Uchwała z dnia 1992-09-11 sygn. I KZP 27/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 27/92

Uchwała z dnia 11 września 1992 r.

W postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie (rozdział 50 kodeksu postępowania karnego) instytucję zawieszenia postępowania reguluje przepis 15 k.p.k.

Przewodniczący: Prezes A. Murzynowski.

Sędziowie: H. Kwaśny, M. Sokołowski (sprawozdawca).

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Grażyny S., po rozpoznaniu przekazanych na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, postanowieniem z dnia 7 maja 1992 r., zagadnień prawnych wymagających zasadniczej wykładni ustawy:

"1. Czy w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie orzeczenia o zawieszeniu postępowania winno nastąpić na podstawie odpowiednich przepisów rozdziału 6 kodeksu postępowania cywilnego, które w tej sytuacji miałyby zastosowanie do całości tego incydentalnego postępowania wraz z konsekwencjami przewidzianymi w art. 182 k.p.c.?

2. W wypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze - czy wniosek uprawnionej osoby (wnioskodawcy) o podjęcie zawieszonego na podstawie art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c. postępowania w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie lub skazanie przerywa bieg terminu z art. 182 § 1 k.p.c., mimo wadliwego oddalenia tego wniosku przez Sąd w oparciu o przepisy art. 15 § 1 k.p.k.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Białymstoku powziął wątpliwość, czy w postępowaniu objętym przepisami rozdziału 50 kodeksu postępowania karnego orzeczenie o zawieszeniu postępowania powinno następować na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego wraz z konsekwencjami takiego orzeczenia przewidzianymi w tym kodeksie.

Wątpliwość przedstawiona w pytaniu prawnym uzasadniona była następująco. Ze względu na w istocie cywilnoprawny charakter roszczeń przewidzianych w art. 487 k.p.k. w orzecznictwie i doktrynie powszechnie akceptowana jest dopuszczalność posiłkowego stosowania prawa cywilnego (zarówno materialnego, jak i procesowego) przy ich rozpoznawaniu. O wyborze konkretnej instytucji prawa procesowego powinien decydować stopień adekwatności przepisów procedury karnej lub cywilnej w stosunku do konkretnej sytuacji procesowej. Instytucja zawieszenia postępowania w procedurze karnej jest nieadekwatna w tej sytuacji, ponieważ wiąże się głównie z możliwością stawienia się oskarżonego, który nie jest uprawniony do dysponowania przedmiotem procesu, a także dlatego, że w istocie ocena co do istnienia lub ustania przeszkody pozostawiona jest organowi procesowemu. Rodzi to obowiązek aktywności organu procesowego w celu usunięcia przeszkody.

Sąd Najwyższy, udzielił odpowiedzi jak na wstępie, kierując się następującymi względami:

Ustawodawcy znany był zarówno cywilistyczny charakter roszczeń przewidzianych w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego, jak i fakt, że osoba dochodząca tych roszczeń ma pozycję zbliżoną do powoda w procesie cywilnym. W takiej sytuacji decyzja o przekazaniu dochodzenia tych roszczeń do postępowania karnego powoduje, że postępowanie powinno się toczyć "według przepisów niniejszego kodeksu", czyli kodeksu postępowania karnego (art. 1 k.p.k.).

Jakkolwiek już pod rządami kodeksu postępowania karnego z 1928 r. powszechnie wskazywano na cywilnoprawny charakter omawianych roszczeń i konieczność posiłkowego stosowania przepisów prawa cywilnego, to jednak w aktualnie obowiązującym kodeksie postępowania karnego, w rozdziale 50, nie zamieszczono odpowiednika przepisu art. 60 k.p.k., zezwalającego na odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego w kwestiach dotyczących powództwa cywilnego, gdy w danym zakresie brak jest unormowań w kodeksie postępowania karnego. Akcentuje to odmienną sytuację osoby dochodzącej roszczeń przewidzianych w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego od sytuacji powoda cywilnego. Należy z tego wyprowadzić wniosek, że posiłkowe stosowanie przepisów procedury cywilnej w omawianych sprawach może mieć miejsce tylko wyjątkowo, gdy jest to niezbędne do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.

U podstaw przekazania omawianych roszczeń do rozpoznania w postępowaniu karnym leży, między innymi, przeświadczenie, że skoro ich materialną podstawą jest decyzja podjęta w postępowaniu karnym, to naprawienie wynikłej stąd szkody i wynagrodzenie krzywdy powinno również nastąpić w tym postępowaniu. Konsekwencją tego jest m.in. to, że sąd powinien wykazać daleko idącą aktywność w naprawieniu skutków poprzedniej decyzji (oczywiście, z uwzględnieniem, że osoba dochodząca roszczeń nie jest oskarżonym, a zatem aktywność ta nie może polegać na stosowaniu wobec niej środków przymusu). Wynika z tego również, że nie ma podstaw, by posługując się posiłkowo przepisami kodeksu postępowania cywilnego nakładać na osobę dochodzącą roszczeń obowiązki nie przewidziane procedurą karną.

Kwestię zawieszenia postępowania karnego reguluje art. 15 k.p.k. Zamieszczony w § 1 art. 15 k.p.k. zwrot "a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby" rzeczywiście nie odpowiada celom postępowania przewidzianego w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego. Ma on jednak charakter przykładowy i dotyczy oskarżonego, a osoba dochodząca roszczeń przewidzianych w tym rozdziale nie jest oskarżonym. Podstawowa przesłanka zawieszenia postępowania "jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania" (art. 15 § 1 k.p.k.) jest natomiast w pełni adekwatna do postępowania przewidzianego w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego. Wskazuje ona na istotę przyczyny zawieszenia postępowania, bez kazuistycznego wyliczania przypadków, kiedy może lub musi to nastąpić. Może ona dotyczyć także bezczynności osoby dochodzącej roszczeń, ale tylko wówczas, gdy mimo aktywności sądu uniemożliwia to prowadzenie postępowania.

Tak szerokie ujęcie przyczyny zawieszenia postępowania pozwala na wydanie postanowienia w tym przedmiocie w każdym przypadku, gdy rzeczywiście nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy, a równocześnie nie prowadzi to do nałożenia na osobę dochodzącą roszczeń obowiązków nie przewidzianych w kodeksie postępowania karnego.

Przykładowo można tu wymienić sytuację przewidzianą w art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c. (niestawiennictwo powoda na rozprawie). Udział osoby dochodzącej omawianych roszczeń w rozprawie, wyznaczonej stosownie do art. 488 § 2 k.p.k., nie jest obowiązkowe (por. postanowienie SN z dnia 14 maja 1982 r. II KZ 38/62, OSNKW 1982, z. 9, poz. 63), nie ma też żadnych podstaw, by nakładać na nią obowiązek zamieszczenia we wniosku żądania rozpoznania sprawy w jej nieobecności. Niestawiennictwo tej osoby na rozprawie nie może więc samo przez się skutkować zawieszenia postępowania. Jednakże w sytuacji, gdy osoba ta wyrazi wolę uczestnictwa w rozprawie, a np. z powodu ciężkiej choroby nie może tego uczynić, to wówczas zawieszenie postępowania może być uzasadnione przepisem art. 15 § 1 k.p.k.

Ocena, czy zachodzą przyczyny do zawieszenia postępowania (albo odmowy podjęcia zawieszonego postępowania) pozostawiona jest sądowi orzekającemu, lecz nie oznacza to dowolności, gdyż zawsze musi być spełniona przesłanka w postaci długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania.

W konsekwencji należy przyjąć, że nie jest zasadne stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego w sprawach przewidzianych w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego, zarówno co do podstaw zawieszenia postępowania, jak i co do skutków zawieszenia. Zauważyć też należy, że powołanie jako podstawy zawieszenia postępowania w tych sprawach przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie może wywołać skutku w postaci umorzenia postępowania na podstawie przepisu art. 182 k.p.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy uchwalił udzielić odpowiedzi jak na wstępie.

OSNKW 1992 r., Nr 11-12, poz. 92