bożena W. i Maciej Jan W. Działająca w imieniu i na rzecz małoletniej córki Grażyna Bożena W. oświadczyła, że córka jest właścicielką lokalu mieszkalnego nr 17 położonego przy Al. W., stanowiącego odrębną nieruchomość objętą księgą wieczystą Kw Nr 8024, że z własnością tego lokalu związany jest udział wynoszący 4/1.000 w częściach wspólnych budynku i w prawie użytkowania wieczystego gruntu objętego księgą wieczystą Kw Nr 6016, oraz że w dziale III księgi wieczystej Kw Nr 8024 wpisana jest dożywotnia i nieodpłatna służebność mieszkania na rzecz Alicji W. Rodzice wnioskodawczyni, Grażyna Bożena W. i Maciej Jan W., oświadczyli, że są współwłaścicielami po ½ części nieruchomości o obszarze 1.73.85 ha położonej w S., która jest zabudowana domem mieszkalnym jednokondygnacyjnym, na dowód czego przedłożyli opis i mapę nieruchomości z rzutem poziomym budynku. Grażyna Bożena W. złożyła w imieniu córki Michaliny Halszki W. oświadczenie, że przenosi na Macieja Jana W. własność opisanego lokalu mieszkalnego nr 17 wraz z przynależnymi udziałami w częściach wspólnych budynku oraz w prawie użytkowania wieczystego gruntu, a Maciej Jan W. oświadczył, że przeniesienie to przyjmuje i w zamian za to przenosi na Michalinę Halszkę W. udział wynoszący ½ część we własności zabudowanej nieruchomości o obszarze 1.73.85 ha położonej w S., po czym Grażyna Bożena W. oświadczyła, że przeniesienie to przyjmuje. Rodzice wnioskodawczyni nie przedłożyli notariuszowi zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.

Sąd Okręgowy podkreślił, że obowiązek badania treści dokumentu dołączonego do wniosku o wpis, wynikający z przepisu art. 626⁸ § 2 k.p.c., mieści w sobie konieczność oceny czy dołączony dokument stanowi uzasadnioną podstawę wpisu. Dokonując tej oceny, Sąd Okręgowy uznał, że umowa zamiany z dnia 3 listopada 1997 r. zawarta została z naruszeniem przepisów art. 101 § 3 i art. 98 § 1 pkt 2 k.r.o., ponieważ rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko, a ponadto żadne z nich nie może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania. Umowa zawarta w dniu 3 listopada 1997 r. jest czynnością prawną odpłatną, gdyż istotą umowy zamiany jest wzajemność świadczeń. Zatem na zawarcie tej umowy w imieniu małoletniej Michaliny Halszki W. konieczne było uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego, a ponadto małoletnia powinna być reprezentowana przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r.o.). Naruszenie przepisów art. 101 § 3 i art. 98 § 1 pkt 2 k.r.o. skutkuje nieważnością umowy zamiany z dnia 3 listopada 1997 r., wobec czego umowa ta - jak stwierdził Sąd Okręgowy - nie może stanowić podstawy wpisu prawa własności.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego kasacją, w której - powołując się na podstawę określoną w art. 393¹ pkt 2 k.p.c. - wnosiła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach powołanej podstawy kasacyjnej skarżąca wskazała na naruszenie przepisów: art. 70 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 98 § 3 i art. 98 § 2 pkt 2 k.r.o. przez niedostrzeżenie z urzędu, że w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji powinna być reprezentowana przez kuratora ustanowionego, zgodnie z art. 99 k.r.o., przez sąd opiekuńczy, art. 373 k.p.c. przez niedostrzeżenie z urzędu, że apelacja uczestnika ulegała odrzuceniu, art. 70 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 95 § 1 i art. 97 § 2 k.r.o. przez nie dostrzeżenie z urzędu, że w sytuacji, w której apelację składa jedno z rodziców, wbrew wynikającemu z art. 95 § 1 k.r.o. obowiązkowi wykonywania pieczy nad majątkiem dziecka, zachodzą podstawy do zbadania, czy obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska, czy któreś z nich ma ograniczoną tę władzę, czy decyzja o wniesieniu apelacji podjęta została przez rodziców wspólnie, a w braku porozumienia między nimi - czy uczestnik dysponuje rozstrzygnięciem sądu opiekuńczego w trybie art. 97 § 2 k.r.o., zezwalającym na podjęcie kroków zmierzających do wniesienia apelacji od dokonanych wpisów po uprzednim wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy zamiany, oraz art. 626⁸ § 2, art. 626⁹ i art. 189 w związku z art. 17 pkt 1 k.p.c. przez bezzasadne oddalanie wniosku o wpis prawa własności, przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia przepisów art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 98 § 2 pkt 2 k.r.o., i kategoryczne uznanie, że umowa zamiany nie nosiła znamion bezpłatnego przysporzenia na rzecz skarżącej, mimo że ewentualne kwestionowanie ważności tej umowy powinno nastąpić w postępowaniu rozpoznawczym. 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 70 § 1 k.p.c. przez zaniechanie uzupełnienia braków w zakresie zdolności procesowej skarżącej trzeba uznać za nieuzasadniony. Powołany przepis nakłada wprawdzie na sąd orzekający obowiązek zwrócenia się do sądu opiekuńczego o ustanowienie kuratora w sprawie, w której ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, jednak obowiązek taki aktualizuje się - jak wynika z art. 99 k.r.o. - w sytuacji, w której żadne z rodziców nie może w postępowaniu sądowym reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską. Skarżąca ma niewątpliwie rację wywodząc, że - zgodnie z art. 98 § 2 pkt 2 k.r.o. - żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania lub wychowania, oraz że przepis ten stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem (art. 98 § 3 k.r.o.). Jednakże, zgodnie z poglądem wyrażanym zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie, wynikające z powołanych przepisów wyłączenie reprezentacji rodziców należy w postępowaniu nieprocesowym oceniać ad casum i przyjmować je tylko wtedy, gdy istnieje, choćby tylko teoretyczna, możliwość sprzeczności interesów (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r., I CKU 13/97, Prok. i Pr. 1998, nr 3, s. 29).

Skarżąca nie przytoczyła żadnych argumentów świadczących, jej zdaniem, o zachodzącej w niniejszej sprawie sprzeczności interesów, uzasadniającej wyłączenie reprezentacji Grażyny Bożeny W. Poza sporem pozostawała przecież okoliczność, że obojgu rodzicom skarżącej przysługiwała władza rodzicielska, a interesy skarżącej i jej matki, Grażyny Bożeny W., były zbieżne. Tym samym nie było podstaw do wyłączenia możliwości występowania Grażyny Bożeny W. w charakterze ustawowej przedstawicielki skarżącej. Wywody kasacji zmierzające do wykazania, że kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy mogłyby przedstawić opinie biegłych z dziedziny budownictwa czy psychologii, nie mogą odnieść zamierzonego skutku z dwóch powodów. Po pierwsze, nie zostały spełnione przesłanki przewidziane w art. 99 k.r.o., skoro Grażyna Bożena W. mogła reprezentować skarżącą, bo obie były na równi zainteresowane w dokonaniu wpisu zgodnie z żądaniem wniosku. Po drugie, ze względu na treść art. 626⁸ § 2 k.p.c. zasięganie opinii biegłych wykraczałoby poza zakres kognicji sądu.

Za pozbawiony racji uznać trzeba również zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 373 k.p.c. przez zaniechanie odrzucenia apelacji uczestnika jako wniesionej po upływie przepisanego terminu. Stawiając ten zarzut, skarżąca wskazała na treść wniosku uczestnika z dnia 21 stycznia 2003 r. o doręczenie mu zawiadomienia o wpisie i podniosła, że uczestnik powziął wiadomość o wpisie dokonanym w dniu 23 kwietnia 2001 r. przed złożeniem wspomnianego wniosku. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy powinien, zdaniem skarżącej, zbadać i ustalić, kiedy uczestnik dowiedział się o dokonaniu przedmiotowego wpisu. Odnosząc się do przedstawionego zarzutu należy podkreślić, że zawiadomienie o wpisie z dnia 23 kwietnia 2001 r. doręczone zostało uczestnikowi w dniu 5 marca 2003 r., natomiast apelacja wniesiona została w dniu 12 marca 2003 r. Z treści wniosku uczestnika z dnia 21 stycznia 2003 r. istotnie wynika, że uczestnik przed złożeniem tego wniosku powziął wiadomość o dokonaniu w dniu 23 kwietnia 2001 r. wpisu prawa własności, lecz nie zostało mu doręczone zawiadomienia o wpisie. Skarżąca błędnie przyjmuje, że w takiej sytuacji dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji biegnie od daty powzięcia wiadomości o dokonaniu wpisu. Zgodnie z art. 626¹⁰ k.p.c. o dokonanym wpisie sąd zawiadamia uczestników postępowania; nie zawiadamia się uczestnika, który na piśmie zrzekł się doręczenia (§ 1); apelację od wpisu wnosi się w terminie dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia o wpisie; dla uczestnika, który zrzekł się zawiadomienia, termin ten biegnie od dnia dokonania wpisu (§ 3). W świetle przytoczonej regulacji powzięcie przez uczestnika, który nie zrzekł się zawiadomienia, wiadomości o dokonaniu wpisu przed doręczeniem zawiadomienia zawierającego istotną treść wpisu pozostaje bez znaczenia dla biegu terminu do wniesienia apelacji; termin ten biegnie od doręczenia zawiadomienia o wpisie. Skoro w niniejszej sprawie zawiadomienie o wpisie doręczone zostało uczestnikowi w dniu 5 marca 2003 r., to apelację wniesioną przez niego w dniu 12 marca 2003 r. trzeba uznać za złożoną w terminie określonym w art. 626¹⁰ § 3 k.p.c.

Wyrażony w kasacji pogląd, że uczestnik powinien podjąć decyzję w kwestii wniesienia apelacji wspólnie z matką skarżącej, a w braku porozumienia uzyskać odpowiednie rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego w trybie art. 97 § 2 k.r.o., nie znajduje żadnego oparcia w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Uczestnik ma zarówno zdolność sądową, jak i procesową (art. 64 § 1 i art. 65 § 1 k.p.c.), wobec czego nie może być mowy o naruszeniu przez Sąd Okręgowy przepisu art. 70 § 1 k.p.c. przez zaniechanie zażądania orzeczenia sądu opiekuńczego o wyrażeniu zgody na wniesienie apelacji. Trzeba podkreślić, że powołany przepis dotyczy trybu uzupełnienia braków w zakresie zdolności sądowej i procesowej. Uzasadniając zarzut naruszenia przepisów art. 626⁸, art. 626⁹, art. 189 i art. 17 pkt 1 k.p.c., skarżąca wyraziła zapatrywanie, że ocena ważności umowy zamiany z dnia 3 listopada 1997 r. byłaby możliwa tylko wtedy, gdyby uczestnik wytoczył powództwo o ustalenie przewidziane w art. 189 k.p.c. Z samego uzasadnienia postawionego zarzutu wynika, że skarżąca błędnie pojmuje zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym. Zgodnie z art. 626⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przytoczony przepis nawiązuje do art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), który stanowił, że rozpoznając sprawę sąd rejonowy bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Pod rządem art. 46 w orzecznictwie przyjmowano jednolicie, że badanie treści dokumentu dołączonego do wniosku mieściło w sobie konieczność oceny, czy dokument ten stanowi uzasadnioną podstawę wpisu. Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie wyprowadzano z art. 46 obowiązek sądu badania czynności mającej stanowić podstawę wpisu nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także pod względem jej skuteczności materialnej; podkreślano, że sąd musi ocenić, czy czynność ta uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane lub wykreślone z księgi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1963 r., III CR 177/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 36, czy uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 1995 r., III CZP 88/95, OSNC 1995, nr 11, poz. 163). Przytoczone stanowisko jest w pełni aktualne pod rządem art. 626⁸ § 2 k.p.c., wobec czego zarzut naruszenia tego przepisu poprzez dokonanie oceny skuteczności materialnej zawartej przez uczestników postępowania umowy zamiany uznać trzeba za pozbawiony racji. Pozostałe wywody zawarte w uzasadnieniu kasacji, dotyczące charakteru zawartej umowy zamiany i zmierzające do wykazania, że jej zawarcie było wyrazem ochrony majątkowych interesów skarżącej, nie dostarczają przekonujących argumentów, które mogłyby podważyć prawidłowość stanowiska Sądu Okręgowego w kwestii nieważności tej umowy.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.