Postanowienie z dnia 2009-06-08 sygn. IV KK 461/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KK 461/08

Postanowienie z dnia 8 czerwca 2009 r.

Przewodniczący: Sędzia W. Kozielewicz (spraw.). Sędziowie: P. Kalinowski, M. Pietruszyński.

Sąd Najwyższy w sprawie H. P., wobec którego orzeczono prawną niedopuszczalność przekazania do wykonania na Ukrainie orzeczonej wobec niego kary łącznej 15 lat pozbawienia wolności po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2009 r. kasacji Prokuratora Generalnego, wniesionej na niekorzyść od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 października 2008 r., sygn. akt II Kop 26/07, postanowił: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę w przedmiocie dopuszczalności przekazania oskarżonego H. P. przekazuje Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania. 

Obywatel Ukrainy, H. P. został skazany wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sygn. II K 33/03 na karę 15 lat pozbawienia wolności.

Decyzją Wojewody P. z dnia 1 czerwca 2007 r., O.II-51430/35/07, utrzymaną następnie w mocy decyzją Szefa Urzędu Do Spraw Cudzoziemców z dnia 6 września 2007 r., DL-I-2261/07/1, orzeczono o wydaleniu skazanego z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie 14 dni po zakończeniu postępowania o przekazanie cudzoziemca za granicę w celu wykonania orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności.

Minister Sprawiedliwości wnioskiem z dnia 31 października 2007 r., DWM II 470 Kz 44/9/2007, działając na podstawie art. 610 § 2 k.p.k. i art. 611 § 3 k.p.k., zwrócił się do Sądu Okręgowego w K. o wydanie postanowienia w przedmiocie dopuszczalności przekazania do wykonania na Ukrainie kary 15 lat pozbawienia wolności orzeczonej powołanym wyżej wyrokiem. Do wniosku załączono przywołane powyżej decyzje administracyjne.

Sąd Okręgowy w K., postanowieniem z dnia 16 października 2008 r., II Kop 26/07, uznał niedopuszczalność przekazania do wykonania na Ukrainie kary 15 lat pozbawienia wolności, orzeczonej wobec obywatela Ukrainy H. P. wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 2 kwietnia 2004 r., II K 33/03. Jako podstawę tego rozstrzygnięcia Sąd wskazał przesłankę określoną w art. 611b § 2 pkt 2 k.p.k., a mianowicie brak zgody skazanego na przekazanie. Postanowienie to, wobec niezaskarżenia przez żadną ze stron (na marginesie wskazać trzeba, że prokurator obecny na posiedzeniu Sądu Okręgowego w K. w dniu 18 października 2008 r. wnosił także o wydanie postanowienia treści, jakie następnie zapadło), uprawomocniło się w dniu 26 października 2008 r.

Od tego orzeczenia kasację, na podstawie art. 521 k.p.k., wniósł Prokurator Generalny. Postanowienie to zaskarżył w całości na niekorzyść skazanego, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 615 § 2 k.p.k. i art. 3 ust. 1 Protokołu Dodatkowego do Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzonego w Strasburgu dnia 18 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 43, poz. 490), poprzez uznanie niedopuszczalności przekazania do wykonania na Ukrainie, orzeczonej wobec obywatela tego kraju H. P. wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 2 kwietnia 2004 r., sygn. II K 33/03, kary 15 lat pozbawienia wolności, z tego powodu, iż nie wyraził on zgody na przekazanie. Podnosząc ten zarzut, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu kasacji, oprócz obszernie zrelacjonowanych podstaw wydanych w sprawie decyzji administracyjnych i przywołania orzeczenia Sądu Najwyższego przemawiającego za dopuszczalnością wniesienia kasacji w trybie art. 521 k.p.k. w niniejszej sprawie, Prokurator Generalny wskazał, że Kodeks postępowania karnego w art. 615 § 2 jasno precyzuje normę kolizyjną w razie odmiennego uregulowania tego samego zakresu przez przepisy Kodeksu i umowy międzynarodowej, której Rzeczpospolita Polska jest stroną (albo akt prawny regulujący działanie międzynarodowego trybunału karnego). W takiej sytuacji ustawodawca daje pierwszeństwo regulacji międzynarodowej, stanowiąc, że przepisów Działu XIII (Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych) nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, albo akt prawny regulujący działanie międzynarodowego trybunału karnego stanowi inaczej. W tej sprawie, zdaniem skarżącego, skoro zarówno Rzeczpospolita Polska, jak i Ukraina są stronami Protokołu Dodatkowego z 1997 r., który przewiduje możliwość przekazania skazanego bez jego zgody (art. 3 ust. 1), to ten właśnie przepis stanowi inaczej w rozumieniu art. 615 § 2 k.p.k. i - tym samym wyłącza stosowanie art. 611b § 2 pkt 2 k.p.k.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja Prokuratora Generalnego zasługuje na uwzględnienie.

Po pierwsze należało rozważyć, czy kasacja wniesiona przez Prokuratora Generalnego spełniała warunki określone w art. 521 k.p.k. Oczywiste jest, że przewidziana w art. 521 k.p.k. możliwość składania kasacji przez wymienione w tym przepisie podmioty obejmuje nie tylko prawomocne wyroki sądów odwoławczych kończące postępowanie, ale każde prawomocne orzeczenie, które kończy postępowanie, niezależnie od jego postaci i od tego, w jakiej instancji się uprawomocniło. Do tej grupy orzeczeń kończących postępowanie sądowe niewątpliwie należą także orzeczenia stwierdzające dopuszczalność lub niedopuszczalność przejęcia lub przekazania orzeczenia do wykonania (por. K. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1092-1093; J. Grajewski (w:) J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2006, s. 259; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, tom III, Warszawa 2007, s. 176).

Po drugie, nie powinno ulegać wątpliwości, że orzekając w przedmiocie dopuszczalności przejęcia, sąd musi mieć na uwadze normy międzynarodowe wiążące Rzeczpospolitą Polską. Podstawową zasadą rządzącą wzajemnymi relacjami między normami prawnymi różnego stopnia na gruncie postępowania karnego w stosunkach wynikających ze współpracy międzynarodowej jest zasada pierwszeństwa przepisów traktatowych. Granice stosowania przepisów kodeksowych określa art. 615 § 2 k.p.k., stanowiąc, że przepisów k.p.k. nie stosuje się, gdy umowa międzynarodowa stanowi inaczej. Są one więc wystarczające dopiero wówczas, gdy nie wyklucza ich zastosowania obowiązująca w danej dziedzinie współpracy między określonymi państwami umowa międzynarodowa. Unormowany w k.p.k. system współpracy w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, tj. przepisy zawarte w rozdziałach 64 i 65 k.p.k., pełni w stosunku do umów międzynarodowych rolę subsydiarną. Stosowanie przepisów krajowych nie jest wprawdzie wówczas całkowicie wyłączone, dotyczy jednak wąskiego spektrum spraw, a mianowicie sytuacji, gdy umowa nie reguluje jakiejś kwestii kluczowej dla funkcjonowania współpracy. Jeśli istnieją luki i regulacja zawarta w umowie międzynarodowej nie jest całkowita, sąd polski ma obowiązek stosować te przepisy prawa krajowego, które się do tej kwestii odnoszą. Natomiast z pewnością umowa międzynarodowa może wyłączać zastosowanie przepisów krajowych w całości, jeżeli dana forma współpracy jest w niej uregulowana w sposób kompleksowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2004 r., I KZP 16/04, OSNKW 2004, z. 7-8, poz. 68; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2009 r., IV KK 367/08; por. też P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, tom III, Warszawa 2007, s. 745; S. Steinborn (w:) J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2006, s. 1005-1011; także: M. Płachta: Rola prokuratury i prokuratora w dziedzinie międzynarodowej współpracy w sprawach karnych, Studia Prawnicze 2006, nr 4, s. 7; H. Kuczyńska: Stosowanie środków zapobiegawczych w postępowaniu ekstradycyjnym w orzecznictwie sądów polskich. Orzecznictwo sądowe w sprawach karnych. Aspekty europejskie i unijne, (red.): L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L. K. Paprzycki, Warszawa 2008, s. 244).

Ponieważ między Polską i Ukrainą obowiązuje we wzajemnych stosunkach Konwencja o przekazywaniu osób skazanych z dnia 21 marca 1983 r. oraz Protokół Dodatkowy do Konwencji o przekazywaniu osób skazanych sporządzony w Strasburgu w dniu 18 grudnia 1997 r., to powinien on znaleźć zastosowanie w przypadku procedury przekazania orzeczeń do wykonania między tymi państwami. Art. 3 ust. 1 tego Protokołu stanowi, że "Na wniosek Państwa skazania, Państwo wykonania, z zastrzeżeniem postanowień niniejszego artykułu, może postanowić o przejęciu skazanego bez jego zgody, jeżeli wyrokiem skazującym lub decyzją administracyjną będącą jego następstwem orzeczono wydalenie, przewiezienie do granicy Państwa lub jakikolwiek inny środek ustanawiający zakaz przebywania skazanego na terytorium Państwa skazania, po zwolnieniu z zakładu karnego". Wprawdzie w ust. 2 tego przepisu dodaje się, że Państwo wykonania postanawia o przejęciu skazanego po rozważeniu jego stanowiska, jednak w żaden sposób nie zobowiązuje to państwa skazania do uzyskania jego zgody (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2007 r., II KK 134/07, R-OSNKW 2007, poz. 1887). Nie budzi zaś wątpliwości, że w momencie orzekania przez Sąd Okręgowy w K. istniała decyzja administracyjna Wojewody p. o wydaleniu H. P. z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która uprawniała do zastosowania procedury przewidzianej w tym przepisie.

Takie sformułowanie umowy, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, i która została ratyfikowana w trybie wskazanym w Konstytucji RP, wyklucza stosowanie przepisu art. 611b § 2 pkt 2 k.p.k. Nie znajdzie tu zastosowania przepis prawa krajowego, bowiem Protokół Dodatkowy w art. 3 reguluje kwestię braku zgody na przekazanie w sposób jasny. Nie może wchodzić tu zatem w grę sytuacja luki czy też regulowania tego zagadnienia w sposób niewystarczający - co by mogło uprawniać do odwołania się do normy prawa krajowego. Sąd jest więc obowiązany uwzględniać przepisy tej umowy międzynarodowej, a nie tylko normy Rozdziału 66 Kodeksu postępowania karnego o przejmowaniu i przekazywaniu orzeczeń do wykonania. Nie może więc np. orzec o niedopuszczalności przejęcia (art. 611b § 1 pkt 3 k.p.k.) z tej tylko przyczyny, że skazany nie wyraził zgody na to przejęcie, skoro zgodnie z art. 3 ust. 1 tego Protokołu można orzekać o przejęciu, mimo braku takiej zgody (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2004 r., V KK 319/03, OSNKW 2004, z. 3, poz. 27; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, tom III, Warszawa 2007, s. 694; K. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1323).

Sąd Okręgowy w K. nie był więc uprawniony do stwierdzenia niedopuszczalności przekazania orzeczenia do wykonania, powołując się tylko na brak zgody skazanego na przekazanie (co przewiduje art. 611b § 2 pkt 2 k.p.k.), nie jest to bowiem w realiach niniejszej sprawy wystarczająca przesłanka negatywna, skutkująca niedopuszczalnością przekazania orzeczenia do wykonania. Nie można bowiem zignorować brzmienia art. 615 § 2 k.p.k. i orzekać na podstawie Kodeksu postępowania karnego mimo istnienia umowy międzynarodowej stanowiącej inaczej. Nie stanowi przeszkody do przekazania wykonania kary brak zgody skazanego, przewidziany w art. 611b § 2 pkt 2 k.p.k. w przypadku, gdy działanie tego przepisu jest z mocy art. 615 § 2 k.p.k. wyłączone normami Konwencji o przekazywaniu osób skazanych (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 280), jak i Protokołu Dodatkowego do tej Konwencji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy z mocy art. 535 § 4 k.p.k. oraz art. 537 § 1 k.p.k. orzekł jak w postanowieniu.