Postanowienie z dnia 1974-01-17 sygn. III CRN 316/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 316/73

Postanowienie z dnia 17 stycznia 1974 r.

 Wieczyste użytkowanie zostało ukształtowane jako instytucja pośrednia między prawną kategorią własności a kategorią tzw. praw rzeczowych ograniczonych. W wypadkach więc nie uregulowanych w art. 232-243 k.c. oraz w umowie o oddanie terenu państwowego w wieczyste użytkowanie należy przy trudnościach interpretacyjnych posługiwać się analogią przede wszystkim do przepisów zawartych w dziale II tytułu I księgi drugiej k.c., dotyczących treści i wykonywania własności, a więc m.in. również do art. 145 k.c.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl (sprawozdawca). Sędziowie: J. Ignatowicz, K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Władysława D. i Stanisława D. z udziałem uczestników Edwarda S. i Józefy T. o ustanowienie służebności drogi koniecznej na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 30 maja 1973 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Powiatowego we Wrocławiu z dnia 8 lutego 1973 r. i sprawę przekazał Sądowi Powiatowemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o opłacie od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Z akt sprawy wynika, że wnioskodawcy i uczestnicy postępowania Józefa T. i Edward S. są właścicielami odrębnych, lecz graniczących ze sobą budynków mieszkalnych (segmentów), zbudowanych szeregowo, oraz użytkownikami wieczystymi przydomowych działek gruntu. Budynki mieszkalne, architektonicznie stanowiące jeden blok, usytuowane są frontem od ulicy. Większa część działki znajdującej się w wieczystym użytkowaniu wnioskodawców położona jest na zapleczu ich budynku. Dostęp do tej części działki prowadzi przez mieszkanie wnioskodawców.

W tym stanie faktycznym Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 8.II.1973 r. ustanowił "na nieruchomości uczestników" nr Kw 43211 służebność drogi koniecznej "na rzecz wnioskodawców jako właścicieli nieruchomości sąsiedniej", przez furtkę istniejącą w ogrodzeniu uczestników, w celu umożliwienia wnioskodawcom "przewiezienia węgla oraz ziemniaków". Rewizję uczestników Józefy T. i Edwarda S. Sąd Wojewódzki oddalił. Natomiast na skutek rewizji wnioskodawców Sąd ten zaskarżonym postanowieniem zmienił orzeczenie Sądu Powiatowego m.in. w ten sposób, iż określił przebieg ustanowionej drogi i jej szerokość (na 2,40 m) oraz ustalił. że wnioskodawcy będą z niej korzystać "bez ograniczenia".

Postanowienie Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 30.V.1973 r. zaskarżył Minister Sprawiedliwości rewizją nadzwyczajną, wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Powiatowego we Wrocławiu z dnia 8.II.1973 r. i o oddalenie wniosku, ewentualnie o przekazanie sprawy wymienionemu Sądowi Powiatowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Trafnie zarzuca Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej, że z zawiadomienia Państwowego Biura Notarialnego oraz aktu notarialnego wynika, iż oprócz uczestników postępowania Józefy T. i Edwarda S. również Janina S. jest współwłaścicielką budynku mieszkalnego oraz współużytkowniczką wieczystą terenu, na którym ten budynek się znajduje. Wynik postępowania dotykał zatem również jej praw. Mimo to Janina S. nie została wezwana do udziału w sprawie i nie uczestniczyła w postępowaniu.

Wnioskodawcy z jednej strony, a uczestnicy postępowania Józefa T. i Edward S. oraz nie biorąca udziału w sprawie Janina S. z drugiej strony są współwłaścicielami oddzielnych budynków mieszkalnych, stanowiących odrębne nieruchomości, oraz współużytkownikami wieczystymi terenów, na których te budynki się znajdują, stanowiących własność Skarbu Państwa, tudzież współużytkownikami wieczystymi nieruchomości gruntowej stanowiącej odrębny od budynku przedmiot własności państwowej.

Sąd Najwyższy nie podziela poglądu prawnego wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej, że wieczysty użytkownik może w razie istnienia ustawowych warunków domagać się co najwyżej ustanowienia odpowiedniej służebności osobistej (art. 146 k.c.) i że nie przysługuje mu, jako posiadaczowi w zakresie użytkowania wieczystego, prawo domagania się ustanowienia, na rzecz oddanej mu w wieczyste użytkowanie nieruchomości, służebności gruntowej (art. 145 k.c.).

Wieczyste użytkowanie bowiem zostało ukształtowane jako instytucja pośrednia między prawną kategorią własności a kategorią tzw. praw rzeczowych ograniczonych. W wypadkach więc nie unormowanych w art. 232-243 k.c. oraz w umowie o oddanie terenu państwowego w wieczyste użytkowanie należy przy trudnościach interpretacyjnych posługiwać się analogią przede wszystkim do przepisów zawartych w dziale II tytułu I księgi drugiej k.c., dotyczących treści i wykonywania własności, a więc m.in. również do art. 145 k.c.

Wymienione wyżej postanowienia obu Sądów niższych są dotknięte dalszą wadliwością. Z powołanych dokumentów wynika, że nieruchomość budynkowa uczestników Józefy T. i Edwarda S. oraz Janiny S., położona przy ul. Różanej 39, wpisana jest w księdze wieczystej pod nr 43212, natomiast nieruchomość gruntowa, znajdująca się w ich współużytkowaniu wieczystym, wpisana jest w księdze wieczystej pod nr 11085. Potwierdza to także mapa. Tymczasem Sądy obu instancji orzekły o ustanowieniu służebności drogi koniecznej na nieruchomości uczestników położonej przy ul. Różanej 39, lecz wpisanej do księgi wieczystej pod nr 43211, a zatem na innej nieruchomości niż ta, która znajduje się w ich użytkowaniu wieczystym, choć - bezspornie - przedmiot postępowania dotyczył tej ostatniej nieruchomości. Nie chodzi przy tym o zwykłą, oczywistą omyłkę pisarską Sądów, gdyż takie oznaczenie nieruchomości służebnej przez Sądy zgodne jest ze sformułowaniem zawartym w żądaniu wniosku.

Z drugiej strony z redakcji sentencji postanowienia Sądu Wojewódzkiego, w powiązaniu z sentencją postanowienia Sądu Powiatowego, nie wynika, czy ustanowienie służebności drogi koniecznej nastąpiło na rzecz wnioskodawców jako właścicieli nieruchomości budynkowej, położonej przy ul. Różanej 41, czy też jako współużytkowników wieczystych nieruchomości gruntowej, stanowiącej odrębny od budynku przedmiot własności państwowej.

Nie przesądzając zagadnienia, czy w istniejącym stanie faktycznym jest prawnie możliwe ustanowienie służebności na nieruchomości gruntowej użytkowanej przez uczestników i Janinę S. na rzecz nieruchomości użytkowanej przez wnioskodawców, należy stwierdzić, że obowiązkiem obu Sądów było dokonać rozróżnienia: czy nieruchomością władnącą ma być w tym wypadku nieruchomość budynkowa wnioskodawców, czy też nieruchomość gruntowa przez nich użytkowana. Przesłanki faktyczne bowiem ustanowienia drogi koniecznej dla każdej z tych nieruchomości są różne, wobec różnego usytuowania i przeznaczenia każdej z tych nieruchomości.

Z opinii i planu biegłego wynika, że dostęp od drogi publicznej do budynku mieszkalnego wnioskodawców jest odpowiedni: prowadzi on od ulicy przez część działki wnioskodawców, znajdującej się w ich wieczystym użytkowaniu. Także wejście do pomieszczeń piwnicznych pod domem wnioskodawców, gdzie znajdują się urządzenia wodne, kanalizacyjne, pralnicze i ogrzewcze, prowadzi "z frontu budynku", czyli od strony ulicy. Co się zaś tyczy części działki użytkowanej przez wnioskodawców, a położonej na zapleczu budynku mieszkalnego, to dostęp do niej prowadzi przez ich budynek mieszkalny. Dostęp ten wprawdzie nie jest zbyt wygodny, jednakże okoliczność ta sama przez się nie mogła przesądzić o wyniku sprawy na korzyść wnioskodawców. Warunkiem bowiem ustanowienia służebności drogowej jest stwierdzenie, że nieruchomość nie ma "odpowiedniego" dostępu do drogi publicznej, a dostęp może być uznany za nieodpowiedni m.in. dopiero wtedy, kiedy zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności przewyższałoby uszczerbek gruntu, przez który droga ma prowadzić. W tym kierunku Sądy, po pierwsze, nie dokonały odpowiednich porównawczych ustaleń; po wtóre, orzeczenie Sądu Wojewódzkiego, że z ustanowionej drogi wnioskodawcy korzystać będą "bez ograniczenia", nie uwzględnia stopnia uciążliwości, jakiej doznają uczestnicy i Janina S. wskutek ustanowienia drogi zaledwie w odległości 1,20 m od ich budynku mieszkalnego, i to bez ograniczenia, oraz wskutek faktycznego podziału ich działki.

W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę siedliskową oraz w taki sposób, że stanowiłoby ono zarzewie konfliktów sąsiedzkich, z reguły pozostaje w sprzeczności z interesem społeczno-gospodarczym. W danym wypadku to samo należy odnieść do terenu użytkowanego przez uczestników i Janinę S. - zarówno ze względu na jego obszar (622 m² ) oraz przeznaczenie, jak i ze względu na usytuowanie drogi, jej szerokość oraz sposób korzystania z niej przez wnioskodawców. Uwzględnienie interesu społeczno-gospodarczego było w tym wypadku tym bardziej konieczne, że do treści ustanowionej służebności gruntowej nie należą stosunki osobiste pomiędzy właścicielem nieruchomości władnącej a właścicielem nieruchomości obciążonej.

Ponadto należy mieć na uwadze, że ustanowienie służebności drogi powinno stanowić wynik łącznej oceny: potrzeb nieruchomości nie mającej odpowiedniego dostępu, najmniejszego obciążenia gruntu, przez który droga ma przebiegać, oraz interesu społeczno-gospodarczego (art. 145 § 2 zd. pierwsze i § 3 k.c.). Dlatego przy przyjętym przez Sądy założeniu, że budynek mieszkalny wnioskodawców czy też użytkowana przez nich na zapleczu tego budynku część działki nie ma odpowiedniego dostępu, należało wezwać do udziału w sprawie również właściciela gruntu położonego przy zachodniej granicy działki. Z planu biegłego bowiem wynika oczywista niecelowość ustanawiania drogi przez sąsiednie posesje pod nr 45 i 43 od strony południowej, natomiast nie zostało wyjaśnione, jaki jest faktyczny układ w terenie od strony zachodniej i czy ewentualne ustanowienie drogi od tej strony - gdyby istniała taka potrzeba - nie byłoby społecznie i gospodarczo bardziej celowe.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy na mocy art. 422 § 2 k.p.c. orzekł jak wyżej.

OSNC 1974 r., 11, poz. 197