Reguła proporcjonalności i interes społeczno-gospodarczy w przeprowadzeniu drogi (art. 145 § 2 i 3 k.c.)

Droga powinna przebiegać tak, by stanowiła ona możliwie najkrótsze i najtańsze połączenie z drogą publiczną, a jej urządzenie nie powodowało istotnego ograniczenia, czy wręcz wyłączenia możliwości korzystania z gruntów obciążonych w ramach ich dotychczasowego przeznaczenia.

Ustanowienie służebności gruntowej odpowiada interesowi społeczno-gospodarczemu o tyle, o ile zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej przewyższa uszczerbek wynikły ze zmniejszenia użyteczności nieruchomości obciążonej ( tak: orzeczenie SN z 20 lutego 1985 r. III CRN 364/85; postanowienie SN z dnia 20 maja 1998 r., I CKN 673/97).

Nie bez znaczenia przy wytyczaniu drogi koniecznej jest również dotychczasowy sposób realizowania przez właściciela nieruchomości władnącej dostępu do drogi publicznej oraz to, z jakich przyczyn nieruchomość została go pozbawiona, jakie jest stanowisko większości właścicieli gruntów, przez które droga ma przebiegać, jakich czynności czy nakładów wymaga urządzenie drogi, jaki rodzaj i obszar gruntów ma ona zająć i czy korzystanie z niej zaspokoi potrzeby nieruchomości władnącej oraz nie obciąży nadmiernie nieruchomości służebnych.

Choć dotychczasowy sposób realizowania dostępu do drogi publicznej ma znaczenie, to niewykluczone, iż może nastąpić określenie trasy służebności w całkowitym oderwaniu od dotychczasowej praktyki, jeśli droga taka lepiej odpowiada przesłankom z art. 145 § 2 i 3 k.c. Sąd ma obowiązek odnieść się do aktualnego, zmieniającego się przecież w czasie, stanu nieruchomości (postanowienie SN z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 68/07).

Sąd orzekający przy wytyczaniu drogi koniecznej winien wybrać rozwiązanie najmniej antagonizujące strony.

Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie stanął na stanowisku, iż przeprowadzenie drogi koniecznej w taki sposób, że z góry można przewidywać, iż będzie to stanowiło zarzewie konfliktów sąsiedzkich, z reguły koliduje z interesem społeczno - gospodarczym. W sytuacjach konfliktowych należy zatem wytyczać drogę konieczną w sposób eliminujący przyszłe spory. Z reguły zaś droga konieczna nie powinna być wytyczana przez działkę siedliskową. (postanowienie SN z dnia 21 marca 1983 r., III CRN 14/83).

W ocenie Sądu Okręgowego nie można tracić z pola widzenia, iż zakres manewru przy wytyczaniu drogi koniecznej jest z reguły zawężony, a Sąd orzekający musi wybrać jedną z dostępnych możliwych opcji. Jednocześnie zauważyć należy, że przepis art. 145 k.c., przepisy o służebności nie zawierają zakazu ustanowienia służebności drogowej przez działkę siedliskową ( por. postanowienie SN z dnia 25 czerwca 2003 r., III CKN 1336/00). Tym samym, jeżeli przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności sprawy, Sąd dojdzie do przekonania, iż przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę siedliskową będzie najpełniej wypełniało dyspozycję art. 145 k.c., to winien ją ustanowić na tym gruncie nawet mimo, iż istnieje prawdopodobieństwo, że będzie to stanowić zarzewie przyszłych konfliktów sąsiedzkich.

Postanowienie SO w Szczecinie z dnia 30 czerwca 2014 r., II Ca 116/13

Standard: 55073 (pełna treść orzeczenia)