Postanowienie z dnia 1999-07-15 sygn. I CKN 88/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 88/98

Postanowienie z dnia 15 lipca 1999 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Z. Kwaśniewski (spr.).

Sędziowie SN: E. Skowrońska-Bocian, Z. Świeboda.

Protokolant: I. Janke.

Sąd Najwyższy - Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 1999 r. na rozprawie sprawy z wniosku Franciszka Romana P. z udziałem Zofii P., Danuty M., Jana P. o zniesienie współwłasności nieruchomości, na skutek kasacji uczestnika postępowania Jana P. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 4 listopada 1997 r.

postanawia oddalić kasację i zasądzić od uczestnika postępowania Jana P. na rzecz wnioskodawcy kwotę 1.830 zł (jeden tysiąc osiemset trzydzieści zł) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1997 r. wydanym po ponownym rozpoznaniu sprawy, dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej w ten sposób, że tym razem przyznał ją na własność wnioskodawcy - Franciszka P., zasądzając od niego na rzecz uczestnika postępowania Jana P. tytułem spłaty kwotę 13.142,50 zł.

Sąd ten uznał za niemożliwy fizyczny podział nieruchomości, wobec niemożności ustanowienia służebności gruntowej dojazdu wskutek braku na nią zgody uczestnika postępowania.

Apelację uczestnika postępowania Jana P. oddalił Sąd Wojewódzki w Radomiu postanowieniem z dnia 4 listopada 1997 r. Zdaniem Sądu odwoławczego trafnie przyznano nieruchomość wnioskodawcy zamierzającemu się budować, skoro skarżący uczestnik postępowania nie ma zamiaru prowadzenia budowy, a działkę chce przeznaczyć dla dorosłego syna. Sąd Wojewódzki przyjął, że brak jest podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia Sądu I instancji, jako nienaruszającego art. 212 § 2 k.c.

Nadto Sąd II instancji uznał za bezskuteczny zarzut apelacji niewydzielenia skarżącemu części działki w naturze przy dokonaniu poprzecznego jej podziału, a to wskutek nie wyrażenia zgody przez wszystkich zainteresowanych na ustanowienie służebności. Kasacja uczestnika postępowania oparta została na obu podstawach kasacyjnych. Skarżący zarzuca naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 212 § 2 k.c. oraz przez niezastosowanie przepisów art. 211 k.c. w zw. z przepisami art. 212 § 1 k.c.

Uczestnik postępowania zarzuca też naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskazanych przepisów prawa materialnego uzasadnia uczestnik tym, że Sąd uzależnił dopuszczalność fizycznego podziału nieruchomości od wyrażenia zgody uczestników na ustanowienie służebności gruntowej, podczas gdy brak takiej zgody nie może uzasadniać odstąpienia od podstawowej zasady znoszenia współwłasności nieruchomości przez jej fizyczny podział.

Uczestnik wywodzi, że nawet w razie odstąpienia od podziału nieruchomości zadaniem Sądu jest "stosownie do okoliczności" dokonanie najpierw wyboru między przydziałem a sprzedażą i uzasadnienie tego wyboru, a dopiero następnie, w razie wyboru opcji przydziału, uzasadnienie powodów przyznania nieruchomości konkretnemu współwłaścicielowi. Tymczasem w ocenie skarżącego uzasadnienia orzeczeń sądów obu instancji pomijają przytoczenie faktów i dowodów odnośnie do uzasadnienia wyborów dokonanych przez te sądy w oparciu o art. 212 § 2 k.c., co pozbawia możliwości kontroli poprawności dokonania każdego z dwóch wyborów przewidzianych tym przepisem, a co dowodzi w konsekwencji naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Na rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik uczestnika postępowania wniósł o uwzględnienie kasacji, natomiast pełnomocnik wnioskodawcy domagał się jej oddalenia, podnosząc, że to kasator od początku postępowania sprzeciwiał się dokonaniu podziału nieruchomości i żądał przydziału jej na swoją rzecz, podejmując tym samym ryzyko przesądzenia przez Sąd, któremu ze współwłaścicieli, stosownie do okoliczności, działka ta zostanie przyznana.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie może być uznana za opartą na usprawiedliwionych podstawach.

Bezspornym jest, że wnioskodawca zgadzał się na zniesienie współwłasności przez podział rzeczy wspólnej poprzez przyznanie mu wydzielonej części działki zgodnie z jego udziałem we współwłasności, a więc na podstawowy sposób zniesienia współwłasności określony w art. 211 k.c.

Natomiast uczestnik postępowania Jan P. w toku postępowania przed sądami obu instancji konsekwentnie sprzeciwiał się temu sposobowi zniesienia współwłasności, domagając się przyznania mu na własność całej działki ze spłatą na rzecz pozostałych współwłaścicieli. Zgodnie z art. 211 k.c. zniesienie współwłasności przez fizyczny podział rzeczy (podział w naturze) nie jest jednak dopuszczalny m.in. wówczas, jeżeli taki sposób zniesienia współwłasności pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Sąd odwoławczy, aprobując stanowisko Sądu pierwszej instancji w przedmiocie niedopuszczalności dokonania fizycznego podziału działki, nie dopuścił się naruszenia art. 211 k.c. przez jego niezastosowanie, a to wobec trafności stanowiska wyrażającego się uznaniem wystąpienia negatywnych przesłanek ustawowych sprzeciwiających się podziałowi działki w naturze. Skoro, bowiem sporna działka jest działką budowlaną, to dokonanie jedynie możliwego jej podziału poprzecznego uniemożliwiłoby jej racjonalną zabudowę, a powstałe w wyniku takiego podziału działki straciłyby swoje walory z punktu widzenia możliwości wykorzystania ich zgodnie z przeznaczeniem, co pociągnęłoby znaczne zmniejszenie ich wartości. Wystąpienie tej właśnie negatywnej ustawowej przesłanki dokonania podziału fizycznego rzeczy wspólnej świadczy o zasadności aprobaty Sądu odwoławczego dla odstąpienia przez Sąd pierwszej instancji od tego podstawowego sposobu zniesienia współwłasności. Skutkuje to w konsekwencji uznaniem za bezzasadny zarzutu naruszenia art. 211 k.c. przez jego niezastosowanie.

Fizyczny podział nieruchomości jest, bowiem zasadny tylko wtedy, gdy jego dokonanie pozwala na racjonalne wykorzystanie powstałych w wyniku podziału działek i nie skutkuje wystąpieniem negatywnych przesłanek sprzeciwiających się dokonaniu podziału, a wymienionych w art. 211 k.c.

Rację ma oczywiście kasator, że Sąd dokonując podziału gruntu może obciążyć poszczególne jego części potrzebnymi służebnościami gruntowymi, a brak zgody wnioskodawcy i uczestników postępowania na ich ustanowienie nie może uzasadniać odstąpienia od podstawowego sposobu zniesienia współwłasności, to jest fizycznego podziału rzeczy. Ten trafny sam w sobie pogląd nie może jednak odnieść zamierzonego skutku w niniejszym postępowaniu, bowiem nie uwzględnia on faktu wystąpienia negatywnych przesłanek ustawowych sprzeciwiających się możliwości dokonania fizycznego podziału, a wymienionych w art. 211 in fine k.c. Wbrew, przeto stanowisku zawartemu w kasacji, istnienie uprawnienia Sądu odnośnie do ustanowienia służebności drogi koniecznej dla umożliwienia dokonania fizycznego podziału nie uzasadnia jeszcze dopuszczalności zniesienia współwłasności w sposób określony w art. 211 k.c., jeżeli temu sposobowi zniesienia współwłasności sprzeciwiają się określone w tym przepisie negatywne przesłanki ustawowe, które występują w stanie faktycznym sprawy.

Wobec przeto uznania, że rzecz nie daje się podzielić z zachowaniem wszystkich wymogów art. 211 k.c., zniesienie współwłasności winno, zatem nastąpić zgodnie z przesłankami art. 212 § 2 k.c., co też uczynił Sąd pierwszej instancji. Aprobata tego rozstrzygnięcia przez Sąd drugiej instancji nie uzasadnia trafności zarzutu kasacji błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisu art. 212 § 2 k.c. Przewiduje on, bowiem dwa sposoby zniesienia współwłasności ujęte w postaci konstrukcji alternatywy rozłącznej, a więc przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli albo sprzedaż rzeczy, bowiem nie można przyznać rzeczy współwłaścicielowi wbrew jego woli (por. postanowienie SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98, OSNC 1999, z. 6, poz. 108).

Sytuacja taka w niniejszej sprawie bezspornie nie wystąpiła, wobec czego obowiązkiem Sądu było przyznanie rzeczy stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Wybór współwłaściciela, któremu rzecz zostaje przyznana, jest uprawnieniem Sądu wynikającym z art. 212 § 2 k.c., ograniczonym jedynie obowiązkiem oceny stosownych okoliczności.

Za chybiony uznać należało zarzut kasacji naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. przez pominięcie wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku kryteriów dokonanego wyboru, a więc wyartykułowania okoliczności, które skłoniły Sąd pierwszej instancji do przyznania całej działki wnioskodawcy, a które to okoliczności zostały zaakceptowane przez Sąd odwoławczy. Wbrew stanowisku kasatora Sąd drugiej instancji w ostatnim akapicie na str. 3 uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazał jednoznacznie na okoliczności, którymi się kierował aprobując dokonany przez Sąd I instancji wybór osoby współwłaściciela, któremu rzecz została przyznana.

Zarzut, przeto wystąpienia braków odnośnie do niezbędnych elementów uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia okazał się bezzasadny, a wskazane okoliczności uzasadniające dokonany wybór pozwalały na prawidłową kontrolę instancyjną oceny prawidłowości zastosowania art. 212 § 2 k.c.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 393¹² k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.