Pojęcia "droga konieczna" i "odpowiedni dostęp do drogi publicznej"

Gdy nieruchomość posiada już odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.p.c., bezprzedmiotowe są rozważania dotyczące zapewnienia odpowiedniego dostępu "również" inną drogą (w inny sposób). 

Ocena, czy nieruchomość ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej zawsze zależy od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, a zatem zasadniczo nie można oczekiwać jednego uniwersalnego rozwiązania w tym zakresie dla innych nieruchomości nawet o podobnym charakterze, czy przeznaczeniu.

Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2024 r., I CSK 1997/24

Standard: 84937 (pełna treść orzeczenia)

Ocena dysponowania odpowiednim dostępem do drogi publicznej zawsze ma za przedmiot sytuację tej konkretnie nieruchomości, której dotyczy wniosek o ustanowienie służebności (tzw. nieruchomości izolowanej) - również wówczas, gdy nieruchomości sąsiednie należą do tego samego właściciela. Sąsiedztwo takie nie powoduje, że stają się one jednym gruntem dysponującym, jako całość, dostępem do drogi publicznej - ani w sensie prawnym (skoro mowa o dwóch nieruchomościach w rozumieniu prawa cywilnego), ani na potrzeby wykładni przesłanek zastosowania art. 145 § 1 k.c.

Z art. 145 § 1 k.c., w którym mowa o „dostępie” do drogi publicznej, nie wynika, by możliwość skutecznego żądania ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego pojawiała się zawsze wówczas, gdy dana nieruchomość nie ma bezpośredniego dostępu do drogi publicznej, czyli nie styka się z taką drogą. Również komunikacja następująca przez inne grunty może być uznana za dostęp do drogi publicznej; ponadto także dostęp „nie-bezpośredni” może być uznany za odpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.

Nawet jeśli nieruchomość nie sąsiaduje z drogą, niewykluczone jest więc uznanie, że dysponuje ona odpowiednim dostępem do drogi publicznej. Przypadki takie mogą mieć miejsce w szczególności w razie przylegania do siebie nieruchomości należących do tego samego właściciela, co może nastąpić np. wskutek nabycia gruntu sąsiedniego lub dokonania wieczystoksięgowego, czyli prawnego, podziału własnego gruntu.

Współwystępowanie nieruchomości, z których jedna, odsunięta od drogi, nie ma do niej bezpośredniego dostępu, a jedynie dostęp przez grunt należący do tej samej osoby, samo w sobie nie determinuje odpowiedzi na pytanie, czy zostały spełnione przesłanki zastosowania art. 145 § 1 k.c. Jeśli możliwość korzystania z sąsiadujących gruntów gwarantuje ich właścicielowi nie tylko dostęp do drogi publicznej, lecz ponadto dostęp odpowiedni (dostateczny, należyty), to sąd powinien oddalić wniosek.

W razie istnienia jedynie nie-odpowiedniego dostępu za pośrednictwem własnego gruntu, w pierwszym rzędzie konieczne jest rozważenie możliwości przystosowania tego dostępu do potrzeb nieruchomości izolowanej. Ustanowienie służebności powinno bowiem nastąpić dopiero wówczas, gdy uciążliwości, w tym koszty związane z takim przystosowaniem, byłyby istotnie większe niż uszczerbek nieruchomości obciążonych.

Finalnie, w przypadku stwierdzenia, że, mimo sąsiadowania z gruntem należącym do tego samego właściciela, nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, właścicielowi tej nieruchomości przysługuje roszczenie o ustanowienie, za wynagrodzeniem, potrzebnej służebności drogowej.

Aktualne staje się wówczas rozważenie, która cudza nieruchomość powinna być obciążona służebnością drogi koniecznej, tzn. co do której nieruchomości ograniczenia będące skutkiem ustanowienia tego prawa rzeczowego będą relatywnie (w porównaniu z innymi wariantami przebiegu służebności) niewielkie, a przy tym mniejsze niż zwiększenie użyteczności nieruchomości potencjalnie władnącej. Na tym etapie postępowania ocena różnych wariantów przeprowadzenia szlaku służebności nie obejmuje już drugiej, przylegającej nieruchomości tego samego właściciela, ponieważ w opisanym przypadku nie byłoby możliwe obciążenie ograniczonym prawem rzeczowym gruntu należącego do osoby będącej jednocześnie właścicielem potencjalnej nieruchomości władnącej.

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien, kumulatywnie, czynić zadość dwu wymaganiom:

-  fizycznego dojścia lub dojazdu do nieruchomości oraz

- prawnego zabezpieczenia (uregulowania) możliwości takiej komunikacji.

„Odpowiedni” jest zatem dostęp o określonych, uznanych za dostateczne parametrach fizycznych, zagwarantowany dzięki uzyskaniu przez właściciela nieruchomości stosownego prawa do korzystania, w odpowiednim zakresie, z innego gruntu. Badanie odpowiedniości dostępu do drogi publicznej powinno przy tym obejmować fizyczne i środowiskowe uwarunkowania nieruchomości, ze szczególnym uwzględnieniem charakteryzujących ją trwale cech, tzn. konfiguracji, powierzchni, zabudowy, położenia, ukształtowania terenu, w tym występowania skarp, różnic poziomów w porównaniu z poziomem drogi publicznej, możliwości bezpiecznego dostępu do drogi publicznej i realnej możliwości włączania się do ruchu drogowego, oddzielenia od drogi ciekiem wodnym, instalacjami umiejscowionymi pod ziemią i nad ziemią, jak również, stosownie do okoliczności, charakteru, przeznaczenia i sposobu gospodarczego wykorzystania nieruchomości (jako zabudowanej, rolnej, przemysłowej itd.).

Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 2022 r., II CSKP 29/22

Standard: 69620 (pełna treść orzeczenia)

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz. U. 2021, poz. 741 ze zm. – dalej jako u.p.z.p.) rozróżnia dostęp do drogi publicznej bezpośredni oraz dostęp pośredni poprzez drogę wewnętrzną lub służebność drogową ( art. 2 pkt 14 ). Warunkiem jest jednak, aby zarówno droga wewnętrzna, jak i owa służebność drogowa miały połączenie z drogą publiczną.

W rozumieniu art. 145 k.c. brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej może oznaczać sytuację, gdy nieruchomość nie ma bezpośredniego, fizycznego dostępu do drogi publicznej jak również, gdy nieruchomość wprawdzie ma bezpośredni dostęp do drogi publicznej, ale nie jest on odpowiedni pod względem faktycznym lub prawnym (zob. postanowienia SN z dnia 19 lipca 2019 r., II CSK 492/18).

Nieostrość kluczowego dla konstrukcji drogi koniecznej pojęcia "odpowiedniości" dostępu nieruchomości do drogi publicznej pozostawia sądowi znaczną swobodę w kształtowaniu treści służebności oraz pozostawia możliwość dostosowania decyzji do konkretnych czynników stanu faktycznego. Relatywny i ocenny charakter użytego przez ustawodawcę przymiotnika "odpowiedni" sprawia, że decydujące znaczenie w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej mają okoliczności faktyczne konkretnej sprawy, z uwzględnieniem konieczności należytego wyważenia interesów wnioskodawcy (właściciela nieruchomości mającej stać się władnącą) i właścicieli nieruchomości, które mają być obciążone służebnością.

Zaspokojenie interesów właściciela nieruchomości w zakresie dostępu do drogi publicznej zależne jest nie tylko od tego, czy nieruchomość ma bezpośredni dostęp do drogi publicznej, także od tego, czy dostęp ten jest „odpowiedni”. Dlatego żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej może być uzasadnione nie tylko w wypadku całkowitego braku połączenia z drogą publiczną lub zabudowaniami gospodarskimi, lecz także w wypadku w którym dostęp taki istnieje , ale nie jest „odpowiedni” w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. 

Jeśli właściciel nieruchomości nie mającej bezpośredniego dostępu do drogi publicznej ma możliwość dotarcia do niej poprzez drogę innego rodzaju dostęp ten może zostać uznany za odpowiedni jeśli w konkretnych okolicznosciach sprawy będzie on miał trwały charakter, nieskrępowany wolą osób trzecich. Zatem nie może wystarczać sama faktyczna możliwość korzystania z nieruchomości sąsiedniej w celu przejeżdżania lub przechodzenia do drogi publicznej za grzecznościową zgodą lub przy braku sprzeciwu właściciela lub na podstawie stosunku obligacyjnego z właścicielem nieruchomości sąsiednie. W art. 145 § 1 k.c. chodzi bowiem o prawną gwarancję trwałego dostępu nieruchomości do drogi publicznej, pozwalającą właścicielowi korzystać z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami por. m in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1958 r., 4 CR 1021/57, z dnia 28 kwietnia 2000 r., II CKN 257/00 postanowienia z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 233/04, z dnia 12 października 2011 r., II CSK 94/11). Kryteria te spełnia dostęp do drogi publicznej za pośrednictwem dróg niezaliczonych do dróg publicznych do których dostęp jest powszechny i nieskrępowany dla wszystkich.

Uchwała SN z dnia 28 stycznia 2022 r., III CZP 19/22

Standard: 85083 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 145 § 1 k.c. nie wymaga całkowitego wyłączenia dostępu do drogi publicznej, gdyż przesłanką ustanowienia służebności jest tylko nieodpowiedni dostęp do niej (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008 r., III CSK 232/08 i z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 317/10).

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej to taki, który umożliwia korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem, tj. normalne, gospodarcze wykorzystanie nieruchomości. Ustawodawca nie sprecyzował czym jest „odpowiedni dostęp” w rozumieniu tego przepisu, a kryterium to celowo zostało ukształtowane w sposób nieostry, pozwalając na elastyczną ocenę różnorodnych sytuacji występujących w praktyce. Pojęcie to musi być konkretyzowane w ścisłym związku z określoną sytuacją faktyczną, zaś formułowanie w tym zakresie jakichkolwiek ogólnych reguł jest znacznie utrudnione. O tym, czy istniejący dostęp jest odpowiedni decydują każdorazowo okoliczności konkretnej sprawy.

Na podstawie art. 145 § 1 k.c. nie można żądać ustanowienia drogi koniecznej, jeżeli niedogodność w dostępie do drogi publicznej lub do usytuowanych na nieruchomości budynków wynika jedynie z niekorzystnego usytuowania budynków na nieruchomości. W takim bowiem wypadku chodzi nie o dostęp do drogi publicznej, lecz łatwiejsze korzystanie z budynków. Zorganizowanie zaś łatwiejszego sposobu eksploatacji nieruchomości należy do właściciela nieruchomości. Instytucja służebności nie może bowiem służyć wygodzie właściciela nieruchomości władnącej kosztem naruszenia prawa właściciela działki obciążonej.

W przypadku, gdy nieruchomość przylega do drogi publicznej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, iż od zasady, że odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien zapewnić własnym staraniem sam właściciel nieruchomości można odstąpić wyjątkowo, gdy właściciel wykaże, że trudności z dostępem do części nieruchomości lub znajdujących się na niej budynków nie wynikają z jego własnych nieprzemyślanych lub wręcz sprzecznych z prawem działań, że nie może tych trudności usunąć we własnym zakresie, a za ustanowieniem służebności przemawiają szczególne względy (por. postanowienia SN z dnia 6 października 2000 r., IV CKN 123/00, z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 421/06, z dnia 30 listopada 2007 r., IV CSK 276/07, oraz z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 34/12). Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której uzyskanie odpowiedniego dostępu do drogi publicznej przez właściciela nieruchomości pozbawionej takiego dostępu jest niemożliwe albo wprawdzie osiągalne, ale koszty i rozmiary inwestycji potrzebnej do usunięcia przeszkody są bardzo znaczne, wymagają niewspółmiernych albo nieopłacalnych nakładów (por. postanowienia SN z dnia 6 kwietnia 2004 r., I CK 552/03, z dnia 18 marca 2005 r., III CK 447/04 oraz z dnia 30 września 2009 r., V CSK 480/08). Okoliczność taką może także stanowić istnienie na danym terenie od wielu lat, intensywnie eksploatowanej drogi koniecznej, której przystosowanie do potrzeb skarżących związanych z zagospodarowaniem działki, mającej jedynie pieszy dostęp do drogi publicznej - bez znaczącej dolegliwości dla nieruchomości obciążonej - jest możliwe.

Służebność drogi koniecznej – jako prawo elastyczne i poddające się kształtowaniu ad casum - nie posiada niezmiennej, z góry określonej treści, obejmującej obligatoryjnie możliwość przejazdu przez cudzą nieruchomość samochodem. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien obejmować możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno - gospodarczy. W konsekwencji droga konieczna nie może być rozumiana jako prosta kontynuacja poruszania się samochodem, jaką daje droga publiczna (por. uchwała SN z dnia 14 maja 2014 r., III CZP 14/14).

W odniesieniu do nieruchomości położonej w zabudowie wielkomiejskiej, wśród ulic o dużym natężeniu ruchu, ocena czy nieruchomość powinna mieć zapewnioną możliwość dojazdu pojazdów mechanicznych musi być dokonana z uwzględnieniem obowiązującego w sąsiedztwie tej nieruchomości sposobu organizacji ruchu, istnienia stref ograniczonego parkowania i wynikających stąd ograniczeń w dojeździe do nieruchomości. W konkretnych okolicznościach dostęp do drogi publicznej może być uznany za odpowiedni także wówczas, gdy istnieje możliwość zaparkowania samochodu w pobliżu drogi publicznej i pokonania dalszej drogi pieszo (por. m.in. postanowienia SN z dnia 21 sierpnia 2019 r., I CSK 30/19 i z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 317/10).

Postanowienie SN z dnia 30 września 2020 r., III CSK 31/18

Standard: 52220 (pełna treść orzeczenia)

Czy istniejący dostęp jest odpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c., wobec nie zdefiniowania tego pojęcia przez ustawodawcę, decydują każdorazowo wszystkie okoliczności konkretnej sprawy.

Art. 145 § 1 k.c. nie wymaga całkowitego wyłączenia dostępu do drogi publicznej, przesłanką ustanowienia służebności jest tylko nieodpowiedni dostęp do niej.

Postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2016 r., III CSK 132/16

Standard: 67119 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej (art. 145 § 1 k.c.) powinien obejmować także możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy.

Samochód - zarówno osobowy, jak i ciężarowy (dostawczy) - jest obecnie jednym z najważniejszych elementów systemu życia, współtworzącym współczesną cywilizację, opartą na technologii i mechanice (cywilizacja techniczna). Jak się podkreśla, także w judykaturze Sądu Najwyższego, korzystanie z samochodu stało się standardem cywilizacyjnym i jego funkcja, zwłaszcza użytkowa, będzie się umacniać (por. np. uzasadnienie III CZP 5/11). Biorąc to pod uwagę, należy stwierdzić, że współczesna, dynamiczna wykładnia pojęcia „dostęp do nieruchomości” - także „odpowiedni dostęp do drogi publicznej” w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. - musi obejmować komunikację z nieruchomością za pomocą samochodów, a szerzej - za pomocą pojazdów mechanicznych służących do przemieszczania się lub przewożenia towarów. Oznacza to, że obecnie dojazd samochodem (pojazdem mechanicznym) powinien być co do zasady składnikiem odpowiedniego dostępu nieruchomości do drogi publicznej.

Unormowanie drogi koniecznej ma charakter elastyczny, w związku z czym daje sądowi znaczną swobodę w kształtowaniu treści służebności oraz pozostawia możliwość dostosowania decyzji do konkretnych czynników stanu faktycznego. Jest to bardzo istotne, zwłaszcza że „przeprowadzenie” (verbum legis) drogi koniecznej zależy od oceny potrzeb nieruchomości izolowanej i „możliwości” nieruchomości, która ma być obciążona, a także od interesu społeczno-gospodarczego. Duże znaczenie mają również okoliczności obiektywne, techniczne, gdyż przeprowadzenie drogi koniecznej może być wyłączone albo znacznie utrudnione na skutek zastanego, utrwalonego sposobu zagospodarowania nieruchomości, niekorzystnego ukształtowania terenu albo konfiguracji granic, zarówno naturalnych, jak i geodezyjnych.

Kryterium proporcjonalności stanowi także podstawę wyboru tego z proponowanych i projektowanych wariantów drogi koniecznej, który nie przewiduje dojazdu do nieruchomości władnącej samochodem lub innym pojazdem mechanicznym. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu IV CSK 423/12, stwierdzając w konkretnych okolicznościach sprawy, że ukształtowanie terenu oraz potrzeby nieruchomości izolowanej, użytkowanej wyłącznie w celach rekreacyjnych i hobbystycznych, nie uzasadniają przeprowadzenia drogi koniecznej umożliwiającej przejazd pojazdami mechanicznymi; wystarczające jest przejście.

Należy w końcu pamiętać, że zgodnie z art. 145 § 3 k.c. przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy. Wymieniony przepis ustanawia klauzulę generalną odsyłającą do reguł pozaprawnych, obejmujących nie tylko interesy właścicieli sąsiadujących nieruchomości, ale także interes publiczny. Za pomocą tej klauzuli sąd może korygować oceny dokonywane na podstawie art. 145 § 2 zdanie pierwsze k.c., odwołując się m.in. do dobrych obyczajów lub zasad współżycia społecznego, co np. uzasadnia odmowę ustanowienia służebności drogi koniecznej, jeżeli zagrażałoby to wystąpieniem konfliktów sąsiedzkich, dekomponowało utrwalone stosunki lokalne, godziło w utrwalony przez wiele lat sposób gospodarowania, naruszało szanowane dotychczas zwyczaje albo narażało nieruchomość obciążoną na szczególne natężenie strat, zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych (por. np. III CKN 413/00 i III CK 37/04). Klauzula ta - w węższym zakresie - może być zatem także argumentem przemawiającym przeciwko uwzględnieniu w treści służebności drogi koniecznej komunikacji samochodowej.

Nie wolno zapominać, że choć standardy cywilizacji technicznej lokują pojazdy mechaniczne (scil. samochody osobowe) wśród rzeczy codziennego użytku, to jednak skutki tej cywilizacji - urbanizacja, zagęszczenie zaludnienia albo zagrożenia dla środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzi - uzasadniają pewne istotne ograniczenia.

Uchwała SN z dnia 14 maja 2014 r., III CZP 14/14

Standard: 14802 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej w sytuacji, gdy nie ma dostępu do drogi publicznej bezpośrednio lub przez drogę innego rodzaju (np. drogę wewnętrzną), umożliwiającą nieograniczony i nieskrępowany dostęp ogółowi osób, nawet wówczas, gdy jest to droga wydzielona z działek prywatnych.

Brak jest argumentów by stwierdzić, że tym wymogom nie odpowiada ulica C. stanowiąca drogę osiedlową. Jest to trwale urządzony szlak drogowy, z którego mogą korzystać swobodnie i na tych samych zasadach wszyscy mieszkańcy osiedla. Faktycznie wnioskodawcy mają zatem nieograniczony i nieskrępowany dostęp do drogi publicznej, mimo że formalnie nie posiadają indywidualnie tytułu prawnego do korzystania z ul. C. Droga ta jest bowiem ogólnie dostępna dla mieszkańców osiedla. Nie można zatem podzielić oceny skarżących, że brak ich członkostwa w spółdzielni, która jest wieczystym użytkownikiem gruntu oznacza, że nie mają oni odpowiedniego dostępu do drogi publicznej z uwagi na jedynie „prekaryjne” korzystanie z drogi osiedlowej. 

Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CSK 448/12

Standard: 28023 (pełna treść orzeczenia)

Brak odpowiedniego dostępu z nieruchomości do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 k.c. występuje zarówno wtedy, gdy nie ma bezpośredniego takiego dostępu, jak i wtedy, gdy nie ma dostępu do drogi publicznej przez drogę innego rodzaju (np. tzw. drogę wewnętrzną), faktycznie istniejącą o odpowiedniej szerokości i ukształtowaniu, umożliwiającą nieprzerwany i nieskrępowany dostęp ogółowi osób (por. wyrok SN z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 30/10).

Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CSK 434/12

Standard: 27778 (pełna treść orzeczenia)

Użycie w art. 145 § 1 k.c. przez ustawodawcę przymiotnika „odpowiedni” dla scharakteryzowania cech dostępu nieruchomości do drogi publicznej oznacza, że samo położenie przy takiej drodze nie przesądza jeszcze negatywnie o dopuszczalności żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej.

W postanowieniu z 7 marca 2007 r., II CSK 482/06 – tak samo jak wcześniej w postanowieniach z 4 lipca 1974 r., III CRN 125/74, z 7 lipca 1999 r., II CKN 786/98 - Sąd Najwyższy wskazał, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „odpowiedniego dostępu”, którym posłużył się w art. 145 § 1 k.c., co nakazuje przyjąć, że chodzi o jego potoczne rozumienie. W tym zaś ujęciu „odpowiedni” to „odpowiadający przeznaczeniu”, „spełniający wymagane warunki”.

O tym, czy istniejący dostęp jest odpowiedni, decydują więc każdorazowo okoliczności konkretnej sprawy (por. postanowienie SN z 18 września 1998 r., III CKN 609/97).

Postanowienie SN z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 34/12

Standard: 68825 (pełna treść orzeczenia)

Brak dostępu do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. oznacza brak prawnie zagwarantowanego połączenia nieruchomości izolowanej z siecią dróg publicznych (por. np. postanowienie SN z dnia 7 lutego 1958 r., 4 CR 1021/57).

Hipotezą art. 145 k.c. jest bowiem objęty dostęp o charakterze trwałym nieskrępowany wolą osób trzecich (por. np. postanowienia SN z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 786/98, z dnia 9 grudnia 2004 r., II CSK 233/04 i z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 480/08).

Nieruchomość ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c., jeżeli z siecią dróg publicznych łączy ją szlak drożny wydzielony geodezyjnie jako droga, która choć nie jest zaliczona do sieci dróg publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 71, poz. 838 ze zm.) pozostaje ujęta w planie przestrzennego zagospodarowania Gminy i znajduje się pod jej zarządem oraz jest powszechnie dostępna (por. uchwałę SN z dnia 22 listopada 1982 r., III CZP 44/82).

Postanowienie SN z dnia 12 października 2011 r., II CSK 94/11

Standard: 70159 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi (por. postanowienie SN z 7 lipca 1999, II CKN 786/98; możliwość ta musi dotyczyć drogi prawidłowo funkcjonującej w systemie dróg publicznych i istnieć trwale, a nie tylko w pewnych okresach roku (por. uchwałę SN z 14 sierpnia 1985 r., III CZP 44/85).

Istotą odpowiedniego dostępu z nieruchomości do drogi publicznej jest zgodność z celem jakiemu dostęp taki służy. Nie jest nim zatem sama możliwość wjazdu na taką drogę bezpośrednio z nieruchomości lecz uzyskanie w ten sposób sprawnego połączenia z siecią drogową jako całością. 

Postanowienie SN z dnia 9 września 2011 r., I CSK 657/10

Standard: 70007 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiednim – w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. – jest taki dostęp do drogi publicznej, który pozwala właścicielowi korzystać z całej nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem.

Art. 145 § 1 k.c. nie wymaga całkowitego wyłączenia dostępu do drogi publicznej, przesłanką ustanowienia służebności jest tylko nieodpowiedni dostęp do niej. Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi. Wyjazd z nieruchomości jest nieodpowiedni, gdy stwarza niebezpieczeństwo w ruchu drogowym (orz. SN z dnia 7 lipca 1999 r., III CKN 786/98 i z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 480/08).

Odpowiednim jest taki dostęp do drogi publicznej, który pozwala właścicielowi korzystać z całej nieruchomości (nie tylko z jej części) zgodnie z jej przeznaczeniem. Tak rozumiany dostęp obejmuje również zaplecze budynku wchodzące w skład nieruchomości, umożliwiające racjonalne korzystanie z niej. W judykaturze podkreśla się znaczenie ułatwień cywilizacyjnych dla właściciela nieruchomości w postaci możliwości dojazdu, parkowania i garażowania pojazdów własnych oraz obcych (orz. SN z dnia 14 września 2000 r., V CSK 1306/00 z dnia 28 listopada 2000 r., IV CKN 172/00, z dnia 21 marca 2003 r., II CKN 1256/00 i z dnia 6 lutego 2009 r., IV CSK 401/08).

Postanowienie SN z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 317/10

Standard: 70551 (pełna treść orzeczenia)

Ustalenie czy dostęp jest odpowiedni często nastręcza trudności. Nie da się określić ogólnych reguł, jest to kwestia stanu faktycznego, który bywa bardzo różny. Skarżący polemizuje z oceną Sądów, że istniejący dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, wskazując, że niemożność przejazdu samochodu straży pożarnej nie czyni tego dostępu nieodpowiednim oraz, że wnioskodawca przede wszystkim powinien zmodernizować dostęp do drogi publicznej, który jego nieruchomość ma. Zapewne nie można skarżącym odmówić racji w tym, że do przejazdu straży pożarnej w razie wypadku losowego nie jest potrzebne ustanowienie służebności drogi koniecznej, gdyż i bez tego straż pożarna w stanie wyższej konieczności będzie mogła korzystać z drogi.

Stosownie do art. 145 § 2 k.c. przeprowadzenie drogi koniecznej powinno nastąpić z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Wymogom tym odpowiada ustanowienie drogi koniecznej w pasie gruntu od lat już wyłącznie wykorzystywanym jako droga. Z punktu widzenia gospodarczego absurdalne byłoby urządzenie kolejnej drogi na nieruchomości syna wnioskodawcy.

Nie ma podstawy prawnej pogląd wyrażony w skardze kasacyjnej, że droga konieczna w pierwszym rzędzie powinna być ustanowiona na nieruchomościach osób spokrewnionych z właścicielem nieruchomości, która nie ma dostępu do drogi publicznej. W myśl art. 145 § 2 k.c. tylko w przypadku, gdy potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem czynności prawnej, należy, o ile to jest możliwe, przeprowadzić drogę przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

Postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 144/09

Standard: 22136 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi (por. postanowienie z dnia 7 lipca 1999, II CKN 786/98), możliwość ta musi dotyczyć drogi prawidłowo funkcjonującej w systemie dróg publicznych i istnieć trwale, a nie tylko w pewnych okresach roku (por. uchwałę SN z 14 sierpnia 1985 r., III CZP 44/85).

Brak dostępu spełniającego powyższe wymagania uprawnia właściciela nieruchomości do żądania ustanowienia drogi koniecznej wówczas, gdy nie może być usunięty jego staraniami (przez utworzenie połączenia w ramach tej nieruchomości). W wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się jednak uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności drogowej mimo, że uzyskanie odpowiedniego dostępu jest osiągalne, jeżeli koszty i rozmiary inwestycji potrzebnej do usunięcia przeszkody są bardzo znaczne i czynią ją nieopłacalną (por. postanowienie SN z dnia 18 marca 2005 r., III CK 447/04).

Przyjmuje się także (chociaż niejednolicie), że brak odpowiedniego dostępu powstały w wyniku działań i decyzji właściciela nieruchomości (np. lokalizacji przez niego zabudowy na gruncie), na rzecz której służebność drogi koniecznej miałaby powstać, nie uzasadnia ustanowienia takiej służebności (por. postanowienie SN z dnia 13 marca 1975 r., III CRN 488/74).

Istotą odpowiedniego dostępu z nieruchomości do drogi publicznej jest zgodność z celem jakiemu dostęp taki służy. Nie jest nim sama możliwość wjazdu na taką drogę bezpośrednio z nieruchomości lecz uzyskanie w ten sposób sprawnego połączenia z siecią drogową jako całością (podobnie Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale III CZP 44/85). Jeżeli zatem możliwość wjazdu na drogę gminną na działce 3692 nie zapewnia nieruchomościom wnioskodawców tak rozumianego dostępu do systemu dróg publicznych, ponieważ jej ukształtowanie nie pozwala przez połowę roku przejechać nią do drogi głównej, to słusznie nie została przez Sąd Okręgowy uznana za odpowiedni dostęp w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.

Ocena, czy w danych okolicznościach dostęp do drogi publicznej jest odpowiedni, należy zawsze do sfery faktów. W tym zakresie Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi, które stanowią podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia (art. 398[13] § 2 k.p.c.)

Postanowienie SN z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 480/08

Standard: 85086 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 145 k.c. nie wyklucza przeprowadzenia trasy drogi koniecznej przez otwarty przejazd pod budynkiem, czy przestrzeń w stodole przeznaczoną do przejazdu wyznaczoną wrotami zwłaszcza gdyby miała ona stanowić w zasadzie część składową nieruchomości władnącej. O dopuszczalności wytyczenia takiej trasy przez nieruchomości stanowiące w zasadzie zwartą miejską zabudowę decyduje niemożność uzyskania innego odpowiedniego dostępu do drogi publicznej i wyższość interesu społeczno gospodarczego nieruchomości pozbawionej dostępu do drogi publicznej w stosunku do takiego interesu nieruchomości przez którą droga konieczna ma prowadzić.

Postanowienie SN z dnia 7 marca 2008 r., III CSK 328/07

Standard: 37097 (pełna treść orzeczenia)

Drogę konieczną ustanawia się dla nieruchomości władnącej i w celu zapewnienia jej dostępu do drogi publicznej. Chodzi przy tym o dostęp dla nieruchomości a nie jej poszczególnych części. O ile, bowiem nieruchomość taki dostęp ma, to rzeczą właścicieli jest takie zorganizowanie jej eksploatacji, by umożliwiała właściwe z niej korzystanie. W żadnym razie służebność gruntowa nie może dotyczyć części składowych nieruchomości (art. 48 k.c.) i to potraktowanych jako elementy, które powinny mieć zapewniony samodzielny dostęp do drogi, niezależnie od tego, jak w relacji do drogi publicznej usytuowana jest cała nieruchomość. 

Art. 145 k.c. nie jest źródłem roszczeń o ustanowienie służebności drogi zapewniającej łatwiejsze korzystanie z nieruchomości, lecz stanowi podstawę prawną żądania ustanowienia drogi koniecznej niezbędnej dla zapewnienia dostępu do drogi publicznej (wyrok SN z 18 listopada 1998 r., II CKN 45/98).

Nie uzasadnia roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej brak możliwości dojazdu do garażu zlokalizowanego w zwartej zabudowie, tym bardziej, gdy niedogodność taka spowodowana została przebudową, przeprowadzoną przez samych właścicieli (wyroki SN z 11 września 1998 r., I CKN 836/97, z 19 stycznia 2001 r., I CKN 322/00, z 5 listopada 1998 r., I CKN 878/97).

Art. 145 k.c., jako przesłankę ustanowienia drogi koniecznej, obok całkowitego braku dostępu do drogi publicznej, wymienia też brak dostępu odpowiedniego. Instytucja drogi koniecznej, ograniczająca prawo własności może być stosowana tylko w przypadkach szczegółowo wskazanych w ustawie. W sytuacji, gdy nieruchomość ma dostęp do drogi publicznej może to mieć miejsce wyjątkowo, tylko wtedy, gdy przemawiają za tym uzasadnione względy, interes społeczno-gospodarczy, a także, gdy właściciel nie może we własnym zakresie usunąć zaistniałych trudności.

Regułą powinno bowiem być przystosowanie istniejącego dostępu do użytku a nie obciążanie służebnością drogową nieruchomości sąsiedniej (wyrok SN z 6 kwietnia 2004 r., I CK 552/03)

Postanowienie SN z dnia 24 listopada 2005 r., IV CK 235/05

Standard: 85087 (pełna treść orzeczenia)

Transformacja ustrojowa wymaga zaktualizowania sposobu wykładni i stosowania przepisów kodeksu cywilnego, w tym pojęcia „odpowiedniego dostępu” (art. 145 §1 k.c.) w aspekcie obecnych wymagań konstytucyjnej ochrony własności i potrzeb gospodarki rynkowej. Niemniej jednak za aktualny należy uznać pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w orzeczeniu z dnia 7 lutego 1958 r., 4 CR 1021/57, że przez brak dostępu do drogi publicznej należy rozumieć takie położenie nieruchomości, w którym nie ma prawnie zapewnionego i nie skrępowanego wolą osób trzecich dostępu do tej drogi. J

Brak jest podstawy do przyjęcia, że nieruchomość ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej, gdy na jej rzecz nie została ustanowiona służebność przejazdu.

Postanowienie SN z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 233/04

Standard: 85089 (pełna treść orzeczenia)

Gdy dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do użytku, a nie ustanowienie służebności drogi koniecznej innym szlakiem, chyba że przystosowanie takie byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów (art. 145 § 1 k.c.).

Dostęp oznacza możność dojścia, dojazdu i przepędu zwierząt. Droga konieczna powinna zapewniać każdy rodzaj dostępu, czyli likwidować naturalną izolację nieruchomości. Należy przywołać pogląd Sądu Najwyższego zawarty w postanowieniu z dnia 16 lutego 1963 r., III CR 195/62, że na właścicielu nieruchomości mającej dostęp do drogi publicznej lub budynków gospodarskich spoczywa w razie konieczności obowiązek korzystania z tego dostępu, a jeżeli jest to potrzebne – przystosowanie go do swoich potrzeb, tzn. uczynienie odpowiednim. W takiej sytuacji roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej nie przysługuje. Ustalenie, czy dostęp do drogi publicznej jest "odpowiedni" jest kwestią stanu faktycznego i jego oceny przez sąd. Ocena ta zazwyczaj wymaga wiadomości specjalnych, którymi sąd nie dysponuje.

Roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej może być uzasadnione dopiero w razie ustalenia, że istniejący dostęp nie może zostać usprawniony i wykorzystany do przechodu, przejazdu i przepędu bydła albo że przystosowanie go wymagałoby znacznych nakładów finansowych przekraczających możliwości właściciela nieruchomości w stopniu czyniącym tę inwestycję nieopłacalną oraz byłoby sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym. 

Postanowienie SN z dnia 6 kwietnia 2004 r., I CK 552/03

Standard: 50276 (pełna treść orzeczenia)

Żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej może być uzasadnione nie tylko w wypadku całkowitego braku połączenia z drogą publiczną lub zabudowaniami gospodarskimi, lecz także w wypadku, w którym dostęp taki istnieje, ale nie jest „odpowiedni” w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. O spełnieniu tej przesłanki rozstrzygającymi są z jednej strony uzasadnione potrzeby nieruchomości potrzebującej drogi i w następstwie ich zaspokojenia wynikające korzyści, z drugiej zaś strony strata spowodowana ustanowieniem służebności.

Przesłanki ustawowe określone w art. 145 § 1 k.c. umożliwiające realizację roszczenia, w warunkach przeciwstawnych z reguły interesów właścicieli sąsiednich nieruchomości, silnie akcentują względy społeczno-gospodarcze.

Postanowienie SN z dnia 7 listopada 2003 r., V CK 396/02

Standard: 68828 (pełna treść orzeczenia)

W rozumieniu art. 145 k.c. „odpowiedni dostęp” do drogi publicznej zależy od potrzeb nieruchomości wymagającej tej drogi. Innymi słowy, miarodajne dla rodzaju, rozmiaru i kierunku drogi koniecznej oraz bliższych warunków jej używania są owe potrzeby nieruchomości władnącej. Potrzeby zaś tej nieruchomości wynikają z jej charakteru, a więc sposobu jej użytkowania. 

Roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej nie służy – w myśl art. 145 k.c. – jeżeli brak połączenia drogowego wywołany został rozbudową nieruchomości władnącej.

Przy ocenie potrzeb nieruchomości władnącej decydujące jest, czy zamierzone jej użytkowanie jest prawidłowe. Nie każda dająca się pomyśleć zmiana sposobu użytkowania nieruchomości wystarczy, aby uzasadnić żądanie drogi koniecznej. Nowy, w sprawie w pewnym zakresie, sposób użytkowania nieruchomości powinien bowiem odpowiadać jej naturze. Użytkowanie zaś nieruchomości jest prawidłowe, gdy odpowiada jej charakterowi, jej otoczeniu i gdy sposób użytkowania jej jest racjonalny.

Skoro nieruchomość wnioskodawczyni ma charakter mieszkalny, to gospodarcze jej potrzeby przy uwzględnieniu jej właściwości polegać mogą na konieczności dostępu w związku z wywozem śmieci, opróżnieniem szamba itp. Parkowanie zaś samochodów ciężarowych, ich przyczep nie mieści się w tych potrzebach, gdyż używanie nieruchomości mieszkalnej do tych celów nie jest prawidłowe. Nie odpowiada bowiem ono jej charakterowi, ani też jej otoczeniu. Nie zmienia tego fakt, iż podjęta przez członków rodziny skarżącej działalność w zakresie usług transportowych samochodami ciężarowymi stanowi obecnie źródło utrzymania tej rodziny.

Postanowienie SN z dnia 21 marca 2003 r., II CKN 1256/00

Standard: 73069 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie, z art. 145 k.c. w związku z art. 285 k.c. ocena czy dostęp do drogi publicznej jest odpowiedni i czy zachodzą podstawy do ustanowienia drogi koniecznej, musi uwzględniać między innymi także przeznaczenie nieruchomości i sposób jej wykorzystywania, o ile jest on zgodny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości. 

Droga konieczna to droga niezbędna do zapewnienia prawidłowego dostępu do drogi publicznej, przez co należy rozumieć także zapewnienie możliwości wyjazdu z nieruchomości władnącej, w tym wykonanie manewru zawracania, jeśli jest on niemożliwy do wykonania na nieruchomości władnącej. Przy ocenie, czy ustanawianie drogi koniecznej jest niezbędne i w jakim zakresie, decydujące znaczenie ma zatem to, czy wnioskodawca ma możliwość takiego zagospodarowania swojej nieruchomości, by urządzić na niej miejsce do zawracania samochodów oraz, czy zabudowując nieruchomość, sam pozbawił się takiego miejsca.

Ustanowienie służebności drogi koniecznej prowadzi do istotnego ograniczenia prawa własności nieruchomości obciążonej a taka ingerencja w to prawo nie jest uzasadniona, gdy osoba jej żądająca, własnym działaniem zmierzającym do korzystniejszego dla siebie zagospodarowania swojej nieruchomości, doprowadziła do stanu, w którym nie ma możliwości urządzenia na tej nieruchomości placu do zawracania samochodów wyjeżdżających z niej na drogę ustanowioną jako droga konieczna.

Podobne stanowisko, co do zasady zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 września 1998 r. III CKN 609/97 i stanowisko to Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela, uznając je za istotny element prawidłowej wykładni art. 145 k.c.

Postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 1002/00

Standard: 55069 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej - w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. - jest zapewniony wówczas, gdy jest on prawnie zagwarantowany i nie skrępowany wolą osób trzecich.

Postanowienie SN z dnia 8 maja 2000 r., V CKN 43/00

Standard: 28702 (pełna treść orzeczenia)

Dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. także wtedy, gdy wyjazd z nieruchomości przylegającej do drogi publicznej stwarza niebezpieczeństwo w ruchu drogowym.

Skoro ustawodawca nie zdefiniował pojęcia "odpowiedni dostęp" ani w omawianym przepisie, ani w innych aktach normatywnych, przyjąć należy, że miał na uwadze odpowiedni dostęp w potocznym rozumieniu tego określenia. W takim zaś rozumieniu odpowiedni oznacza odpowiadający celowi, przeznaczeniu, spełniający wymagane warunki.

O tym, czy dostęp jest odpowiedni, decydują wszystkie okoliczności konkretnej sprawy. Chodzi o to, by połączenie z drogą publiczną zapewniało wszelką niezbędną - ze społeczno- gospodarczego punktu widzenia - łączność z tą drogą, umożliwiając normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości. Za takie z pewnością nie może być uznane połączenie zagrażające bezpieczeństwu ruchu drogowego. 

Postanowienie SN z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 786/98

Standard: 28716 (pełna treść orzeczenia)

Nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej, wywołany wzniesieniem budynku na całej szerokości nieruchomości, nie uzasadnia żądania ustanowienia w postępowaniu sądowym służebności drogi koniecznej.

Służebność drogi koniecznej ma służyć funkcji prawa własności nieruchomości określanej jako korzystanie z niej, uzasadnione jest więc twierdzenie, że w art. 145 § 1 k.c. chodzi o korzystanie z całości, a nie tylko pewnej części nieruchomości. Dlatego ocena dopuszczalności ustanowienia służebności drogi koniecznej przez cudzą nieruchomość wymaga wpierw rozstrzygnięcia, czyje prawo własności podlega silniejszej ochronie, skoro wykonywanie jednego z nich ma być ograniczone. Porównanie to wypada na korzyść właściciela nieruchomości sąsiedniej. Prawo własności jest chronione konstytucyjnie (art. 21 ust. 1 Konstytucji RP), a Rzeczpospolita Polska, ratyfikując Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zobowiązała się do jego poszanowania.

Ponieważ własność podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej (art. 64 ust. 2 Konstytucji), w razie utrudnienia dostępu do części nieruchomości, wynikającego z autonomicznego aktu woli właściciela, nie może on domagać się z tego powodu ingerencji w cudze prawo własności, zakładającej pierwszeństwo w ochronie jego prawa . Równość ochrony prawnej praw własności sąsiednich nieruchomości powoduje, że wnioskodawcy mogą poszukiwać sposobu poprawy funkcjonalności swojej nieruchomości w drodze umownej, natomiast nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej, wywołany wzniesieniem przez nich budynku na całej szerokości nieruchomości, nie uzasadnia żądania ustanowienia w postępowaniu sądowym służebności drogi koniecznej.

Postanowienie SN z dnia 18 września 1998 r., III CKN 609/97

Standard: 28694 (pełna treść orzeczenia)

Nieodpowiedniość dostępu nieruchomości do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. może - w szczególnie uzasadnionych wypadkach - polegać na tym, że nieruchomość ta przylega wprawdzie do drogi publicznej, jednakże przejazd tą drogą przez znaczną część roku jest utrudniony lub niemożliwy ze względu na jej zły stan techniczny.

Zgodnie z art. 145 § 1 k.c. służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona wówczas, gdy nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Oznacza to, że przesłanki określone w powołanym przepisie są spełnione zarówno wówczas, gdy nieruchomość w ogóle nie ma dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich, jak i wtedy, gdy nieruchomość ma połączenie z taką drogą (lub budynkami gospodarskimi), ale nie jest ono "odpowiednie". O tym, czy połączenie jest odpowiednie, decydują wszystkie okoliczności konkretnego przypadku; chodzi o to, by dostęp do drogi publicznej zapewniał wszelką niezbędną - ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia - łączność z drogą publiczną, umożliwiając normalną, gospodarczą eksploatację rzeczy.

Regulując przesłanki drogi koniecznej ustawodawca miał zapewne na uwadze okoliczność, że utrzymanie dróg publicznych w stanie umożliwiającym korzystanie z nich zgodnie z przeznaczeniem należy do właściwości organów władzy i administracji państwowej. Nie ulega wątpliwości, że na tych organach spoczywa ustawowy obowiązek utrzymania drogi publicznej w stanie pozwalającym na korzystanie z niej zgodnie z przeznaczeniem. Jest to jednak stan pożądany (postulowany), który może odbiegać od stanu rzeczywistego, a niekiedy istotnie tak jest. W tej sytuacji nie jest możliwa do przyjęcia jedynie gramatyczna wykładnia art. 145 § 1 k.c., bez uwzględnienia istoty społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa żądania ustanowienia drogi koniecznej. Jeśli bowiem droga publiczna nie jest odpowiednia (nie jest przejezdna przez znaczną część roku) i nie może być używana w zakresie koniecznym do korzystania z nieruchomości, to w rzeczy samej istnieje taki stan, jakby drogi tej nie było.

Nie można zakładać, że w art. 145 § 1 k.c. chodziło o połączenie z drogą publiczną w ogóle. W istocie bowiem chodziło o połączenie z taką drogą, która technicznie nadaje się do ruchu na niej w potrzebnym zakresie. Podzielając zatem rozszerzający kierunek wykładni art. 145 § 1 k.c. podkreślić należy, że uznanie za brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej także sytuacji, gdy przejazd tą drogą jest utrudniony lub niemożliwy, może nastąpić: - jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach (np. gdy wielokrotne starania osoby zainteresowanej w organach administracji państwowej o naprawę drogi publicznej lub jej likwidację nie przyniosły rezultatu), - gdy przejazd jest utrudniony lub niemożliwy przez znaczną część roku (w razie przerwy w komunikacji zarządom dróg przysługuje prawo urządzenia czasowego przejazdu przez grunty przyległe do pasa drogowego - art. 23 ust. 7 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).

Uchwała SN z dnia 14 sierpnia 1985 r., III CZP 44/85

Standard: 14801 (pełna treść orzeczenia)

Właściciel gruntu, na którego części ustanowione jest dożywotnie użytkowanie, może domagać się wytyczenia przez działkę objętą użytkowaniem drogi dojazdowej, jeżeli nie ma innego dojazdu do drogi publicznej.

Własność rzeczy, na której jest ustanowione użytkowanie, należy nadal do jej właściciela. Jeżeli więc przedmiotem użytkowania jest część nieruchomości, a właściciel pozostałej części gruntu jest pozbawiony drogi dojazdowej do swego gruntu na skutek wybudowania przez użytkownika ogrodzenia, to - niezależnie od roszczenia wynikającego dla właściciela z naruszenia przysługującego mu prawa posiadania drogi dojazdowej - przysługuje owemu właścicielowi roszczenie petytoryjne o zezwolenie mu przez użytkownika na przejazd z tytułu przysługującego prawa własności do całej nieruchomości (art. 140 k.c.). Właściciel bowiem gruntu pozbawionego dojazdu do drogi publicznej nie mógłby wystąpić z roszczeniem o ustanowienie drogi koniecznej przeciwko właścicielowi sąsiedniego gruntu na podstawie art. 145 § 1 k.c., skoro jest właścicielem gruntu obciążonego dożywotnim użytkowaniem, przez który ma prawo domagania się - jak to wyżej wskazano - z tytułu prawa własności wyznaczenia drogi dojazdowej do pozostałej części gruntu będącej w jego posiadaniu.

Uchwała SN z dnia 30 stycznia 1976 r., III CZP 95/75

Standard: 14799 (pełna treść orzeczenia)

Warunkiem ustanowienia służebności drogowej jest stwierdzenie, że nieruchomość nie ma "odpowiedniego" dostępu do drogi publicznej, a dostęp może być uznany za nieodpowiedni m.in. dopiero wtedy, kiedy zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności przewyższałoby uszczerbek gruntu, przez który droga ma prowadzić.

Postanowienie SN z dnia 17 stycznia 1974 r., III CRN 316/73

Standard: 30692 (pełna treść orzeczenia)

Służebność drogi koniecznej ustanawia się tylko wówczas, gdy nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych. Natomiast większa dogodność dostępu nie uzasadnia ustanowienia takiej służebności.

Sądy nie są powołane do ustanowienia drogi ze względu na ogólne potrzeby mieszkańców. Należy to do właściwych organów administracji państwowej.

Postanowienie SN z dnia 23 września 1966 r., III CR 214/66

Standard: 29507 (pełna treść orzeczenia)