Wyrok z dnia 1992-12-02 sygn. I PRN 49/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PRN 49/92

Wyrok z dnia 2 grudnia 1992 r.

Pobieranie świadczenia rehabilitacyjnego nie stoi na przeszkodzie przywróceniu pracownika do pracy.

Przewodniczący: sędzia SN J. Iwulski.

Sędziowie SN: A. Filcek (sprawozdawca), W. Sanetra.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Tadeusza U. przeciwko Przedsiębiorstwu Przemysłu Paszowego (...) S.A. w P. o przywrócenie do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 27 września 1991 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i zmieniając wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 7 grudnia 1990 r., sygn. akt (...) przywrócił powoda do pracy w pozwanym Przedsiębiorstwie na poprzednich warunkach.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 7 grudnia 1990 r. sygn. akt (...) oddalił powództwo Tadeusza U. o przywrócenie go do pracy w pozwanym Rejonowym Przedsiębiorstwie Przetwórczym Przemysłu Paszowego w P., którego następcą prawnym jest Przedsiębiorstwo Przemysłu Paszowego (...) S.A. w P.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego na podstawie umowy o pracę od dnia 13 lutego 1986 r. na stanowisku specjalisty do spraw kontroli gospodarczej i ochrony mienia. Od dnia 23 marca 1990 r. nieprzerwanie chorował. W dniu 4 października 1990 r. otrzymał od pozwanego zawiadomienie o rozwiązaniu umowy o pracę z dniem 18 września 1990 r. ze względu na upływ okresu pobierania zasiłku chorobowego. Zamiar rozwiązania z powodem umowy o pracę został skonsultowany w dniu 19 września 1990 r. z działającymi na terenie pozwanego zakładu związkami zawodowymi. Pod koniec okresu pobierania zasiłku chorobowego księgowa wystąpiła do komisji lekarskiej z zapytaniem o stan zdrowia powoda. Odpowiedź komisji lekarskiej była wprawdzie pozytywna, ale została dostarczona przez powoda wraz z dalszym zwolnieniem lekarskim oraz wnioskiem o przedłużenie okresu pobierania zasiłku - 17 października 1990 r.

Sąd Rejonowy uznał, że nie został naruszony art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., gdyż 26-tygodniowy okres pobierania zasiłku kończył się dnia 18 września 1990 r. i w tym dniu pozwany rozwiązał z powodem umowę o pracę. W tym momencie brak było podstaw do przedłużenia okresu pobierania zasiłku chorobowego i brak było decyzji ZUS w tym przedmiocie. Sąd podniósł w zakończeniu uzasadnienia, że omyłkowo nie uwzględnił w wyroku, iż umowa o pracę została rozwiązana nie z dniem 18 września 1990 r., lecz z dniem 4 października 1990 r., tj. z dniem, w którym powód mógł zapoznać się z treścią pisma zakładu pracy w tym przedmiocie.

Powód wniósł rewizję od wyroku Sądu Rejonowego, domagając się orzeczenia przez Sąd Wojewódzki przywrócenia go do pracy w pozwanym przedsiębiorstwie. Powód zarzucił, że brak było podstaw do rozwiązania z nim stosunku pracy, skoro okres pobierania zasiłku chorobowego został mu przedłużony o dalsze 90 dni, tj. do dnia 17 grudnia 1990 r., a dokumenty niezbędne do przedłużenia tego okresu złożył w zakładzie pracy nie w dniu 17 października 1990 r., lecz w dniu 17 września 1990 r., o czym świadczy okoliczność, że w dniu 28 września 1990 r. pozwane przedsiębiorstwo wypłaciło mu zasiłek chorobowy za miesiąc wrzesień 1990 r. w pełnej wysokości.

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 27 września 1991 r., sygn. akt (...) oddalił rewizję. W uzasadnieniu podniósł, że Sąd Rejonowy miał na uwadze art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., według którego zakład pracy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż okres pobierania zasiłku chorobowego. Pozwany przyznał, że okres pobierania zasiłku przez powoda nie kończył się dnia 18 września 1990 r., gdyż trwał przez dalsze 90 dni i zakończył się dnia 17 grudnia 1990 r. Dlatego - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - pozwany powinien niezwłocznie dokonać we własnym zakresie sprostowania świadectwa pracy powoda przez wpisanie właściwej daty jako daty zakończenia stosunku pracy. Nie ma jednak podstaw, według Sądu Wojewódzkiego, do uwzględnienia rewizji, skoro zakończenie okresu pobierania zasiłku chorobowego powoduje rozwiązanie umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym w tej czy w innej dacie. Powodowi przyznano po dniu 17 grudnia 1990 r. świadczenie rehabilitacyjne i w tej sytuacji nie mógł być przywrócony do pracy.

Powyższy wyrok zaskarżony został rewizją nadzwyczajną przez Rzecznika Praw Obywatelskich, który zarzucał, że zaskarżony wyrok wydany został z rażącym naruszeniem prawa, a w szczególności art. 53 § 1 pkt 1 lit. b, art. 53 § 4 w zw. z art. 52 § 3 k.p., oraz art. 387 i 388 § 1 k.p.c., a także interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Z tego względu domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 7 grudnia 1990 r., sygn. akt (...) i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wymienionemu Sądowi Rejonowemu.

Uzasadniając zarzuty rewizji nadzwyczajnej Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, że art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. przewiduje, iż zakład pracy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli niezdolność pracownika do pracy z powodu choroby trwa dłużej niż okres pobierania zasiłku chorobowego. Przepis kładzie nacisk na pobieranie zasiłku chorobowego, ustanawiając okres ochronny do końca jego pobierania, skoro zaś powód miał po dniu 18 września 1990 r. przedłużone prawo do zasiłku o dalsze 90 dni i okres ochronny trwał do dnia 17 grudnia 1990 r., to w tym okresie nie wolno było rozwiązać umowy o pracę z powodem bez wypowiedzenia ze względu na jego chorobę. Zdaniem skarżącego, data złożenia przez powoda dokumentów potrzebnych do przedłużenia okresu zasiłkowego nie ma wpływu na czasowy zakres jego ochrony przed zwolnieniem, który uzależniony jest wyłącznie od okresu pobierania zasiłku chorobowego.

Jako oczywiście błędne ocenił skarżący stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu długotrwałej choroby następuje automatycznie po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku chorobowego, w związku z czym sprawa może być załatwiona w taki sposób, że pozwane przedsiębiorstwo dokona zmiany daty rozwiązania umowy o pracę w świadectwie pracy powoda, mając na względzie, że okres pobierania przez niego zasiłku chorobowego skończył się dnia 17 grudnia 1990 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich wytknął, że Sąd Wojewódzki bezpodstawnie uznał za prawidłowy sposób przeprowadzenia konsultacji ze związkami zawodowymi zamiaru rozwiązania z powodem umowy o pracę, skoro jako datę rozwiązania umowy o pracę strona pozwana wskazała dzień 18 września 1990 r., a do związków zawodowych zwróciła się dnia 19 września 1990 r.

Skarżący podniósł, że brak jest przepisu uzasadniającego pogląd Sądu Wojewódzkiego, że korzystanie przez powoda po dniu 17 grudnia 1990 r. z zasiłku rehabilitacyjnego uniemożliwiło przywrócenie go do pracy, zwłaszcza w sytuacji, gdy w chwili orzekania przez Sąd Wojewódzki okres ten już dawno minął.

Wniosek o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, zamiast merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, uzasadnił tym, że w sprawie nie zostały dokładnie wyjaśnione wszystkie okoliczności pozwalające na ocenę, czy przywrócenie powoda do pracy obecnie, po prawie 2 latach od rozwiązania umowy, jest prawnie i społecznie uzasadnione, czy też należałoby mu przyznać jednorazowe odszkodowanie.

W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną pozwane przedsiębiorstwo wniosło o jej oddalenie, podnosząc, że przywrócenie powoda do pracy nie było wykonalne, gdyż powód od dnia 16 czerwca 1991 r. przeszedł na rentę inwalidzką III grupy i według obowiązujących do dnia 31 grudnia 1991 r. przepisów nie mógł być zatrudniony w wymiarze pełnego etatu bez utraty prawa do renty. Natomiast zdaniem strony pozwanej, powód wyraził zgodę na proponowaną przez pozwany zakład pracy zmianę daty rozwiązania z nim stosunku pracy na dzień 17 grudnia 1990 r., skoro w lutym 1992 r. złożył w zakładzie pracy wniosek o wypłatę odprawy rentowej, która została mu wysłana pocztą, lecz została zwrócona zakładowi pracy bez wskazania przyczyny jej niepodjęcia przez powoda.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę z pozwanym z dniem 18 września 1990 r., które nastąpiło pismem strony pozwanej z dnia 21 września 1990 r., wysłanym powodowi listem poleconym dnia 2 października 1990 r. (akta osobowe powoda), doręczonym mu w dniu 4 października 1990 r., narusza przepisy prawa. Zgodnie bowiem z art. 61 k.c. w zw. z art. 300 k.p. oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę jest złożone z chwilą, gdy doszło do pracownika w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. A zatem treścią takiego oświadczenia może być rozwiązanie stosunku pracy z datą doręczenia oświadczenia lub datą późniejszą, nie zaś z datą wsteczną. Ocena zgodności rozwiązania z datą wsteczną umowy o pracę bez wypowiedzenia z innymi przepisami dotyczącymi rozwiązania umowy o pracę w tym trybie następuje jednak w odniesieniu do daty rozwiązania umowy o pracę wskazanej przez pracodawcę. Jeżeli bowiem rozwiązanie umowy o pracę nie zostanie przez pracownika zakwestionowane w postępowaniu sądowym, to wskazana w oświadczeniu o rozwiązanie umowy o pracę wsteczna data będzie datą rozwiązania umowy o pracę.

Z nie kwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że dzień 18 września 1990 r., wskazany przez stronę pozwaną jako dzień rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę z powodem, był ostatnim dniem sześciomiesięcznego okresu pobierania przez powoda zasiłku chorobowego (art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - jedn. tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.). W myśl rozdziału III pkt 56 instrukcji ZUS z dnia 6 lipca 1983 r. w sprawie świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. Urz. ZUS Nr 6, poz. 35) okres ten odpowiada 180 dniom kalendarzowym, które przy rozpoczęciu w dniu 23 marca 1990 r. pobierania zasiłku chorobowego mijały w dniu 18 września 1990 r. Jednakże w świetle art. 53 § 1 lit. b k.p. zakład pracy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeśli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż okres pobierania zasiłku chorobowego. Rozwiązanie zatem umowy o pracę z powodem w ostatnim dniu sześciomiesięcznego okresu pobierania zasiłku chorobowego z tego już tylko powodu narusza rażąco powyższy przepis, co czyni zbędną potrzebę rozważania faktu przedłużenia powodowi okresu pobierania zasiłku chorobowego na okres dalszych 3 miesięcy (90 dni kalendarzowych), ustalenia daty, w której powód udokumentował prawo do tego przedłużenia i skutków ewentualnego opóźnienia powoda w złożeniu dokumentów uzasadniających przedłużenie okresu pobierania zasiłku chorobowego.

Poza tym, że rozwiązanie umowy o pracę z powodem z dniem 18 września 1990 r. było prawnie nieuzasadnione, nastąpiło ono z naruszeniem przepisu art. 54 k.p. wymagającego, aby oświadczenie zakładu pracy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia podawało przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. Przyczyna ta powinna być podana w sposób skonkretyzowany. Jeśli jest nią absencja chorobowa, określona w przepisie art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., to zakład pracy powinien podać jako przyczynę rozwiązania umowy o pracę przynajmniej stan faktyczny objęty treścią tego przepisu, czyli niezdolność do pracy wskutek choroby, trwającą dłużej niż sześciomiesięczny okres pobierania zasiłku chorobowego. Tymczasem pismo strony pozwanej z dnia 21 września 1990 r. o rozwiązaniu umowy o pracę z powodem jako przyczynę tej czynności wskazuje ogólnikowo długotrwałą chorobę powoda.

Wyroki sądów obu instancji wydane zostały z rażącym naruszeniem powołanych przepisów.

Skarżący trafnie zarzucał, że sprzeczny z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. jest także pogląd wyrażony w zaskarżonym wyroku Sądu Wojewódzkiego, uznający, iż zakończenie okresu pobierania zasiłku chorobowego powoduje rozwiązanie umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym w tej czy innej dacie. Rozwiązanie umowy o pracę na podstawie wymienionego przepisu nie następuje bowiem z mocy samego prawa, lecz wymaga stosownego oświadczenia woli ze strony zakładu pracy. Co więcej, zakład pracy mimo istnienia okoliczności uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie musi, lecz może rozwiązać umowę, i to zarówno z przyczyn niezawinionych, jak i zawinionych przez pracownika.

Uzasadniony jest także zarzut rewizji nadzwyczajnej kwestionujący prawidłowość stanowiska Sądu Wojewódzkiego, że pobieranie przez powoda świadczenia rehabilitacyjnego uniemożliwia przywrócenie go do pracy. Abstrahując od tego, że w chwili wydawania przez Sąd Wojewódzki zaskarżonego wyroku powód nie pobierał już tego świadczenia, to jego pobieranie, podobnie jak pobieranie zasiłku chorobowego, nie stoi na przeszkodzie przywróceniu pracownika do pracy, zwłaszcza, że u podłoża obu tych świadczeń leży okresowa niezdolność pracownika do pracy; usprawiedliwia ona niezachowanie przez pracownika przywróconego do pracy 7-dniowego terminu zgłoszenia w zakładzie pracy gotowości niezwłocznego podjęcia pracy (art. 48 § 1 i art. 57 § 4 k.p.). Warto zwrócić uwagę, że w świetle zasady prawnej zawartej w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1977 r. V PZP 2/77 (OSNCP 1977, z. 9, poz. 149) nawet trwała niezdolność do pracy nie stoi na przeszkodzie przywróceniu pracownika do pracy, natomiast może uzasadniać ponowne prawidłowe wypowiedzenie mu umowy o pracę.

Sąd Najwyższy nie podziela zarzutu rewizji nadzwyczajnej naruszenia przez sądy obu instancji przepisów art. 53 § 4 w zw. z art. 52 § 3 k.p., odnoszących się do trybu zasięgnięcia przez pozwany zakład pracy opinii zakładowej organizacji związkowej co do rozwiązania umowy o pracę z powodem. Artykuł 52 § 3 k.p. stanowi w tym względzie, że kierownik podejmuje decyzję w sprawie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia po zasięgnięciu opinii zakładowej organizacji związkowej. O taką opinię zwrócił się kierownik pozwanego zakładu pracy do związków zawodowych w dniu 19 września 1992 r. i w tym samym dniu ją uzyskał. Zasięgnięcie opinii poprzedzało zatem decyzję o rozwiązaniu umowy o pracę z powodem, którą podjął kierownik pozwanego zakładu pracy dnia 21 września 1992 r., o czym świadczy data pisma dotyczącego rozwiązania umowy o pracę z powodem. Przewidzianego w art. 52 § 3 k.p. trybu zasięgnięcia opinii nie narusza okoliczność, że jako datę rozwiązania umowy o pracę strona pozwana wskazała dzień 18 września 1990 r.

Uprzednio przedstawione uchybienia sądów obu instancji uzasadniają jednak uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej. Uchylając zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego Sąd Najwyższy nie podzielił wniosku skarżącego o uchylenie także wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie spraw temu Sądowi do ponownego rozpoznania w celu dokonania oceny, czy ze względu na upływ prawie 2 lat od rozwiązania umowy z powodem uwzględnić jego roszczenie o przywrócenie do pracy, czy też przyznać mu odszkodowanie przewidziane w art. 56 k.p. jako roszczenie alternatywne. Artykuł 477¹ § 2 k.p.c. pozwala sądowi z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne tylko wtedy, gdy wybrane przez pracownika roszczenie okaże się nieuzasadnione. Sąd Najwyższy nie uważa, aby upływ 2 lat od rozwiązania umowy o pracę z powodem przesądzał o bezzasadności jego roszczenia o przywrócenie do pracy. Uznając zatem, że zachodzą przesłanki pozwalające na orzeczenie co do istoty sprawy Sąd Najwyższy, zgodnie z art. 422 § 1 k.p.c., zmienił poprzedzając uchylone orzeczenie Sądu Wojewódzkiego wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu i na podstawie art. 56 k.p. przywrócił powoda do pracy w pozwanym przedsiębiorstwie na poprzednich warunkach.

Przywrócenia powoda do pracy nie wyłączają okoliczności podniesione przez stronę pozwaną w odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną. Uzyskanie bowiem przez powoda renty inwalidzkiej III grupy zarówno w aktualnym stanie prawnym, jak i obowiązującym przed dniem 1 stycznia 1991 r., nie stanowi i nie stanowiło przeszkody do przywrócenia pracownika do pracy. Wykonywanie pracy w pełnym wymiarze powodowało natomiast przed dniem 1 stycznia 1991 r. zawieszenie prawa do renty, a obecnie renta ulega zawieszeniu w całości lub części albo też nie ulega zawieszeniu w zależności od wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia za pracę. Złożenie zaś przez powoda w lutym 1992 r. wniosku o wypłacenie mu odprawy w związku z przejściem po okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego na rentę nie można traktować jako dorozumianej zgody na przedstawioną przez stronę pozwaną w postępowaniu rewizyjnym propozycję ugodowego załatwienia sprawy przez ustalenie daty rozwiązania umowy o pracę na dzień 17 grudnia 1990 r., którą powód odrzucił. Wobec prawomocnego oddalenia powództwa pozostało bowiem w mocy rozwiązanie stosunku pracy z dniem 18 września 1990 r. i przed przywróceniem do pracy, które nastąpiło dopiero niniejszym orzeczeniem Sądu Najwyższego, ponowne nawiązanie stosunku pracy łączącego strony nie było możliwe.

W świetle art. 421 § k.p.c. uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stała na przeszkodzie okoliczność, że została ona złożona po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku. Jak bowiem trafnie podniósł skarżący w rewizji nadzwyczajnej, zaskarżony wyrok narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej. W interesie tym leży nie tylko ścisłe przestrzeganie przepisów ochronnych prawa pracy, lecz także zasad sprawiedliwości społecznej wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja RP gwarantuje pracownikom pomoc i ochronę w razie choroby. Dlatego, gdy zostają przez sąd naruszone przepisy chroniące pracownika przed rozwiązaniem umowy o pracę w związku z chorobą wzgląd na ochronę praworządności i sprawiedliwości społecznej powinien mieć pierwszeństwo przed stabilnością prawomocnych wyroków sądowych.

OSNC 1993 r, Nr 9, poz.161