Postanowienie z dnia 1973-02-28 sygn. III CRN 424/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 424/72

Postanowienie z dnia 28 lutego 1973 r.

Rozwiedzeni małżonkowie mieszkający w mieszkaniu, które stanowi przedmiot spółdzielczego prawa do lokalu, wchodzącego w skład wspólności majątkowej, mogą przy odpowiednim zastosowaniu art. 206 k.c. domagać się podziału quoad usum lokalu mieszkalnego.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: Z. Wasilkowska (sprawozdawca), W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Janiny J. z udziałem uczestnika postępowania Michała J. o uregulowanie sposobu korzystania z mieszkania na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 28 lipca 1972 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie wraz z postanowieniem Sądu Powiatowego w Poznaniu z dnia 6 czerwca 1972 r. i przekazał sprawę Sądowi Powiatowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Wnioskodawczyni wniosła o określenie sposobu korzystania z mieszkania spółdzielczego w P., Osiedle Jagiellońskie nr 103 m 8, w ten sposób, że wnioskodawczyni ma przysługiwać prawo wyłącznego użytkowania w tym mieszkaniu pokoju o powierzchni 14 m ², a uczestnikowi postępowania Michałowi J. - prawo wyłącznego korzystania z pokoju o powierzchni 6 m², kuchnia zaś i przynależności pozostaną we wspólnym użytkowaniu uczestników, z zobowiązaniem ich do wydania sobie wzajemnie przyznanych do wyłącznego użytkowania pomieszczeń.

W uzasadnieniu wnioskodawczyni podała, że prawomocnym wyrokiem z dnia 3.III.1972 r. Sąd Powiatowy w Poznaniu orzekł rozwód małżeństwa uczestników, którzy mieszkają od roku w mieszkaniu spółdzielczym, składającym się z dwóch pokoi o powierzchni 14 i 6 m ², łazienki, kuchni i piwnicy.

Członkiem spółdzielni jest uczestnik postępowania, ale spółdzielcze prawo do lokalu stanowi majątek dorobkowy obojga uczestników. W mieszkaniu uczestnik postępowania zajmuje większy pokój, a wnioskodawczyni wraz z córką pokój mniejszy.

Uczestnik postępowania Michał J. wnosił o oddalenie wniosku, twierdząc, że często, jako rewident, opracowuje w domu materiały zawodowe i za mały byłby dla niego pokój, który obecnie zajmuje była żona z córką.

Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 6.VI.1972 r. oddalił wniosek po ustaleniu, że uczestnicy są członkami spółdzielni typu lokatorskiego i że mieszkanie ich nie jest przedmiotem własności, a co za tym idzie - nie jest rzeczą wspólną w rozumieniu art. 195 i nast. k.c., a wobec tego art. 206 k.c. nie może mieć w sprawie zastosowania.

Zażalenie wnioskodawczyni na to postanowienie zostało oddalone orzeczeniem Sądu Wojewódzkiego z dnia 28.VII.1972 r.

Sąd Wojewódzki podzielił zapatrywanie Sądu Powiatowego, że art. 206 k.c. nie może być podstawą do uwzględnienia wniosku, skoro uczestnicy mieszkają w lokalu należącym do spółdzielni mieszkaniowej typu lokatorskiego, który to lokal nie jest rzeczą wspólną i przepisy o współwłasności nie mogą mieć do niego zastosowania.

Od postanowienia Sądu Wojewódzkiego wniósł rewizję nadzwyczajną na skutek podania wnioskodawczyni Minister Sprawiedliwości z wnioskiem o uchylenie tego postanowienia wraz z postanowieniem Sądu Powiatowego i o przekazanie sprawy Sądowi Powiatowemu do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzuca naruszenie art. 206 k.c., art. 42 k.r.o., art. 233 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Polskie ustawodawstwo cywilne nie zawiera ogólnych przepisów o wspólności praw, lecz jedynie normuje szczególny, gospodarczo zresztą najważniejszy, wypadek takiej wspólności, odnoszący się do współwłasności (art. 195 i nast. k.c.). W tych warunkach wyłania się konieczność analogicznego stosowania przepisów o współwłasności do innych wypadków wspólności praw. W tym sensie przepisy o współwłasności mają znaczenie ogólne i orzecznictwo niejednokrotnie do nich sięga, gdy chodzi o wspólność niektórych innych praw rzeczowych (np. użytkowania), niektórych praw obligacyjnych (np. najmu) i niektórych innych praw (np. prawa autorskiego).

Jeżeli chodzi w szczególności o prawo najmu, orzecznictwo przyjmowało, że współnajemcy - analogicznie jak współwłaściciele - są uprawnieni do używania i korzystania z mieszkania w zakresie, który nie wyłącza takiego używania i korzystania przez pozostałych współnajemców. Aktualne więc może być również w stosunku do współnajemców zastosowanie przepisów o zarządzie rzeczą wspólną i o podziale quoad usum.

W konkretnej sprawie nie było sporne, że spółdzielcze prawo do lokalu wchodziło w skład majątku dorobkowego małżonków. Wobec prawomocnego orzeczenia rozwodu wspólność majątkowa ustała, zgodnie jednak z wyraźnym brzmieniem art. 41 k.r.o. od chwili ustania wspólności majątkowej do majątku, który był nią objęty, stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności. Należy przyjąć, że przepis art. 42 k.r.o. odnosi się do wszelkich praw majątkowych, będących przedmiotem wspólności, a nie tylko do własności. Wynika to z użycia w tym przepisie ogólnego pojęcia "majątek", które jest pojęciem oczywiście szerszym od własności, a ponadto z podkreślenia, że przepisy o współwłasności stosuje się "odpowiednio". Gdyby chodziło tylko o własność, przepisy o współwłasności odnosiłyby się wprost i zbędna byłaby wzmianka o odpowiednim ich zastosowaniu.

W związku z tym nie ma istotnego znaczenia podniesiona przez oba Sądy okoliczność, że w konkretnym wypadku chodziło o mieszkanie spółdzielcze typu lokatorskiego, a nie własnościowego. Spółdzielcze bowiem prawo do lokalu stanowiło w każdym razie prawo majątkowe, do którego po ustaniu wspólności należało stosować odpowiednio przepisy o współwłasności.

Dotychczasowe rozważania prowadzą do wniosku, że rozwiedzionemu małżonkowi mieszkającemu z drugim małżonkiem w lokalu spółdzielczym, który był objęty wspólnością ustawową, przysługuje ochrona wynikająca z odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności, a w szczególności że może mu również przysługiwać żądanie podziału quoad usum w granicach i na zasadach przewidzianych w wytycznych Sądu Najwyższego z dnia 28.IX.1962 r. II CO 32/62 (OSNCP 1964, z. 2, poz. 22).

Pozostaje jeszcze do rozważenia, czy inny wniosek nie da się wydedukować z przepisu art. 443 § 1 k.p.c., który przewiduje, że w toku procesu o rozwód sąd może na żądanie jednego z małżonków orzec o zakresie i sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania w czasie trwania procesu. Z przepisu tego można by prima facie wnosić, że ani w wyroku orzekającym rozwód, ani tym bardziej po orzeczeniu rozwodu sąd nie może już zajmować się kwestią mieszkania rozwiedzionych małżonków. Wniosek taki jednak byłby nietrafny.

Artykuł 443 § 1 k.p.c., upoważniający sąd do uregulowania spraw mieszkaniowych małżonków na czas trwania procesu rozwodowego, stanowi przepis szczególny o charakterze procesowym i dotyczy tymczasowego uregulowania spraw mieszkaniowych, niezależnie od tytułu materialnoprawnego, jaki może małżonkom przysługiwać do danego lokalu mieszkalnego. Sąd może więc w trybie art. 443 § 1 k.p.c. orzec o zakresie i sposobie korzystania przez małżonków również z takiego mieszkania, które stanowi odrębną własność jednego z małżonków. Czym innym natomiast jest rozstrzygnięcie przez sąd sporu między rozwiedzionymi małżonkami o sposób korzystania z mieszkania, które było objęte wspólnością majątkową, a do którego po ustaniu wspólności stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w sytuacji, gdy rozwiedzeni małżonkowie są nadal współposiadaczami mieszkania.

Przeciwko przyjętemu tu rozwiązaniu nie przemawia wreszcie uchwała Sądu Najwyższego III CZP 16/1972 z dnia 31.III.1972 r. (OSNCP 1972, z. 7-8, poz. 131), w której Sąd Najwyższy uznał, że małżonek, który nie mieszka w mieszkaniu stanowiącym przedmiot spółdzielczego prawa do lokalu, wchodzącego w skład wspólności, nie może od chwili rozwodu domagać się na podstawie art. 206 k.c. dopuszczenia do współposiadania mieszkania z drugim małżonkiem, lecz swoich praw z tytułu wspólności lokalu może dochodzić w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

Uzasadniając uchwałę, Sąd Najwyższy przyjął, że współmałżonek może dochodzić na podstawie art. 206 k.c. dopuszczenia do współposiadania mieszkania. Jednakże z chwilą orzeczenia rozwodu małżonkowie stali się ludźmi obcymi, pozostają najczęściej we wrogich lub niechętnych stosunkach, i doprowadzenie do tego, by na powrót z sobą mieszkali, nie da się pogodzić z powszechnie przyjętym poglądem na wzajemne stosunki byłych małżonków po rozwodzie.

Jak z powyższego wynika, Sąd Najwyższy kierował się w omawianej uchwale przede wszystkim względem na sytuację faktyczną, polegającą na tym, że rozwiedziony małżonek mieszka gdzie indziej. W takiej sytuacji wystarczająca jest dla niego ochrona polegająca na żądaniu podziału majątku wspólnego, w wyniku którego to podziału albo będzie mu przyznany lokal mieszkalny, albo otrzyma on odpowiednią spłatę. Udzielenie natomiast małżonkowi ochrony w postaci tymczasowego dopuszczenia go do współposiadania lokalu, w którym już nie mieszka, zmierzałoby zbyt daleko i pozostawałoby w sprzeczności z powszechnym dążeniem do tego, by rozwiedzeni małżonkowie nie mieszkali pod jednym dachem.

Sytuacja w niniejszej sprawie jednak jest odmienna. Rozwiedzeni małżonkowie są nadal współposiadaczami mieszkania, które stanowiło przedmiot wspólności majątkowej, i brak podstaw, aby odmówić im udzielenia ochrony przewidzianej w art. 206 k.c.

Z tych wszystkich względów należy przyjąć, że rozwiedzeni małżonkowie zamieszkujący w mieszkaniu, które stanowi przedmiot spółdzielczego prawa do lokalu, wchodzącego w skład wspólności majątkowej, mogą przy odpowiednim zastosowaniu art. 206 k.c. domagać się podziału quoad usum lokalu mieszkalnego.

W tym stanie rzeczy słuszny jest zarzut rewizji nadzwyczajnej, że Sądy, oddalając wniosek wnioskodawczyni bez merytorycznego rozpoznania sprawy, naruszyły art. 206 k.c. i art. 42 k.r.o.

Z tych przyczyn i na mocy art. 422 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1974 r., Nr 1, poz. 14