Uchwała z dnia 1999-12-21 sygn. I KZP 44/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 44/99

Uchwała 7 sędziów z dnia 21 grudnia 1999 r.

Przewidziane w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. Nr 114, poz. 738 ze zm.) uchylenie karalności osoby korzystającej ze statusu świadka koronnego za przestępstwo określone w art. 1 ust. 2 tej ustawy (tj. art. 258 § 1 lub 2 k.k.) obejmuje tylko sam udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.

Sędziowie SN: J. Bratoszewski, A. Deptuła, P. Kalinowski, A. Konopka, E. Sadzik (sprawozdawca), F. Tarnowski.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego z dnia 5 października 1999 r., złożonego na podstawie art. 13 pkt 3 w zw. z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.), o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, a mianowicie:

"Czy osoba, korzystająca ze statusu świadka koronnego nie podlega karze - na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. Nr 114, poz. 738) - za ujawnione przez siebie przestępstwa popełnione w ramach jej udziału w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnianie przestępstw (art. 258 k.k.), o której istnieniu poinformował organ prowadzący postępowanie karne, a nie należące do katalogu przestępstw określonych w art. 1 ust. 1 tejże ustawy?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Prokurator Generalny, w uzasadnieniu swego wniosku o podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały mającej na celu wyjaśnienie wątpliwości dotyczących stosowania w praktyce art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. Nr 114, poz. 738), wskazał na potrzebę dokonania wykładni tego przepisu w powiązaniu z art. 9 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 tej ustawy. Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie jest jasne, czy ujawnienie przez świadka koronnego przestępstwa określonego w art. 258 § 1 i 2 k.k., z zachowaniem innych warunków przewidzianych w ustawie, skutkuje bezkarność tylko za sam udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, czy również za ujawnione przestępstwa popełnione w ramach tej grupy albo związku, nie wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy o świadku koronnym. Wątpliwość ta powstaje zwłaszcza w związku z treścią art. 3 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, który to przepis zawiera warunek, by podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im. Warunek ten można odczytać bądź w ten sposób, że osoba chcąca skorzystać ze statusu świadka koronnego jest zobowiązana do ujawnienia nie tylko samego faktu udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, lecz także wszystkich przestępstw, które zostały lub mają być popełnione, bądź też, że wymagane jest ujawnienie przez sprawcę wszystkich okoliczności związanych z samą przynależnością do grupy albo związku przestępczego oraz okoliczności dotyczących innych przestępstw objętych działaniem ustawy (art. 1 ust. 1). W takim też tylko zakresie sprawca nie podlega karze na podstawie art. 9 ust. 1 tej ustawy. Przyjęcie poglądu, że sprawca nie podlega karze tylko za przestępstwo określone w art. 258 § 1 i 2 k.k., a odpowiadać musi za przestępstwo lub przestępstwa ujawnione przez siebie, popełnione w ramach zorganizowanej grupy albo związku, nie wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy o świadku koronnym, czyniłoby działanie tej ustawy iluzorycznym. Świadek koronny bowiem ponosiłby odpowiedzialność za ujawnione przestępstwa zagrożone surowszymi karami niż przestępstwo określone w art. 258 k.k. (np. w art. 228 § 3-5 lub w art. 229 § 3 i 4 k.k.). Nieopłacalne byłoby więc dla takiego sprawcy ujawnienie całej swej działalności, skoro z reguły kara za przestępstwo określone w art. 258 k.k. byłaby pochłonięta przez kary wymierzone za przestępstwa popełnione w ramach zorganizowanej grupy albo związku.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Instytucja świadka koronnego, której istotą jest uchylenie karalności wobec sprawcy przestępstwa lub przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw w wypadku, gdy zdecyduje się on w toku postępowania przygotowawczego na przekazanie informacji mogących przyczynić się do ujawnienia okoliczności popełnienia tych przestępstw, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. Nr 114, poz. 738). Ustawa ta ma charakter epizodyczny (art. 27), gdyż wprowadza tę instytucję na okres przejściowy trzech lat. W piśmiennictwie zwrócono uwagę na to, iż instytucja ta odbiega od klasycznych zasad prawa i procesu karnego, gdyż stanowi istotny wyłom w zasadzie legalizmu i równości wobec prawa. Podkreślono też trafnie, że musi być ograniczona tylko do takich rodzajów przestępstw, które są zaliczane do wyjątkowo groźnych, do których efektywnego zwalczania nieodzowna jest konieczność rozbicia solidarności przestępców (J. Grajewski: Instytucja świadka koronnego w procesie karnym, WPP 1994, z. 3-4, s. 14-21; S. Waltoś: Świadek koronny - obrzeża odpowiedzialności karnej, PiP 1993, z. 2, s. 13-25; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 1998, s. 1265).

Zakres przedmiotowy działania ustawy o świadku koronnym określony został w jej art. 1, zawierającym katalog przestępstw, do których stosuje się przepisy tej ustawy. W ust. 1 pkt 1-5 wymienia się przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, a nadto w ust. 2 do tego katalogu dodaje się przestępstwo określone w art. 258 k.k. Nie ulega wątpliwości, że - z uwagi na treść art. 4 pkt 3 ustawy o świadku koronnym - w art. 1 ust. 2 ustawy, w istocie, chodzi o sprawy o przestępstwa określone w art. 258 § 1 lub 2 k.k. i tak też treść tego przepisu odczytuje trafnie w swym wniosku Prokurator Generalny.

Wykładnia językowa przepisu art. 1 ustawy o świadku koronnym, której prymat przy dokonywaniu wykładni normy prawnej jest niewątpliwy, prowadzi do następujących wniosków.

Z ujęcia w dwóch odrębnych ustępach art. 1 ustawy o świadku koronnym spraw o przestępstwo określone w art. 258 k.k., polegające na tym, że sprawca bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw (ust. 2) oraz spraw o przestępstwa wymienione w pkt. 1-5 ust. 1, także popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, wynika, że ustawodawca objął zakresem działania ustawy dwie odrębne kategorie przestępstw i obie te kategorie uznał za takie, które są najgroźniejsze i wymagające do ich ścigania przełamania zmowy między współuczestnikami przestępstwa w zamian za określone korzyści prawne.

W ust. 1 art. 1 chodzi o branie udziału w zorganizowanej grupie albo związku, który ma na celu popełnianie wskazanych w nim przestępstw lub co najmniej jednego z nich, w ust. 2 art. 1 z kolei, chodzi tylko o przestępstwo brania udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie większej liczby przestępstw. W tym ostatnim wypadku ustawodawca nie określił przestępstw będących celem grupy albo związku, bądź popełnionych w ich ramach, z czego wnosić należy, że objął przepisami ustawy tylko przestępstwo określone w art. 258 § 1 i 2 k.k., bez względu na to, jakie przestępstwa były celem tej grupy albo związku lub w tych ramach zostały popełnione (tak: T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego..., s. 1267). Powyższy pogląd znajduje logiczne uzasadnienie, albowiem gdyby ustawodawca obejmował przepisami ustawy o świadku koronnym wszystkie przestępstwa popełnione przez świadka koronnego w ramach zorganizowanej grupy przestępczej albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, to w takim wypadku art. 1 ust. 1 ustawy byłby zbędny. W art. 1 ust. 2 ustawy natomiast wymieniona jest odrębna kategoria przestępstwa określonego w art. 258 k.k.

Przedstawione argumenty uprawniają do wniosku, że katalog przestępstw, do których ma zastosowanie ustawa o świadku koronnym, określony w jej art. 1, ma charakter zamknięty i nie obejmuje przestępstw innych niż te, które zostały w nim wymienione.

Pogląd ten wspierają wykładnia systemowa oraz celowościowa, gdyż po pierwsze, przepisy ustawy o świadku koronnym mają charakter wyjątkowy, nie mogą być zatem interpretowane rozszerzająco, a po wtóre, założonym celem tej ustawy jest zwalczanie tylko szczególnie niebezpiecznej przestępczości, którą ustawodawca określił wyczerpująco w art. 1 ustawy o świadku koronnym. Takie też stanowisko, akcentujące, że określony w art. 1 ustawy o świadku koronnym katalog przestępstw ma charakter wyczerpujący i zamknięty, prezentowane jest w piśmiennictwie (T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego..., s. 1267-1270; B. Kurzępa: Świadek koronny w polskim procesie karnym, Prok. i Pr. 1999, z. 9, s. 24-49; W. Jasiński, D. Potakowski: Świadek koronny - nowy instrument w walce z przestępczością zorganizowaną, Mon. Prawn. 1998, nr 7).

Materialnoprawne konsekwencje dla osoby, która uzyskała status świadka koronnego, określa art. 9 ust. 1 ustawy o świadku koronnym, stanowiąc, że nie podlega on karze za przestępstwa określone w art. 1, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym ustawą. Odnosić je należy wyłącznie do przestępstw wymienionych w art. 1 ustawy, a nie także do innych przestępstw, nie wymienionych w tym przepisie, za popełnienie których, w razie ich ewentualnego ujawnienia, świadek koronny ponosić musi odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych.

Prokurator Generalny zwraca uwagę we wniosku na przepis art. 3 ust. 1 ustawy o świadku koronnym, stawiając pytanie, jakie okoliczności powinna ujawnić osoba, która chce skorzystać ze statusu świadka koronnego. W związku z tym stwierdzić należy, że przepis ten zawiera wymóg spełnienia dwóch warunków: po pierwsze, aby podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im (pkt 1), i po wtóre, by zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt. 1 tego przepisu, popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 1 (pkt 2).

Przepis ten wymaga wykładni systemowej, w powiązaniu z innymi przepisami ustawy o świadku koronnym, a w szczególności z przepisem art. 1. Przepisy art. 9 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt. 2 wyraźnie odwołują się bowiem do art. 1 ustawy o świadku koronnym. Stąd wniosek, że nałożony w art. 3 ust. 1 pkt 1 na podejrzanego, który ma być świadkiem koronnym, obowiązek przekazania organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze informacji, o których mowa w pkt 2, dotyczy wyłącznie przestępstw określonych w art. 1 ustawy, a nie innych przestępstw, nie objętych ustawą o świadku koronnym, choćby popełnionych w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw. Oczywiste jest, że obowiązek ten nie może także dotyczyć przestępstw określonych w art. 4 pkt 1-3 ustawy o świadku koronnym, co do których działanie tej ustawy zostało wyłączone.

Organ prowadzący postępowanie, działając zgodnie z zasadą lojalności wobec uczestników postępowania karnego, wyrażoną w art. 16 § 2 k.p.k., powinien uprzedzić podejrzanego o obowiązkach wynikających z art. 3 ust. 1, a także o treści art. 1 i art. 4 ustawy o świadku koronnym oraz o konsekwencjach wynikających z art. 9 ust. 1 i następnych tej ustawy.

OSNKW 2000 r., Nr 1-2, poz. 2