Postanowienie z dnia 1992-12-08 sygn. I CRN 182/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CRN 182/92

Postanowienie z dnia 8 grudnia 1992 r.

Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji fundator może złożyć również przez pełnomocnika.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus.

Sędziowie SN: B. Czech (sprawozdawca), J. Majewska.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora J. Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 1992 r. na rozprawie sprawy z wniosku Dyrektora Generalnego państwowej jednostki organizacyjnej PPTT z siedzibą w W., obecnie Telekomunikacja Polska S.A., o wpis do rejestru Fundacji Rozwoju Telekomunikacji (...), na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 10 grudnia 1991 r. sygn. akt (...)

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu dla m. st. Warszawy - Sądowi Gospodarczemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 10 grudnia 1991 r. zarządził wpisać do rejestru Fundację Rozwoju Telekomunikacji (...) w L. Postanowienie to uprawomocniło się bez zaskarżenia w zwykłym trybie.

Złożył od niego rewizję nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, zarzucając rażące naruszenie art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 2, art. 5 ust. 1 i 5, art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203), art. 95 § 1 k.c., art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.), a także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, wnosząc o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla m. st. Warszawy - Sądowi Gospodarczemu do ponownego rozpoznania. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, rażące naruszenie wymienionych przepisów nastąpiło przez to, że Sąd Rejonowy dokonał rejestracji, mimo że: a) jako fundator wystąpił organ osoby prawnej, tj. Dyrektor Generalny PPTT, b) oświadczenie woli o ustanowieniu Fundacji złożone zostało przez pełnomocnika, c) zarząd Fundacji jest jednoosobowy, d) przedmiotem działalności gospodarczej Fundacji objęto doradztwo prawne, bez związku z celem fundacji. 

Uzasadnienie

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozważając kwestie dotyczące rejestracji fundacji należy mieć na uwadze przepisy prawa, wolę fundatora oraz zasady sprawnego funkcjonowania fundacji.

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203) w art. 9 ust. 1 stanowi, że sąd dokonuje wpisu do rejestru fundacji po stwierdzeniu, iż czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne; postanowienie o wpisaniu fundacji do rejestru sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa.

Ustawa o fundacjach w art. 2 ust. 1 stanowi, że fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania lub osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Zgodnie z art. 38 k.c. osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

Państwowa jednostka organizacyjna "Polska Poczta, Telegraf i Telefon" (zwana dalej PPTT), będąc wpisaną do rejestru przedsiębiorstw państwowych, miała osobowość prawną (art. 37 k.c.), a jej statut stanowił, że kieruje nią i reprezentuje ją na zewnątrz Dyrektor Generalny (§ 3 ust. 1), który (oprócz innych osób) uprawniony jest do składania w jej imieniu oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych (§ 10).

Aktem notarialnym z dnia 8 października 1991 r. Dyrektor Generalny PPTT Stefan Ć., działając w imieniu tej państwowej jednostki organizacyjnej, udzielił Henrykowi K. pełnomocnictwa "do złożenia w jego imieniu oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji pod nazwą Fundacja Rozwoju Telekomunikacji (...) z siedzibą w L. i wniesienia do majątku tejże fundacji kwoty 20.000.000 zł oraz do prowadzenia wszelkich spraw związanych z rejestracją Fundacji w Sądzie (...)".

Henryk K., działając na podstawie tego pełnomocnictwa, w akcie notarialnym z dnia 26 listopada 1991 r. stanowiącym równocześnie statut fundacji, oświadczył, że "Fundacja zostaje ustanowiona przez Dyrektora Generalnego p.j.o. Polska Poczta, Telegraf i Telefon, zwanego dalej Fundatorem" (§ 1), oraz że "majątek Fundacji stanowi założycielski fundusz w wysokości 20.000.000 zł wniesiony przez państwową jednostkę organizacyjną PPTT" (§ 6).

Treść powołanego pełnomocnictwa zdaje się wskazywać, że umocowuje ono Henryka K. do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji przez PPTT. O tym, że fundatorem jest PPTT, świadczyć może również cytowany § 6 aktu fundacyjnego, traktujący o wniesieniu funduszu założycielskiego. Tymczasem § 1 tego aktu przeczy temu, skoro jako fundatora wymienia Dyrektora Generalnego PPTT. Tak też w zaskarżonym postanowieniu Sąd Rejonowy jako fundatora wpisał: "Dyrektor Generalny PPTT". Jako fundator nie została zatem wpisana osoba prawna PPTT.

Wynika z powyższego, że jako fundator występuje organ osoby prawnej, co sprzeczne jest z powołanym art. 2 ust. 1 ustawy o fundacjach. Według tego przepisu fundatorem może być tylko osoba fizyczna lub osoba prawna, a nie organ osoby prawnej.

Ustawa o fundacjach w art. 5 ust. 1 stanowi, że fundator ustala statut fundacji, określający m. in. "skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków". W art. 13 ustawa ta zaś stanowi, że właściwy minister lub wojewoda może wystąpić do sądu o uchylenie "uchwały zarządu fundacji" w przypadkach określonych w tym przepisie, oraz że organ ten może jednocześnie zwrócić się do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie prowadzenia rejestru fundacji (Dz. U. Nr 27, poz. 139, zm.: Dz. U. z 1991 r. Nr 69, poz. 278) w § 2 pkt 5 stanowi, że w księdze rejestrowej wpisuje się m. in. "imiona i nazwiska członków zarządu (innych organów) fundacji oraz zakres ich uprawnień".

Przy zastosowaniu wykładni językowej do powołanych przepisów należy przyjąć, że zarząd fundacji jest organem kolegialnym. Wynika to wprost z przepisów przytoczonych na pierwszym i trzecim miejscu oraz pośrednio - z przepisu zamieszczonego na drugim miejscu, albowiem nazwa "uchwała" oznacza w języku polskim "to", co zostało uchwalone, wyraz woli kompetentnego organu kolegialnego" (por. "Słownik języka polskiego" pod red. W. Doroszewskiego, t. IX, Warszawa 1967, s. 437). Uchwała może zatem pochodzić tylko od organu kolegialnego.

Na potrzebę kolegialnego charakteru zarządu, jako organu osoby prawnej, może wskazywać również wykładnia funkcjonalna, skoro szerokiemu z reguły zakresowi obowiązków tego organu, na ogół, nie jest w stanie podołać jedna osoba.

W świetle zatem powołanych przepisów zarząd fundacji jest organem kolegialnym.

W omawianym akcie fundacyjnym fundator postanowił, że "zarząd Fundacji jest jednoosobowy i składa się z Prezesa Zarządu" (§ 14). Jest to sprzeczne z powołanymi przepisami. Sam fundator nie był przy tym konsekwentny, bo w § 10 pkt 13 tegoż aktu do kompetencji Założyciela Fundacji zaliczył także "zatwierdzenie wyboru lub odwołania członków Zarządu Fundacji", co świadczy o kolegialnym składzie zarządu.

Sąd Rejonowy rejestrując fundację mającą zarząd jednoosobowy uchybił zatem wymienionym przepisom.

Ustawa o fundacjach w art. 1 stanowi, że fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki oraz oświaty i wychowania, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska i zabytków. Według zaś art. 5 ust. 5 tej ustawy, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, w ramach zakreślonych przez art. 1 ustawy, określa fundator (art. 5 ust. 1 cyt. ustawy).

Według § 3 aktu fundacyjnego celem Fundacji jest: a) modernizacja sieci łączności telekomunikacyjnej, b) rozbudowa sieci łączności telekomunikacyjnej, c) promowanie nowoczesnych metod łączności telekomunikacyjnej, d) przygotowanie kadr do instalacji i obsługi nowoczesnych środków telekomunikacji. W § 4 tego aktu określone zostały zadania funkcji, a w § 5 sposoby realizacji celów. Do tych sposobów zaliczone zostało m. in. prowadzenie działalności gospodarczej. Aneks nr 1 do statutu Fundacji, zawartego w tym akcie fundacji, określił przedmiot działalności gospodarczej, dodając ustęp 5 do § 8 aktu Fundacji. W punkcie 9 tego ustępu do działalności gospodarczej zaliczono "doradztwo prawne w zakresie działalności gospodarczej".

Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) w art. 24 ust. 1 stanowi, że do działalności gospodarczej należy również świadczenie pomocy prawnej (obsługi prawnej) podmiotom gospodarczym przez adwokatów lub radców prawnych oraz przez spółki i spółdzielnie z ich udziałem, zaś w ustępie 2 tego artykułu do pomocy prawnej (obsługi prawnej) zalicza w szczególności doradztwo, sporządzanie opinii, a także zastępstwo procesowe wykonywane przez adwokata lub radcę prawnego.

Sąd Rejonowy, badając treść statutu w części dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej przez Fundację, nie zwrócił uwagi, że objęcie przedmiotem tej działalności doradztwa prawnego nie było prawidłowe, ponieważ pozostaje w kolizji z art. 24 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej, a także z art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach. Doradztwo prawne bowiem może być świadczone wyłącznie na rzecz podmiotów gospodarczych i tylko przez adwokatów i radców prawnych oraz przez spółki i spółdzielnie z ich udziałem. Przedmiotowa Fundacja nie odpowiada tym kryteriom, a poza tym przewidziane w statucie doradztwo prawne nie zawiera ograniczenia do podmiotów gospodarczych. Ponadto Sąd Rejonowy nie rozważył również, czy działalność Fundacji w tym zakresie w istocie służy realizacji jej celów, określonych w akcie fundacyjnym, a to stanowi warunek konieczny prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację.

Sąd Najwyższy, w składzie rozpoznającym sprawę, nie podzielił poglądu wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej i w literaturze, że akt fundacyjny nie może być dokonany przez pełnomocnika fundatora, gdyż ma on charakter czynności osobistej.

Z mocy art. 95 § 1 i 2 k.c. czynności prawnej można dokonać przez przedstawiciela, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie albo wynikających z właściwości czynności prawnej; czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednie dla reprezentowanego.

Ustawy znają wiele wyjątków od zasady dopuszczalności dokonania czynności prawnej przez przedstawiciela (np. w kodeksie cywilnym art. 899, 930, 944 § 2, art. 1010; w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym art. 73, 74; w prawie spółdzielczym z 1982 r. art. 32 § 2). Wyjątku takiego nie przewiduje natomiast ustawa o fundacjach. Sformułowania tej ustawy, że "w oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację" (art. 3 ust. 2), lub że "fundator ustala statut fundacji (art. 5 ust. 1), nie dają podstawy do wprowadzenia takiego wyjątku. Za takim poglądem zdaje się przemawiać również to, że fundator może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną (art. 6 ust. 1 cyt. ustawy).

Również właściwość aktu fundacyjnego, jako czynności prawnej, nie sprzeciwia się dokonaniu go przez przedstawiciela (pełnomocnika) fundatora. Akt fundacyjny jest bowiem jednostronną czynnością prawną o charakterze rozporządzającym lub zobowiązującym, której treść obligatoryjna (wskazanie celu fundacji oraz składników majątkowych przeznaczonych na jego realizację - art. 3 ust. 2 ustawy o fundacjach), ze względu na swoją naturę, nie sprzeciwia się dokonaniu tej czynności przez pełnomocnika.

Skoro zatem Sąd Rejonowy, dokonując przedmiotowego wpisu do rejestru fundacji, rażąco naruszył przepis art. 2 ust. 1, art. 5 ust. 1 i 5 oraz art. 9 ust. 1 ustawy o fundacjach, a także art. 24 ustawy o działalności gospodarczej, należało rewizję nadzwyczajną uznać za zasadną.

Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stał na przeszkodzie upływ terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c., albowiem dokonanie wpisu do rejestru fundacji z rażącym naruszeniem przepisów prawa, podważa zaufanie do wiarygodności rejestrów prowadzonych przez sądy i przez to narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Dlatego Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy powinien mieć również na uwadze, że z mocy ustawy z dnia 23 listopada 1990 r. o łączności (Dz. U. Nr 86, poz. 504) oraz zarządzenia Ministra Łączności nr 16 z dnia 28 listopada 1991 r. w sprawie podziału państwowej jednostki organizacyjnej "Polska Poczta, Telegraf i Telefon" (Dz. Urz. Min. Łączności Nr 6, poz. 11) następcą prawnym tej jednostki w zakresie telekomunikacji jest od dnia 1 stycznia 1992 r. "Telekomunikacja Polska Spółka Akcyjna".

OSNC 1993 r., Nr 7-8, poz.139