Sprostowanie omyłek co do danych personalnych oskarżonego

Do kategorii oczywistej omyłki pisarskiej można zaliczyć np. błąd w danych personalnych strony postępowania, o ile ma on charakter pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny – świadczący już o ustaleniu innej tożsamości.

O dopuszczalności sprostowania decyduje techniczny charakter omyłki i brak wpływu na merytoryczną treść wyroku 

Postanowienie SN z dnia 8 listopada 2023 r., I KK 281/23

Standard: 74121 (pełna treść orzeczenia)

Podanie w komparycji lub w sentencji wyroku personaliów innych niż te, które nosi w rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej sprawie, może być skorygowane w trybie określonym w art. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy.

Już na gruncie art. 92 k.p.k. z 1969 r., którego rozwiązania niewiele różniły się od przyjętych w tej materii w kodeksie aktualnie obowiązującym, Sąd Najwyższy stwierdził, że do oczywistych omyłek pisarskich zaliczyć należy także „przekręcenie w wyroku imienia lub nazwiska skazanego (...), jeżeli na podstawie akt nie budzi wątpliwości, o jaką osobę chodzi” (zob. uzasadnienie wyroku z dnia 25 marca 1975 r., IV KR 15/75, OSNKW 1975, z. 7, poz. 91).

Podobne zapatrywania wyrażono w postanowieniu z dnia 22 sierpnia 1970 r., III KZ 76/70, OSNKW 1970, Nr 11, poz. 149. Spotkały się one z aprobatą w piśmiennictwie.

Orzeczenia te pochodzą z okresu, gdy najczęstszym źródłem tego typu błędów była nieuwaga osoby sporządzającej – już po zakończeniu procesu decyzyjnego co do tego, jakie konsekwencje prawne i za co powinien ponieść oskarżony, którego rozpoznawanie sprawy zakończono – wyrok pismem ręcznym (możliwość przekłamania brzmienia imienia lub nazwiska) lub maszynowym (wskazany wyżej mechanizm przekłamania, ale także mechanizm związany z uruchomieniem niewłaściwych klawiszy w maszynie do pisania).

Nigdy nie budziło wątpliwości to, że jeśli źródło błędu miało taki właśnie, pisarski charakter, to dla możliwości sprostowania omyłki w trybie art. 92 k.p.k. nie miał znaczenia stopień (użycie nazwiska lub imienia zbliżonego lub całkowicie odmiennego), jak i zakres (tylko imię lub tylko nazwisko, czy też oba człony personaliów) przeinaczenia. Z punktu widzenia treści przepisu ów stopień przeinaczenia personaliów jawił się bowiem jako irrelewantny, jeśli tylko mechanizm powstania omyłki był taki sam i – co jest elementem najistotniejszym – na podstawie akt sprawy nie budziło wątpliwości to, że pomimo wadliwego oznaczenia personaliów w orzeczeniu, chodziło o tę samą osobę, wobec której sąd uprawniony był podjąć rozstrzygnięcie. Zatem właśnie w oparciu o porównanie treści poszczególnych części samego orzeczenia, jak i treści orzeczenia z aktami sprawy, ustalano, czy źródło rozbieżności ma czysto „pisarski” (błąd co do oznaczenia tożsamości), czy też merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter i czy ten charakter pisarski jest „oczywisty”.

Wraz z postępem techniki, pojawiła się nowa forma sporządzania na piśmie orzeczeń, to jest z wykorzystaniem komputera. Postęp niesie jednak za sobą dodatkowe pułapki i niebezpieczeństwa. Nowym źródłem przekłamań pomiędzy wyobrażeniem sędziego co do personaliów osoby, wobec której wydaje orzeczenie, a odwzorowaniem tych personaliów na piśmie, może być praca na edytorach tekstu z uruchamianiem przez system komputerowy tzw. autokorekty. Otwarcie przyznać też trzeba, że coraz częściej dochodzi do omyłkowego przekopiowania części danych z innego orzeczenia, stanowiącego wzorzec dla osoby sporządzającej orzeczenie w systemie komputerowym. Brak poddania orzeczenia lub zarządzenia, sporządzanego tą właśnie techniką, starannej korekcie przed jego podpisaniem i brak ewentualnego poprawienia na tym etapie wadliwego brzmienia personaliów osoby podsądnej, jest – co poza sporem – wysoce naganne, a nawet kompromitujące, dla wszystkich podpisujących określone rozstrzygnięcie. Ta ostatnia konstatacja nie może jednak zmienić oceny charakteru i istoty omyłki, do której doszło, w aspekcie treści art. 105 § 1 k.p.k. Jeśli bowiem i przy takim mechanizmie powstania błędu, nie istnieją żadne rozsądne wątpliwości co do tego, że przekłamanie ma czysto techniczny charakter i w istocie orzeczenie (lub zarządzenie) wydane zostało wobec tej osoby, wobec której powinno być wydane, dopuszczalne jest sprostowanie personaliów figurujących w orzeczeniu (lub zarządzeniu) w trybie przewidzianym w art. 105 k.p.k. Najistotniejsze jest bowiem to, że także w tym wypadku omyłka powstaje na etapie samego spisywania orzeczenia (co przesądza o jej pisarskim charakterze), już po podjęciu przez sąd rozstrzygnięcia o określonej treści w związku z rozpoznaniem sprawy osoby o tej samej tożsamości, którą miał na uwadze sąd podejmując to rozstrzygnięcie. Właśnie w takiej konfiguracji procesowej w pełni zasadny jest argument, iż proces myślowy sądu orzekającego (sędziego wydającego zarządzenie) dotyczył tej samej osoby, jako jednostki psychofizycznej, wobec której spisane zostało następnie orzeczenie (zarządzenie), a nie dwóch różnych osób. Osobę, wobec której toczyło się postępowanie karne jedynie wadliwie „oznaczono” na skutek omyłki przy dokumentowaniu na piśmie podjętego wcześniej rozstrzygnięcia.

Ponieważ postępowanie karne toczy się przeciwko określonej osobie (jednostce psychofizycznej), a nie „przeciwko danym personalnym”, zatem wprowadzenie do treści rozstrzygnięcia (wyroku, postanowienia albo zarządzenia) danych personalnych nieodpowiadających prawdzie stanowi wprawdzie błąd, ale nie mogący mieć żadnego wpływu na treść takiego rozstrzygnięcia, a więc nie wymagający jego uchylenia.

Skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego podziela więc zapatrywanie, że nie każdy błąd co do identyfikacji osobowej podmiotu, którego orzeczenie dotyczy, wymaga wzruszenia orzeczenia, a zatem że możliwe jest skorygowanie takiej omyłki w trybie określonym w art. 105 k.p.k., jako pisarskiej, pod warunkiem jednak, iż nie występuje wątpliwość co do tożsamości osoby (por. postanowienia SN: z dnia 7 października 2009 r., IV KK 161/09, z dnia 16 grudnia 2009 r., IV KK 347/09, z dnia 3 lutego 2010 r., IV KK 351/09). Zauważyć jednak należy, że lepszym określeniem dla tego typu sytuacji byłoby: błąd co do „oznaczenia osobowego podmiotu, którego orzeczenie dotyczy”, a nie: błąd co do „identyfikacji osobowej podmiotu, którego orzeczenie dotyczy”.

Uchwała SN z dnia 28 marca 2012 r., I KZP 24/11

Standard: 35631 (pełna treść orzeczenia)