Stan sprawy w toku w postępowaniach nieprocesowych (art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. art. 13 § 2 k.p.c.)

W postępowaniu nieprocesowym stan sprawy w toku następuje z chwilą doręczenia wniosku uczestnikom postępowania, a gdy jedynym uczestnikiem jest wnioskodawca lub gdy postępowanie wszczęto z urzędu - z chwilą podjęcia przez sąd pierwszej czynności przygotowawczej zmierzającej do rozstrzygnięcia sprawy (art. 192 pkt 1 w związku z art. 13 § 2 kpc).

Chociaż w postępowaniu nieprocesowym nie ma strony pozwanej i w związku z tym trudno mówić wprost o skutkach związanych z doręczeniem pozwu w procesie, to jednak bez wątpienia zachodzi stan sprawy w toku i wszystkie tego stanu procesowe następstwa. W szczególności wykluczone jest, by w trybie nieprocesowym mogły toczyć się dwa różne postępowania w tej samej sprawie, przy czym - z mocy przepisów szczególnych - niedopuszczalne jest również rozpoznanie tej samej sprawy jednocześnie w postępowaniu nieprocesowym i w procesie.

 Stan sprawy nieprocesowej w toku oraz jego skutki powstają generalnie z chwilą doręczenia wniosku uczestnikom. W postępowaniu nieprocesowym - z uwagi na jego specyfikę - może się jednak zdarzyć, że jedynym uczestnikiem postępowania jest wnioskodawca i wtedy, rzecz oczywista, doręczenie wniosku nie następuje. Wówczas za chwilę wywołującą stan sprawy w toku należy uznać chwilę podjęcia przez sąd pierwszej czynności przygotowawczej zmierzającej do rozstrzygnięcia sprawy.

Podobnie należałoby datować stan sprawy w toku w postępowaniu nieprocesowym wszczętym - gdy przewiduje to ustawa - z urzędu.

Postanowienie SN z dnia 26 marca 1992 r., I CRN 19/92

Standard: 47535 (pełna treść orzeczenia)

Według art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd odrzuca pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została prawomocnie osądzona. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym z mocy art. 13 § 2 k.p.c. Jednakże dla przyjęcia sprawy w toku i powagi rzeczy osądzonej muszą być spełnione przesłanki identyczności pod względem przedmiotowym i podmiotowym. W grę musi wchodzić identyczność "podstawy sporu" w procesie i "podstawy sprawy" w postępowaniu nieprocesowym. W ten sposób najogólniej można by ująć zagadnienie stanu sprawy w toku w zakresie postępowania nieprocesowego, mając na uwadze zasadę ne bis in idem.

W konsekwencji odrzuceniu z powodu stanu sprawy w toku (litispendencji) podlegałby niewątpliwie wniosek tego samego wnioskodawcy z tym samym żądaniem i tą samą "podstawą żądania". Niemniej jednak należy mieć na względzie mogące występować w ramach poszczególnych postępowań nieprocesowych swoistości uregulowań odnoszące się do strony przedmiotowej lub podmiotowej postępowania nieprocesowego i zakresu kognicji. Swoistości tego rodzaju charakteryzują między innymi uregulowania w przepisach dotyczących stwierdzenia nabycia spadku, wyrażające się w tym, że sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą (art. 670 § 1 k.p.c.), i orzeka na korzyść osoby, choćby nie była wnioskodawcą ani uczestnikiem postępowania i dopiero została wezwana do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 12 czerwca 1986 r., III CZP 28/86

Standard: 15574 (pełna treść orzeczenia)