Postanowienie z dnia 1999-03-16 sygn. I KZP 32/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 32/98

Postanowienie z dnia 16 marca 1999 r. 

"Gwałt" jest szczególną formą "przemocy", przy czym niektóre przypadki przemocy mogą polegać na użyciu gwałtu na osobie. 

Przewodniczący: sędzia SN M. Młodzik. Sędziowie SN: A. Siuchniński, J. Sobczak (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.  

Sąd Najwyższy w sprawie Marka Krzysztofa F., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w O., postanowieniem z dnia 13 listopada 1998 r., zagadnienia prawnego, wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy wobec skreślenia w art. 130 § 2 k.w. wyrazów «w sposób szczególnie zuchwały lub», przy jednoczesnym pozostawieniu w tymże przepisie w § 3 wyłączenia możliwości stosowania przepisów art. 119, 120, 122, 124 k.w. sformułowania «jeżeli sprawca używa gwałtu na osobie» ustawą z 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenie (...) w zestawieniu z odmiennie określonym sposobem działania sprawcy czynu stypizowanego w art. 280 § 1 k.k., ewentualne stosowanie art. 12 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy, jeżeli wartość mienia stanowiącego przedmiot zaboru w celu przywłaszczenia nie przekracza 250 zł, uzależnione jest od sposobu działania sprawcy, ustalonego prawomocnym wyrokiem skazującym, tj. od tego, czy stosował on przemoc względem rzeczy, czy też względem osoby, a nadto - w jakim związku pozostają w odniesieniu do siebie pojęcia «przemocy względem osoby», określonej przepisem art. 280 § 1 k.k. z 6 czerwca 1997 r., i «gwałtu», określonego przepisem art. 130 § 3 k.w.?"

postanowił odmówić podjęcia uchwały. 

Uzasadnienie  

Wątpliwość przedstawiona w pytaniu prawnym Sądu Wojewódzkiego w O., której nadano rangę zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, dotyczy stosunku, jaki zachodzi pomiędzy pojęciem "przemocy wobec osoby", które zawarte jest w treści art. 280 § 1 k.k., a pojęciem "gwałtu na osobie", którym posługuje się ustawodawca w art. 130 § 3 k.w. Konsekwencją tego staje się problem, czy "przemoc wobec osoby" może być realizowana także poprzez oddziaływanie na środowisko człowieka, w celu zmuszenia człowieka do działania, zaniechania lub znoszenia, a więc w formie przemocy wobec rzeczy.

Wypada w tym miejscu zauważyć, że zarysowane wątpliwości Sądu Wojewódzkiego w O. są wynikiem odejścia przez ustawodawcę od pojęcia "przemocy", jakim posługiwał się w art. 167 § 1 k.k. z 1969 r. i zastąpienia go określeniem - "przemoc wobec osoby" w art. 191 § 1 k.k. z 1997 r., stanowiącym odpowiednik art. 167 § 1 k.k. z 1969 r. Warto przy tym podnieść, że ustawodawca posługuje się w treści ustawy zarówno określeniami "przemoc", jak i "przemoc wobec osoby". Pozwala to na stwierdzenie, że nie mogą to być pojęcia synonimiczne.

Pojęcia "przemocy", "przemocy na osobie", "gwałtu na osobie" były wielokrotnie przedmiotem analizy zarówno doktryny, jak i judykatury. W rozumieniu potocznym "gwałt" - to: "przemoc, bezprawnie popełniona z użyciem siły fizycznej lub moralnej" [por. M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, wyd. IX, Warszawa 1994, t. 1, s. 715]. Natomiast "przemoc" - to: "siła przeważająca czyjąś siłę, fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś, czyn bezprawny dokonany z użyciem fizycznego przymusu, wreszcie gwałt" [por. M. Szymczak (red.), Słownik... t. 2, s. 986-987]. Tak więc w rozumieniu potocznym "gwałt" wydaje się synonimem "przemocy". W konsekwencji należałoby zaś stwierdzić, że "gwałt na osobie" jest tożsamy z "przemocą wobec osoby".

W doktrynie w kwestii stosunku między pojęciami "gwałt" i "przemoc" zarysowały się trzy stanowiska. W myśl pierwszego stanowiska, "gwałt" tożsamy jest z pojęciem "przemocy". Przemoc uznawana jest za synonim "gwałtu". Pogląd ten sformułowany przez L. Peipera został następnie zaaprobowany przez W. Gutekunsta i J. Śliwowskiego (por. L. Peiper: Komentarz do kodeksu karnego, Kraków 1936, s. 550; W. Gutekunst: O przestępstwie rabunku, "Państwo i Prawo" 1954, nr 2, s. 261; tenże: Kradzież szczególnie zuchwała, "Problemy Praworządności" 1973, nr 7, s. 28; J. Śliwowski: Prawo karne, Warszawa 1986, s. 463).

W myśl drugiego stanowiska, "przemoc" jest jedną z form "gwałtu", a między tymi pojęciami zachodzi stosunek podrzędności.

Dominować wydaje się jednak trzecie stanowisko, zasadzające się na założeniu, że "gwałt" jest szczególną formą "przemocy", przy czym niektóre przypadki przemocy mogą polegać na użyciu gwałtu na osobie. "Gwałt" ujmowany jest przy tym jako szczególna forma przemocy. Koncepcji tej wydają się hołdować m.in. K. Daszkiewicz-Paluszyńska, T. Hanausek, W. Radecki, K. Buchała, W. Świda oraz J. Bafia, K. Mioduski i M. Siewierski jako autorzy komentarza do kodeksu karnego z 1969 r. (por. K. Daszkiewicz-Paluszyńska: Groźba w polskim prawie karnym, Warszawa 1958, s. 85 i n.; T. Hanausek: Przemoc jako forma działania przestępnego, Kraków 1966, s. 168; W. Radecki, K. Urbanek: Zagadnienia kwalifikacji prawnej przestępstwa rozboju, "Problemy Praworządności" 1972, nr 12, s. 16-17; K. Buchała: Prawo karne materialne, Warszawa 1989, s. 660; W. Świda: Prawo karne, Warszawa 1989, s. 490; J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski: Kodeks karny. Komentarz, t. II, Warszawa 1987, s. 286).

Ta ostatnia grupa poglądów została zaaprobowana przez judykaturę. W licznych wyrokach podkreślano przy tym, że gwałtem na osobie jest takie użycie siły fizycznej, która obezwładnia pokrzywdzonego lub powoduje zagrożenia dla jego życia i zdrowia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1975 r. II KRN 63/74, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1986 r. I KR 422/85, OSNKW 1986, z. 12, poz. 162, z glosą B. Hołysta i J. Waszczyńskiego, OSPiKA 1987, nr 9, poz. 175; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1980 r. Rw 410/80, OSNPG 1982, nr 1, poz. 6).

Problem znaczenia pojęcia "przemoc wobec osoby" użytego w art. 191 § 1 k.k. w zestawieniu z pojęciem "przemoc" użytym w art. 167 § 1 k.k. z 1969 r. został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 grudnia 1998 r., I KZP 22/98, OSNKW 1992, z. 1-2, poz. 2). W uchwale tej stwierdzono, że "przemoc wobec osoby" jako forma zmuszania - w rozumieniu art. 191 § 1 k.k. - może polegać tylko na bezpośrednim fizycznym oddziaływaniu na człowieka i nie obejmuje oddziaływania pośredniego (tzw. przemocy pośredniej) przez postępowanie z rzeczą.

Tak więc problem podniesiony w pytaniu sprowadza się do kwestii subsumpcji stanu faktycznego ustalonego w prawomocnym wyroku sądu. Wątpliwości dotyczące relacji, w jakich pozostają do siebie pojęcia "przemoc wobec osoby" i "gwałt na osobie" są wynikiem niespójności systemu prawnego.

W tym stanie uznając, że nie zachodzi potrzeba powtarzania wywodów zawartych w uzasadnieniu uchwały z dnia 10 grudnia 1998 r. (I KZP 22/98) i nie widząc konieczności zasadniczej wykładni ustawy Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.

OSNKW 1999r., Nr 7-8, poz. 47