Zobowiązania (świadczenia) pieniężne i niepieniężne

Pojęcie zobowiązania niepieniężnego należy rozumieć szeroko (zob. np. uchwałę SN z 30 czerwca 2020 r., III CZP 67/19). Zobowiązanie ma natomiast charakter pieniężny, jeżeli jego przedmiotem jest suma pieniężna (zob. art. 358[1] § 1 k.c.). W takim przypadku dłużnik jest zobowiązany do spełnienia świadczenia polegającego na przeniesieniu do majątku wierzyciela określonej sumy pieniężnej, czy też, ujmując rzecz inaczej, zapłacie wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej.

Wyrok SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 2417/22

Standard: 82715 (pełna treść orzeczenia)

W stosunku do świadczeń pieniężnych w ścisłym znaczeniu, tj. gdy przedmiotem zobowiązania od chwili powstania jest suma pieniężna ściśle określona co do swej wysokości. W stosunku do takiego zobowiązania pieniężnego ma zastosowanie zasada nominalizmu określona w art. 358[1] § 1 k.c., według której spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Wyjątki dotyczą możliwości zastrzeżenia przez same strony mechanizmu waloryzacyjnego (art. 358[1] § 2 k.c.) oraz dokonania sądowej waloryzacji takiego świadczenia w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania (art. 358[1] § 3 k.c.). 

Inaczej jest w przypadku świadczenia pieniężnego w postaci obowiązku zapłaty odszkodowania. W stosunku do takiego zobowiązania ma zastosowanie zasada zawarta w art. 363 § 2 k.c., według której jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

W razie sporu sądowego dotyczącego odszkodowania, norma zawarta w art. 363 § 2 k.c. - przy uwzględnieniu art. 316 k.p.c. - oznacza, że wysokość odszkodowania powinna zostać ustalona, co do zasady, według cen obowiązujących w chwili wyrokowania sądu, chyba że szczególne okoliczności przemawiają za przyjęciem za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Wyrok SN z dnia 30 stycznia 2020 r., I PK 229/18

Standard: 63364 (pełna treść orzeczenia)

Zachowanie, do którego dłużnik jest zobowiązany wobec wierzyciela może polegać na spełnieniu świadczenia pieniężnego albo na zachowaniu się w inny sposób. Treścią obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego jest przekazanie wierzycielowi, we właściwym terminie i miejscu, środków pieniężnych w walucie, na którą opiewa zobowiązanie, a treścią obowiązku spełnienia świadczenia niepieniężnego – podjęcie innych czynności, do których zobowiązany jest dłużnik, a mianowicie wydanie mu rzeczy, wykonanie czynności zastępowalnej lub takiej, którą może on wykonać tylko osobiście, względnie zaniechanie czynności i nieprzeszkadzanie czynnościom wierzyciela.

Przeprowadzenie podziału zobowiązań i odpowiadających im wierzytelności na pieniężne i niepieniężne jest uzasadnione nie tylko dlatego, że przepisy prawa materialnego częściowo w odmienny sposób regulują skutki ich niewykonania (por. np. art. 354, 480, 481 k.c.), ale i dlatego, że w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym ustawodawca przewiduje inne zasady ich przymusowego wykonania. W systemie tych przepisów poszczególne kategorie środków egzekucyjnych są dostosowane do rodzaju zobowiązania wiążącego się z powinnością spełnienia przez dłużnika na rzecz wierzyciela świadczenia pieniężnego lub niepieniężnego, a wyróżnione właśnie z uwagi na to kryterium.

Różnice między zobowiązaniami pieniężnymi i niepieniężnymi są tak poważne, że środki egzekucyjne przewidziane dla wykonania obowiązków pieniężnych nie mogą być stosowane w celu wykonania obowiązków niepieniężnych, i odwrotnie. Gdy chodzi o zobowiązania niepieniężne, to ustawodawca stworzył środki egzekucyjne pozwalające na przymusowe wykonanie obowiązku wydania rzeczy, wykonania czynności zastępowalnej i niezastępowalnej (art. 1041, 1046, 1050 i 1051 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 2/19

Standard: 55566 (pełna treść orzeczenia)