Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej w trybie postępowania karnego

Zasadą jest dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych wynikłych ze szkód spowodowanych niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej w oparciu o art. 417, art. 417[1] i art. 417[2] k.c. na drodze postępowania cywilnego (art. 1 k.p.c.).

W postępowaniu karnym są tylko dwa wypadki, w których odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej uregulowano w sposób autonomiczny, wyłączający stosowanie art. 417 k.c. i nast. Pierwszy z nich przewidziano w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, a drugi w art. 552 § 1-4 k.p.k.

Przepis art. 552 § 1 k.p.k., będący lex specialis w stosunku do wymienionych przepisów prawa cywilnego, stanowi materialną podstawę dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za krzywdę doznane z wykonania kary, której poszkodowany nie powinien był ponieść. Przepis ten opiera odpowiedzialność Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka, ale i ogranicza jej zakres do ściśle określonych w nim wypadków, to jest uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniejszą karę, przy czym uniewinnienie lub skazanie na łagodniejszą karę ma wynikać z uprzedniego wznowienia postępowania lub uwzględnienia kasacji. Wyjątkowy charakter tego przepisu sprawia, że stosowanie go nie może być (w drodze analogii) rozciągane na inne sytuacje, które nie zostały objęte jego treścią.

Ustawodawca nie objął tym przepisem wszystkich wypadków szkody bądź krzywdy z wykonania niesłusznej kary, a jedynie te, w których wskutek wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia doszło do wzruszenia prawomocnego wyroku i uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniejszą karę. Jeśli zaś doszło do niesłusznego pozbawienia wolności, a nie zaistniały pozostałe okoliczności wymienione w art. 552 k.p.k., dochodzenie w tym trybie szkód i krzywd jest wykluczone, a zainteresowani są odesłani na drogę postępowania cywilnego.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 7 lutego 2012 r., II AKa 2/12

Standard: 6594