Uchwała z dnia 1986-01-31 sygn. III CZP 69/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 69/85

Uchwała z dnia 31 stycznia 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: K. Olejniczak (sprawozdawca), J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisława M. z udziałem Łucji M. o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Suwałkach postanowieniem z dnia 12 listopada 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1. "Czy dopuszczalne jest postępowanie sądowe z wniosku osoby ubiegającej się o paszport i wyjazd za granicę w sprawie o zabezpieczenie przypadających od tejże osoby świadczeń alimentacyjnych na rzecz osoby pozostającej w Polsce?
2. Czy w przypadku zabezpieczenia tych świadczeń przez zawarcie umowy poręczenia, poręczyciel:

a) może zobowiązać się do tego, że umowa będzie obowiązywać przez cały czas pobytu dłużnika za granicą,

b) będzie odpowiedzialny za alimenty w całej wysokości, jeśli zostały one podwyższone po zawarciu umowy poręczenia?

1. Czy w ewentualnym postępowaniu sądowym, o którym mowa w pkt 1, możliwy jest udział w charakterze uczestnika ewentualnego poręczyciela?"

podjął uchwałę następującej treści:

1. W braku porozumienia między rodzicami osoba ubiegająca się o paszport może zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na proponowany przez siebie sposób realizacji obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju. W wypadku poręczenia uczestnikiem tego postępowania jest również poręczyciel.
2. Przepisy umowy o poręczeniu nie wyłączają dopuszczalności zobowiązania się przez poręczyciela do wykonania zobowiązania dłużnika przez cały czas jego nieobecności w kraju.

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Giżycku z dnia 10 grudnia 1980 r. orzeczony został rozwód małżeństwa Stanisława i Łucji M. Władza rodzicielska nad małoletnim Andrzejem Piotrem M., ur. w 1977 r., pozostawiona została obojgu rodzicom, a ponadto Stanisław M. zobowiązany został do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania syna w wysokości 25,9% wynagrodzenia za pracę, jednakże nie mniej niż po 1.400 zł miesięcznie. Obecnie Stanisław M. płaci na rzecz syna alimenty w kwocie po 2.600 zł miesięcznie.

W sprawie niniejszej Stanisław M. wystąpił z wnioskiem "o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka", w którym podał, że czyni starania o uzyskanie paszportu na wyjazd czasowy do Republiki Federalnej Niemiec, czemu sprzeciwia się jego była żona, w obawie, że pozostanie on na stałe za granicą, oraz że dziecko zostanie pozbawione należnych od ojca alimentów. Wnioskodawca powołał się na poręczenie udzielone przez jego brata Krzysztofa M. Stanowisko to Łucja M. podtrzymała w toku postępowania przed sądem I instancji.

Sąd Rejonowy w Giżycku postanowieniem z dnia 17 czerwca 1985 r. wniosek oddalił, zdaniem bowiem tego Sądu, poręczenie udzielone przez Krzysztofa M. nie zabezpiecza skutecznie interesów dziecka. W postępowaniu przed sądem rewizyjnym Łucja M. wyraziła zgodę na poręczenie przez brata wnioskodawcy Krzysztowa F. płatności alimentów na rzecz małoletniego Andrzeja Piotra M. w kwocie po 5.000 zł miesięcznie, a ponadto na wpłacenie do depozytu sądowego kwoty 500.000 zł tytułem zabezpieczenia należnych dziecku alimentów.

Sąd Wojewódzki w Suwałkach rozpoznając rewizję wnioskodawcy przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Stosownie do art. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1959 r. o paszportach (jedn. tekst: Dz. U. z 1967 r. Nr 17, poz. 81), w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 5 grudnia 1983 r. (Dz. U. Nr 66, poz. 298), właściwy organ może odstąpić od zasady, że każdy obywatel ma prawo otrzymać paszport, jeżeli przedstawił wymagane dokumenty oraz uiścił należną opłatę, m.in. w wypadku, gdy przeciwko wydaniu paszportu przemawiają ważne względy społeczne, a w szczególności konieczność zapewnienia osobie pozostającej pod opieką ubiegającego się o paszport osobistej opieki lub środków utrzymania.

W przepisie tym ustawodawca dał wyraz stanowisku, że prawa osób pozostających pod osobistą opieką ubiegającego się o paszport, jak również prawo do środków utrzymania od osoby ubiegającej się o paszport są szczególnie chronione, oraz że stanowią one dobro nadrzędne w stosunku do przysługującego obywatelom prawa do uzyskania paszportu uprawniającego do wyjazdu za granicę.

W sprawie niniejszej, w której dziecko ma zapewnioną osobistą opiekę matki, chodzi o ochronę praw dziecka do środków utrzymania należnych mu od ojca ubiegającego się o paszport. Z doświadczenia życiowego wiadomo, że nie są pozbawione podstaw obawy osób uprawnionych do alimentacji, iż zostaną one pozbawione możliwości realizacji tego prawa w wypadku, gdy zobowiązany do alimentacji przedłuża swój pobyt za granicą, bądź gdy zmienia pobyt czasowy na pobyt stały za granicą.

W takim bowiem wypadku realizacja obowiązku alimentacyjnego od osoby przebywającej za granicą w zależności od państwa, w którym przebywa, jest często niemożliwa albo wielce utrudniona.

Z tego względu należyte wyważenie interesu osoby ubiegającej się o wyjazd za granicę i interesu dziecka do zapewnienia mu należnych od ubiegającego się o paszport środków utrzymania ma doniosłe znaczenie dla pojawiających się coraz częściej w praktyce sądowej na tym tle spraw. Sprawy te nie mogą dotyczyć wyrażenia zgody na wyjazd za granicę osoby zobowiązanej do alimentacji.

Jak wyjaśnił to już Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 maja 1972 r. II Cz 105/72 (OSNCP 1972, z. 12, poz. 222), ocena taka należy do właściwych organów paszportowych. Nie oznacza to jednak, że przedmiotem postępowania sądowego nie może być kwestia sposobu realizacji obowiązku alimentacyjnego przez osobę ubiegającą się o paszport, na wypadek jej wyjazdu za granicę.

Z przepisów art. 95 § 1, art. 96 i 98 § 1 k.r.o. wynika, że władzę rodzicielską stanowi ogół obowiązków i praw rodziców względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenia jego interesów. Z tego punktu widzenia należy przyjąć, że kwestia sposobu realizacji należnych dziecku alimentów od ojca zamierzającego wyjechać za granicę, a zatem dotyczących doniosłego interesu dziecka, należy do istotnych spraw dziecka, w których rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy (art. 97 § 2 k.r.o.).

W wypadku zatem braku porozumienia między rodzicami rzeczą sądu opiekuńczego będzie dokonanie oceny propozycji zgłoszonej przez wnioskodawcę i w zależności od tego, czy propozycja ta należycie zabezpiecza interes dziecka, wyrażenie na nią zgody, a w przeciwnym razie oddalenie wniosku.

Jedną z postaci realizacji obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju, zaproponowanym również przez wnioskodawcę w niniejszej sprawie, jest poręczenie (art. 876-887 k.c.). Prze umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela spełnić własne, przez siebie zaciągnięte zobowiązanie polegające na wykonaniu zobowiązania dłużnika, jeśli dłużnik nie wywiąże się ze swoich obowiązków. Umowa ta ma charakter akcesoryjny w stosunku do zobowiązanego dłużnika, co m.in. oznacza, że poręczenie istnieje dopóty, dopóki istnieje zobowiązanie dłużnika.

Konstrukcja umowy poręczenia powoduje, że może ona dotyczyć także zobowiązania alimentacyjnego. Zobowiązanie alimentacyjne dłużnika istnieje bowiem nadal, osoba trzecia zaś poręcza jego wykonanie.

Rzeczą sądu opiekuńczego jest ocena, czy umowa poręczenia spełnia wymagania gwarantujące jej realizację oraz czy należycie zabezpiecza interes dziecka.

Poręczenie za zobowiązania alimentacyjne dłużnika, zdaniem Sądu Najwyższego, nie stanowi poręczenia za dług przyszły w rozumieniu przepisu art. 878 § 1 k.c. i w związku z tym nie podlega restrykcjom przewidzianym w art. 878 § 2 k.c. Poręczenie bowiem dotyczy istniejącego zobowiązania alimentacyjnego dłużnika, a jedynie poszczególne raty wynikające z tego obowiązku stają się wymagalne w przyszłości.

Gdyby jednak nawet założyć, że w danym wypadku chodzi o dług przyszły, przewidziane w art. 878 § 1 k.c. poręczenie za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej byłoby spełnione przez określenie w poręczeniu wysokości miesięcznych kwot, które poręczyciel zobowiązuje się płacić na wypadek, gdyby dłużnik swego zobowiązania nie wykonał.

Poręczenie może być terminowe albo bezterminowe bez względu na to, czy dotyczy długu już istniejącego czy przyszłego. Należy zgodzić się z poglądem, że czas trwania poręczenia nie musi być oznaczony końcowym terminem kalendarzowym, lecz może wynikać z treści umowy zawartej przez poręczyciela z wierzycielem.

Okoliczność ta ma istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony interesów dziecka, jak również interesów poręczyciela.

W szczególności poręczyciel powinien być świadom tego, że udzielając poręczenia, iż przez cały czas nieobecności dłużnika w kraju zobowiązuje się do płacenia na rzecz wierzyciela określonej miesięcznie kwoty pieniężnej z tytułu należnych od dłużnika alimentów, obowiązek jego, w wypadku gdy dłużnik do kraju w przewidzianym terminie nie wróci, będzie istniał dopóty, dopóki trwać będzie obowiązek alimentacyjny dłużnika, który nie wywiązuje się ze swego obowiązku alimentacyjnego.

Zobowiązanie się przez poręczyciela w sposób wyżej przedstawiony oznacza, że czas trwania poręczyciela został sprecyzowany i w wypadku, gdyby dłużnik do kraju nie wrócił i ze swego obowiązku alimentacyjnego nie będzie się wywiązywał, zobowiązanie poręczyciela limitowane będzie jedynie wygaśnięciem zobowiązania dłużnika.

Wskazanie przez poręczyciela wysokości miesięcznej kwoty, którą zobowiązuje się świadczyć na rzecz wierzyciela, wyłącza możliwość zgłaszania w stosunku do niego roszczenia przewyższającego kwotę poręczenia. Ewentualna podstawa do żądania podwyższenia alimentów od dłużnika nie może mieć wpływu na zakres odpowiedzialności poręczyciela, który ponosi odpowiedzialność w granicach udzielonego poręczenia.

Sąd opiekuńczy rozpoznający sprawę na gruncie przepisu art. 97 § 2 k.r.o. powinien na tle okoliczności konkretnej sprawy rozważyć, czy poręczenie stanowi wystarczające zabezpieczenie interesów dziecka. W razie potrzeby bowiem nie jest wyłączona możliwość zapewnienia dziecku innych sposobów uzyskania świadczeń alimentacyjnych. W szczególności nie można wyłączyć możliwości złożenia na książeczkę PKO wystawioną na nazwisko dziecka odpowiedniej kwoty pieniężnej, z której podejmowanie kwot pieniężnych byłoby uzależnione od ewentualnego wzrostu potrzeb dziecka w przyszłości.

Stosownie do przepisu art. 510 k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, i staje się jego uczestnikiem bądź przez wzięcie udziału w sprawie, bądź przez wezwanie go przez sąd do udziału w sprawie.

Ocena, kto jest uczestnikiem postępowania nieprocesowego, musi być dokonana przy wykładni art. 510 k.p.c. na tle konkretnej sprawy poddanej rozpoznaniu sądu. Wprawdzie sprawa na podstawie przepisu art. 98 § 2 k.r.o. jest sprawą toczącą się między rodzicami dziecka, na skutek braku między nimi porozumienia co do istotnych spraw dziecka, jednakże w sprawę tę z uwagi na jej specyficzne właściwości włączona jest osoba trzecia, w danym wypadku poręczyciel, którego zobowiązanie w istotny sposób rzutuje na rozstrzygnięcie sądu, i który jest zainteresowany wynikiem sprawy z uwagi na swoją ewentualną odpowiedzialność.

Za udziałem poręczyciela przemawia również ochrona interesów dziecka. Rzeczą sądu opiekuńczego bowiem jest ocena zaproponowanej przez wnioskodawcę umowy poręczenia oraz wyjaśnienie poręczycielowi skutków złożonego oświadczenia w celu zapobieżenia w przyszłości ewentualnym zarzutom ze strony poręczyciela co do zakresu poręczenia i czasu jego trwania. W wypadku gdy umowa poręczenia nasuwa zastrzeżenia, propozycje sądu powinny zmierzać do nadania umowie poręczenia takiej treści, by interesy dziecka były należycie chronione. Nie jest również rzeczą obojętną, czy źródłem środków finansowych, które poręczyciel zamierza przeznaczyć na wykonanie umowy poręczenia, nie jest majątek wspólny poręczyciela i jego małżonka. W takim wypadku rozważenia wymagałoby, czy treść umowy poręczenia nie przekracza zakresu zwykłego zarządu majątkiem wspólnym i w związku z tym, czy nie wymaga uzyskania zgody od współmałżonka poręczyciela (art. 36 § 1 i art. 37 § 1 k.r.o.).

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1987 r., Nr 1, poz. 3