Waloryzacja świadczenia pieniężnego na podstawie art. 358[1] § 3 k.c.

W stosunkach zobowiązaniowych obowiązuje zasada nominalizmu. Art. 358[3] § 3 k.c. stanowi jednak podstawę do zażądania przez stronę takiego stosunku, aby sąd - ze względu na istotną zmianę siły nabywczej pieniądza, mającą miejsce po powstaniu zobowiązania, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego - zmienił wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Możliwość żądania dokonania przez sąd waloryzacji wysokości świadczenia należnego stronie stosunku zobowiązaniowego ma charakter wyjątkowy, a zatem w razie ewentualnych wątpliwości, co do dopuszczalności zastosowania art. 358[1] § 3 k.c. w konkretnej sytuacji faktycznej, należy opowiedzieć się na korzyść zasady ustalonej w art. 358[1] § 1 k.c.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, samo zaistnienie przesłanek określonych w art. 358[1] § 1 k.c. nie powoduje z mocy prawa zmiany wysokości świadczenia należnego wierzycielowi. Nie przysługuje mu zatem roszczenie do dłużnika o spełnienie innego, w szczególności wyższego świadczenia niż to, które wynika ze stosunku prawnego łączącego go z dłużnikiem.

Art. 358[3] § 3 k.c. jest źródłem uprawnienia do zażądania od sądu, aby ukształtował ten stosunek prawny i określił, w jakiej wysokości świadczenie pieniężne dłużnik ma spełnić na rzecz wierzyciela i ewentualnie, w jaki sposób powinien to uczynić.

Żądanie wierzyciela zawarte w pozwie po doręczeniu jego odpisu dłużnikowi, jako pozwanemu, samo w sobie nie wywołuje zatem żadnych zmian w łączącym te osoby stosunku prawnym, co byłoby charakterystyczne dla typowych uprawnień kształtujących prawo.

Zmianę w rzeczywistości społecznej spowoduje dopiero prawomocny wyrok sądowy, gdy zapadnie (zob. wyroki SN z dnia 23 stycznia 1998 r., II CKU 129/97, z dnia 10 września 1999 r., III CKN 333/98, z dnia 13 marca 2002 r., III CKN 568/99, z dnia 16 stycznia 2015 r., III CSK 68/14). Realizowanie uprawnień mających podstawę w art. 358[3] § 3 k.c. powinno przybierać postać zgłaszania najpierw żądań ukształtowania świadczenia dłużnika, a następnie dopiero jego zasądzenia, gdy ukształtowane orzeczeniem sądowym świadczenie nie zostanie spełnione.

W praktyce od lat akceptowane jest pewne uproszczenie w dochodzeniu tego rodzaju roszczeń, sprowadzające się do ich zgłaszania w konwencji właściwej dla ochrony prawnej udzielanej przez zasądzenie świadczenia; jest to jednak w przypadku uwzględnienia powództwa zasądzenie świadczenia w wysokości określonej przez sąd, nie zaś odpowiadającej treści zobowiązania.

Uprawnienie przewidziane w art. 358[3] § 3 k.c. ma niewątpliwie charakter cywilny i majątkowy, a w systemie prawnym brak jest normy, która ze śmiercią wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym łączyłaby przeniesienie tego uprawnienia na inne osoby niż jego spadkobiercy. Powyższe mogłoby przemawiać za dziedzicznością uprawnienia, gdyby przed otwarciem spadku wierzyciel świadczenia pieniężnego, któremu przysługiwało, dał wraz temu, że przystępuje do jego realizacji przez zgłoszenie przed sądem stosownego żądania.

Uprawnienie do domagania się zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia jest realizowane zawsze w odniesieniu do świadczenia pieniężnego z konkretnego stosunku prawnego, mającego określone właściwości, różne od tych, jakie przypisze się uprawnieniu przewidzianemu w art. 358[3] § 3 k.c.

Uchwała SN z dnia 19 października 2018 r., III CZP 29/18

Standard: 25220 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, samo zaistnienie przesłanek z art. 358[1] § 3 k.p.c. nie powoduje z mocy prawa zmiany wysokości świadczenia i konieczna jest inicjatywa wierzyciela, któremu nie przysługuje roszczenie w znaczeniu materialnoprawnym a uprawnienie o charakterze kształtującym (wyroki z dnia z dnia 23 stycznia 1998 r., II CKU 129/97, z dnia 10 września 1999 r., III CKN 333/98, z dnia 13 marca 2002 r., III CKN 568/99).

Wyrok SN z dnia 16 stycznia 2015 r., III CSK 68/14

Standard: 25224 (pełna treść orzeczenia)