Uchwała z dnia 1993-10-28 sygn. III CZP 142/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 142/93

Uchwała  z dnia 28 października 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus.

Sędziowie SN: A. Nalewajko (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Janiny D. przeciwko Wschodniej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w L. o zwaloryzowanie renty uzupełniającej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Radomiu, postanowieniem z dnia 2 września 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy na podstawie art. 358¹ § 3 k.c. może być zwaloryzowana wysokość renty uzupełniającej zasądzonej w myśl art. 446 § 2 k.c. w sytuacji, gdy nie zachodzą przesłanki do jej podwyższenia, o których mowa w art. 907 § 2 k.c.?"

podjął następującą uchwałę:

W sprawie o zmianę wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 k.c. Sąd może - stosownie do okoliczności sprawy - wziąć pod uwagę również istotny spadek siły nabywczej pieniądza.

Uzasadnienie

Powódka Janina D. po sprecyzowaniu swego roszczenia w piśmie procesowym z dnia 3 grudnia 1992 r. wniosła o zwaloryzowanie renty wyrównawczej, zasądzonej na jej rzecz od pozwanej Wschodniej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w L. wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 31 października 1955 r. sygn. art. (...) w kwocie 19.390 zł, do kwoty 700.000 zł miesięcznie.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 1 lutego 1993 r. oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że renta w wysokości 19.380 zł miesięcznie została zasądzona od strony pozwanej na rzecz powódki wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 31 października 1955 r. jako renta uzupełniająca na skutek śmierci męża powódki w wypadku kolejowym. Powódka jest obecnie zaliczona do pierwszej grupy inwalidzkiej, a jako wdowa otrzymuje z ZUS rentę, która wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym, po potrąceniu podatku, wynosi 1.246.200 zł miesięcznie. Mąż powódki Stanisław D., gdyby żył, to od stycznia 1982 r., po przepracowaniu 35 lat, przeszedłby na emeryturę. Wysokość tej emerytury został hipotetycznie wyliczona przez ZUS - przy założeniu, że jego zarobki wynosiłyby 3.623 zł - kwotę 1.205.707 zł miesięcznie, z której to kwoty mąż powódki musiałby utrzymać siebie i żonę. Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że nie nastąpiła zmiana stosunków, która by uzasadniała podwyższenie renty na podstawie art. 907 § 2 k.c., a jej waloryzacja ze względu na odszkodowawczy charakter roszczenia nie może wchodzić w grę.

Przy rozpoznaniu rewizji powódki od powyższego wyroku Sąd Wojewódzki powziął wątpliwości, które przedstawił jako zagadnienie prawne o treści wyżej przytoczonej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy renta zasądzona na podstawie art. 446 § 2 k.c. podlega waloryzacji przewidzianej w art 358¹ § 3 k.c., wymaga przede wszystkim rozstrzygnięcia kwestii, czy ma do niej zastosowanie zasada nominalizmu. Zasada waloryzacji jest bowiem korelatem zasady nominalizmu, a zatem klauzula waloryzacyjna, zawarta w art. 358¹ § 3 k.c., może być stosowana tylko do tych zobowiązań, w odniesieniu do których, zgodnie z art. 358¹ § 2 k.c., spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej. Z treści tego ostatniego przepisu wynika, że dotyczy on zobowiązania, którego przedmiotem od chwili jego powstania jest suma pieniężna. Zasada nominalizmu przewidziana tym przepisem odnosi się zatem wyłącznie do zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu, to jest takich, w których świadczenie pieniężne jest świadczeniem głównym od początku powstania stosunku zobowiązaniowego. Tego charakteru nie mają zobowiązania, których treścią jest naprawienie szkody, a renta zasądzona na podstawie art. 446 § 2 k.c. jest w sposób oczywisty świadczeniem wynikającym z takiego właśnie zobowiązania. Tego rodzaju zobowiązania zalicza się w doktrynie do zobowiązań niepieniężnych ze świadczeniem pieniężnym. W zobowiązaniach tych również występują świadczenia pieniężne, ale spełniają rolę zastępczą, stanowiąc niejako surogat oznaczonego dobra. Ze względu na kompensacyjną funkcję tych świadczeń, uważa się w doktrynie, że nie można do nich stosować zasady nominalizmu. W piśmiennictwie prawniczym podnosi się, że takie przepisy art. 363 k.c., idące w kierunku pełnej kompensacji szkody, eliminują działanie zasady nominalizmu w stosunku do zobowiązań odszkodowawczych. W art. 363 § 1 k.c. na pierwszym miejscu przewiduje się jako formę naprawienia szkody przywrócenie stanu poprzedniego, co określa niepieniężny w zasadzie charakter tego typu zobowiązania. Artykuł 363 § 2 k.c. zaś statuuje zasadę, że jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, to wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania. Uważa się, że przepis ten eliminuje możliwość ujemnego oddziaływania zasady nominalizmu na kompensacyjne funkcje zobowiązań odszkodowawczych. Wobec tego, że renta zasądzona na podstawie art. 446 § 2 k.c. jest świadczeniem wynikającym z takiego zobowiązania nie może mieć do niej zastosowania ani zasada nominalizmu, ani zasada waloryzacji.

Powyższe jednak nie oznacza, aby nie można było skutecznie dochodzić zwiększenia takiej renty z powołaniem się, między innymi, na istotny spadek siły nabywczej pieniądza. Artykuł 907 § 2 k.c., stanowiący podstawę prawną takiego żądania, pozwala bowiem na zmianę między innymi wysokości renty w razie zmiany stosunków, co jest pojęciem bardzo szerokim. Szkoda, którą wyrównuje renta zasądzona na podstawie art. 446 § 2 k.c., polega na utracie przez osobę uprawnioną środków utrzymania wskutek śmierci żywiciela. W wypadku radykalnej zmiany siły nabywczej pieniądza, koszty utrzymania uprawnianego wzrastają, a tym samym zwiększa się poniesiona przez niego szkoda, która zgodnie z przyjętą w kodeksie zasadą powinna być w całości pokryta (art. 361 § 2 k.c.). Zgodnie z art. 446 § 2 k.c. wysokość renty musi uwzględniać także możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego, ale nie można a priori wyłączać w żadnej sytuacji, że zobowiązany do alimentacji nie byłby w stanie, gdyby żył, w jakimkolwiek zakresie pokryć zwiększonych na skutek inflacji (zmiany wartości pieniądza) potrzeb osoby uprawnionej.

Z powyższych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1994 r., Nr 4, poz. 82