Wyrok z dnia 1980-12-04 sygn. II CR 501/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 501/80

Wyrok z dnia 4 grudnia 1980 r. 

W okresie jednego roku oznaczonym w art. 229 § 1 k.c. może właściciel dochodzić wynagrodzenia za cały - nie przekraczający jednak lat 10 (art. 118 zd. 2 k.c.) - czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej wierze (art. 225, 230 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN J. Niejadlik (sprawozdawca). Sędziowie SN: R. Czarnecki, A. Wielgus.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Jerzego D. przeciwko Kombinatowi Rolnemu w Kociewie - Zakład Rolny w J. o zapłatę na skutek rewizji pozwanego Kombinatu od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 20 czerwca 1980 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz w części orzekającej o kosztach procesu i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Uchwałą z dnia 9.V.1957 r. Prezydium PRN w Starogardzie Gdańskim przekazało Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w R. na okres trzech lat do zagospodarowania 62,59 ha gruntów z majątku Marty D. (art. 10 dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. - Dz. U. Nr 11, poz. 40), a dalsze 10,19 ha użytków, będące dotąd w posiadaniu indywidualnych rolników, przejęło to gospodarstwo w 1969 r. Za te grunty otrzymał powód - będący spadkobiercą Marty D. - grunty zamienne (1973-1975) w trybie określonym w ustawie z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr 3, poz. 13), które następnie sprzedał różnym osobom fizycznym.

Przyjmując, że nie zwróciwszy po dniu 9.V.1960 r. powodowi tych 62,59 ha użytków rolnych, Państwowe Gospodarstwo Rolne w R. stało się - wobec brzmienia art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o uchyleniu dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych (Dz. U. Nr 39, poz. 173) - posiadaczem tych oraz dalszych 10,19 ha gruntów w złej wierze, Sąd Wojewódzki, powołując się na przepis art. 225 k.c., uwzględnił powództwo o wynagrodzenie za korzystanie z nich przez poprzednika pozwanego do kwoty 261.880 zł. Jednakże wskutek rewizji strony pozwanej Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania w celu wyjaśnienia zwłaszcza tego, czy zgłoszone w pozwie roszczenia nie uległy przedawnieniu uregulowanemu w art. 229 k.c. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ten zasądził powództwo, uznając, że przy korzystaniu z gruntów powoda bez nawiązania stosunku dzierżawy strona pozwana (poprzednik) bezpodstawnie wzbogaciła się jego kosztem o równowartość kwoty 164.191,40 zł (art. 405 k.c.).

W rewizji zarzucającej naruszenie przepisów art. 389 k.p.c. i art. 229, 230 k.c., strona pozwana wnosiła o uchylenie albo o zmianę tego wyroku przez oddalenie powództwa także w pozostałej części.

Rewizja jest uzasadniona.

Dochodzonemu roszczeniu sam powód, który po raz pierwszy wyraził chęć odebrania swych gruntów od strony pozwanej dopiero dnia 11 kwietnia 1972 r., nie przypisywał charakteru roszczenia odszkodowawczego (art. 415 k.c.). W pozwie wniesionym w około trzy lata po oddaniu mu zamiennych gruntów przecież twierdził - i słusznie, skoro kontynuowanie posiadania po utracie tytułu prawnego samo w sobie nie jest deliktem - że wskutek tego strona pozwana uzyskała jego kosztem korzyść bez podstawy prawnej (art. 405 k.c.). Przy ocenie roszczeń zgłoszonych przez niego w pozwie nie można jednak pominąć tego, że roszczenia podlegające przepisom normującym bezpodstawne wzbogacenie mają taką samą co do zasady treść jak roszczenie przewidziane w art. 225 k.c., zamierzają bowiem także do wyrównania właścicielowi straty poniesionej wskutek posiadania jego rzeczy bez tytułu prawnego. Zgodnie z ogólną regułą stosunku lex specialis do lex generalis mogą więc aktualizować się tylko w takim zakresie, w jakim problem wzajemnych rozliczeń między właścicielem a posiadaczem nie został uregulowany przepisami art. 222-231 k.c. (uchwała SN z dnia 11.V.1972 r. III CZP 22/72, OSNCP 1972, z. 12, poz.. 213). Mając na uwadze, że w tych ostatnich przepisach przewidziano możność dochodzenia roszczeń uzupełniających tylko do roku od dnia zwrotu rzeczy właścicielowi, a Sąd Wojewódzki zajął stanowisko, że roszczenie powoda jest usprawiedliwione w świetle art. 225 k.c., Sąd Najwyższy wyraził w swym poprzednim wyroku pogląd, że upływ rocznego przedawnienia mógłby nie stać na przeszkodzie w dochodzeniu przez niego wynagrodzenia w zasadzie tylko wtedy (art. 117 § 3 zd. 2 k.c.), gdyby okazało się, że strony łączył stosunek umowy (art. 60, 65 k.c.).

Zaskarżony wyrok przyjmuje, że między stronami nie został zawiązany stosunek umowny, dający pozwanemu Kombinatowi tytuł prawny do posiadania gruntów przed oddaniem powodowi nieruchomości zamiennych. Orzecznictwo (por. powołane w poprzednim wyroku orz. SN z dnia 10.IV.1974 r. III CRN 30/74, OSPiKA 1975, z. 3, poz. 65) zgodnie w zasadzie wyjaśniły, że w razie naruszenia przez dotychczasowego prawnego posiadacza obowiązku zwrotu rzeczy po wygaśnięciu tytułu do posiadania jej właścicielowi przysługują przeciw niemu roszczenia wymienione w art. 224, 225 k.c. W powołanej zaś w poprzednim ustępie uchwale Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że po upływie terminu przedawnienia przewidzianego w art. 229 k.c. wierzyciel nie może tego rodzaju roszczeń dochodzić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Z tą wypowiedzią nie kolidują wypowiedzi orzecznictwa, przytoczone ustnie przez powoda na rozprawie rewizyjnej. Pogląd wyrażony w ostatnim z powołanych przez niego orzeczeń (z dnia 16.VII.1977 r. I CR 83/77, OSNCP 1978, z. 4, poz. 71) nie był aktualny, jako odnoszący się do posiadania opartego na elementach umownych, a w pierwszych dwóch uchwałach (z dnia 24.X.1972 r. III CZP 70/72, OSNCP 1973, z. 6, poz. 102 oraz z dnia 18.IV.1974 r. III CZP 20/74, OSNCP 1974, z. 12, poz. 208) Sąd Najwyższy ograniczył się do wyjaśnienia, że wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy nie oparte na tytule nie dzieli się z punktu widzenia przepisów o przedawnieniu na poszczególne świadczenia okresowe (czynsze), lecz jest należnością jednorazową za cały okres korzystania przez bezprawnego posiadacza z tej rzeczy. Mając na uwadze rozwinięcie tej myśli w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 23.V.1975 r. II CR 208/75 (IP z. 100-101, poz. 3) można przyjąć, że w okresie oznaczonym w art. 229 § 1 k.c. może właściciel dochodzić wynagrodzenia za cały - nie przekraczający jednak lat 10 (art. 113 zd. 2 k.c.) - czas korzystania z jego rzeczy przez samoistnego (bezprawnego zależnego) posiadacza w złej wierze (art. 225, 230 k.c.). Trafnie w tym stanie rzeczy rewizja zarzuca, iż dowolnie i wbrew wiążącej go ocenie prawnej (art. 389 k.p.c.) Sąd Wojewódzki zajął stanowisko, że roszczenia powoda będące roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie mogły ulec przedawnieniu, skoro wniósł on pozew przed upływem 10 lat od chwili powstania tych roszczeń (art. 118 zd. 2 k.c.). Do uwzględnienia powództwa tym samym doszło z rażącym naruszeniem prawa materialnego.

Jak to już wspomniał Sąd Najwyższy w swym poprzednim wyroku, upływ terminu z art. 229 k.c. nie stałby na przeszkodzie zasądzeniu powództwa tylko wtedy, gdyby zachodziły przesłanki do nieuwzględnienia przez Sąd upływu unormowanego w nim przedawnienia. Od tej strony jednak Sąd Wojewódzki do sprawy nie podszedł. Brak ustaleń umożliwiających sprawdzenie, czy opóźnienie się powoda w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione, prowadzi w konsekwencji do uchylenia po raz wtóry zaskarżonego wyroku (art. 368 pkt 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 388 § 1 k.p.c.).

Orzeczenie o kosztach postępowania rewizyjnego znajduje uzasadnienie w art. 108 § 2 k.p.c.

OSNC 1981 r., Nr 9, poz. 171