Uchwała z dnia 1971-11-10 sygn. III CZP 69/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 69/71

Uchwała z dnia 10 listopada 1971 r.

Przewodniczący: sędzia Z. Masłowski. Sędziowie: B. Łubkowski, J. Policzkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Janiny R. o zezwolenie na wyjazd małoletniego Waldemara R. za granicę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 2 lipca 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy wyjazd małoletniego z jednym z rozwiedzionych rodziców, któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej, za granicę na pobyt stały wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego, jeżeli drugiemu z rodziców powierzono nadzór nad wychowaniem dziecka, ale nie przyznano mu prawa współdecydowania o miejscu pobytu małoletniego, czy też w takim wypadku zezwolenie władzy opiekuńczej jest bezprzedmiotowe?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Na wyjazd za granicę na pobyt stały małoletniego wraz z jednym z rodziców, któremu w wyroku rozwodowym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego, jeżeli drugi z rodziców, któremu powierzono nadzór nad wychowaniem dziecka, nie złożył oświadczenia wyrażającego zgodę na wyjazd dziecka.

Uzasadnienie

Małżeństwo Ditera R. z Janiną Anną S., zamężną R., rozwiązane zostało przez rozwód orzeczony wyrokiem Sądu Powiatowego w Gliwicach z dnia 18.XII.1969 r., przy czym w wyroku tym wykonywanie władzy rodzicielskiej nad synem stron Waldemarem Piotrem R., urodzonym 7.V.1964 r., powierzono matce, a ojcu przyznano prawo nadzoru nad wychowaniem dziecka, możność spędzania z nim w swoim mieszkaniu co najmniej dwóch niedziel w miesiącu i 1 miesiąca wakacji, a ponadto możliwość decydowania o nauce i wyborze zawodu dziecka w przyszłości. W tym zakresie wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 7.IV.1970 r.

W niniejszej sprawie na wniosek Janiny R. Sąd Powiatowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 30.III.1971 r. zezwolił małol. Waldemarowi Piotrowi R. na wyjazd na stałe do NRF z matką Janiną R. oraz zawiesił władzę rodzicielską Ditera R. nad małol. Waldemarem Piotrem R.

Diter R. zaskarżył to postanowienie rewizją, wnosząc o jego uchylenie i oddalenie wniosku.

Rozpoznając rewizję Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 § 1 k.p.c. przytoczone w sentencji zagadnienie prawne, uzasadniając to tym, że w Komentarzu do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (wydanym w 1966 r.) zagadnienie to zostało uznane za wysoce dyskusyjne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11.X.1963 r. III CO 23/63 (OSNCP 1964, z. 9, poz. 164) uznał, że na wyjazd za granicę małoletniego wraz z jednym z rodziców, któremu w wyroku orzekającym rozwód powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, potrzebne jest oświadczenie o zgodzie drugiego z rodziców, który nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej, a w razie niemożności uzyskania takiego oświadczenia - zezwolenie władzy opiekuńczej.

W uchwale tej, która swego czasu spotkała się krytyką w literaturze prawniczej, Sąd Najwyższy wyszedł z założenia, że powierzenie w wyroku rozwodowym na podstawie art. 32 k.r. i art. 437 d. k.p.c. wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców nie czyni go wyłącznym podmiotem władzy rodzicielskiej, jeżeli drugi rodzic władzy tej nie został pozbawiony (art. 438 d. k.p.c.).

Pogląd ten zyskał obecnie wyraźne oparcie w art. 58 k.r.o., który wszedł na miejsce przepisów art. 32 k.r. i art. 437 d. k.p.c. W odróżnieniu bowiem od art. 437 d. k.p.c., według którego w wyroku orzekającym rozwód sąd powierzał wykonanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem jednemu z rodziców i określał "uprawnienia" drugiego z rodziców w stosunku do osoby dziecka, art. 58 k.r.o. dopuszcza pozostawienie w wyroku rozwodowym pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom (co było nie znane dotychczasowemu prawu), a także przewiduje możliwość powierzenia wykonywania władzy jednemu z rodziców, z tym jednak zastrzeżeniem, że wtedy "władzę rodzicielską" drugiego rodzica należy ograniczyć do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Skoro więc w tym ostatnim wypadku także temu z rodziców, któremu nie powierzono wykonywania władzy rodzicielskiej, przysługuje w pewnej mierze władza rodzicielska, to tym samym nie jest on wyłączony od współdecydowania o niektórych istotnych sprawach dziecka.

W zasadzie chodzi tu o sprawy, w których legitymacja tego rodzica do współdecydowania wynika z jego obowiązków i uprawnień, do jakich ograniczona została jego władza rodzicielska. Nie oznacza to, aby legitymacja ta miała wynikać już z samego sformułowania tych obowiązków i uprawnień; wystarczy, że od tego, jak zostanie zdecydowana dana sprawa, zależeć będzie możliwość dalszego ich wykonywania. Tak więc np. rodzic uprawniony do przyjmowania u siebie dziecka w oznaczonych okresach powinien mieć możność współdecydowania o zmianie stałego pobytu dziecka, jeżeli zmiana ta uniemożliwiałaby mu faktycznie takie kontaktowanie się z dzieckiem. W braku zaś porozumienia między rodzicami rozstrzygałby o tym sąd opiekuńczy (art. 97 k.r.o.).

Legitymacja rodzica do współdecydowania o niektórych istotnych sprawach dziecka, pomimo ograniczenia władzy rodzicielskiej tego rodzica, wynikać może ponadto ze szczególnych przepisów.

Jeśli chodzi o zezwolenie na wyjazd małoletnich dzieci za granicę, to przepisami takimi są przepisy § 3 ust. 1 pkt 3 i 4 rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Spraw Zagranicznych z dnia 22 maja 1967 r. w sprawie zasad i trybu postępowania oraz właściwości organów w sprawach paszportowych (Dz. U. Nr 21, poz. 96). Zgodnie więc z § 3 ust. 1 pkt 3 tego rozporządzenia, jeżeli ubiegający się o paszport ma wyjechać wraz ze swymi małoletnimi dziećmi, to (poza wypadkami wyjazdu na okres nie przekraczający 2 miesięcy do wymienionych tam krajów) należy m.in. złożyć pisemne, notarialnie uwierzytelnione oświadczenie drugiego z rodziców o zgodzie na wyjazd dzieci, a w razie niemożności uzyskania takiego oświadczenia - zezwolenie sądu (sądu opiekuńczego); chyba że wyjazd ma nastąpić na zaproszenie przebywającego za granicą drugiego z rodziców albo że władza rodzicielska przysługuje wyłącznie ubiegającemu się o paszport, a jeżeli małoletni poddany władzy rodzicielskiej ma wyjechać bez osoby, której władza rodzicielska służy - oświadczenie o zgodzie na wyjazd złożone przez rodziców lub tego z nich, któremu przysługuje władza rodzicielska.

Zauważyć wypada, że przepisy te nie czynią różnicy co do tego, czy rodzicowi przysługuje pełna czy tylko ograniczona władza rodzicielska.

Z tych względów należało przedstawione zagadnienie prawne rozstrzygnąć jak w sentencji.

OSNC 1972 r., Nr 3, poz. 49