Uchwała z dnia 1986-06-12 sygn. III CZP 28/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 28/86

Uchwała z dnia 12 czerwca 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie SN: K. Olejniczak, T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny Ł. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 28 marca 1986 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie występuje stan sprawy w toku, jeżeli toczy się inne postępowanie o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie tej samej nieruchomości na rzecz innych osób, odmienne zaś są twierdzenia wnioskodawców z obu spraw co do okresów posiadania tej nieruchomości?"

podjął następującą uchwałę:

W sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie nie występuje stan sprawy w toku, jeżeli toczy się inne postępowanie o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie tej samej nieruchomości na rzecz innych osób, niezależnie od twierdzeń wnioskodawców z obu spraw co do okresów posiadania tej nieruchomości.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące wątpliwości nasunęło się w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych.

Otóż przed Sądem Rejonowym toczy się, wszczęta wcześniej sprawa z wniosku Mariusza Ł. o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności bliżej określonej we wniosku nieruchomości na rzecz Zygmunta Ł. i Marianny Ł., przy czym wnioskodawca jako datę wejścia w posiadanie tej nieruchomości przez uprawnionych podał 1926 r. W niniejszej sprawie Helena Ł. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności połowy wspomnianej nieruchomości, twierdząc, że połowę tej nieruchomości posiada od 1949 r.

Uczestnik postępowania zarzucił, że w niniejszej sprawie występuje stan sprawy w toku. Sąd Rejonowy oddalił ten zarzut, wstrzymał rozpoznanie sprawy do czasu uprawomocnienia się postanowienia w tym przedmiocie i postanowił po uprawomocnieniu się postanowienia przekazać niniejszą, później wszczętą, sprawę do łącznego rozpoznania ze sprawą wcześniej wszczętą. Postanowienie to zaskarżył uczestnik postępowania, zarzucając uchybienie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd odrzuca pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została prawomocnie osądzona. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym z mocy art. 13 § 2 k.p.c. Jednakże dla przyjęcia sprawy w toku i powagi rzeczy osądzonej muszą być spełnione przesłanki identyczności pod względem przedmiotowym i podmiotowym. W grę musi wchodzić identyczność "podstawy sporu" w procesie i "podstawy sprawy" w postępowaniu nieprocesowym. W ten sposób najogólniej można by ująć zagadnienie stanu sprawy w toku w zakresie postępowania nieprocesowego, mając na uwadze zasadę ne bis in idem.

W konsekwencji odrzuceniu z powodu stanu sprawy w toku (litispendencji) podlegałby niewątpliwie wniosek tego samego wnioskodawcy z tym samym żądaniem i tą samą "podstawą żądania".

Niemniej jednak należy mieć na względzie mogące występować w ramach poszczególnych postępowań nieprocesowych swoistości uregulowań odnoszące się do strony przedmiotowej lub podmiotowej postępowania nieprocesowego i zakresu kognicji. Swoistości tego rodzaju charakteryzują między innymi uregulowania w przepisach dotyczących stwierdzenia nabycia spadku, wyrażające się w tym, że sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą (art. 670 § 1 k.p.c.), i orzeka na korzyść osoby, choćby nie była wnioskodawcą ani uczestnikiem postępowania i dopiero została wezwana do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.).

Podkreślenie tych cech charakterystycznych ma istotne znaczenie w związku z tym, że w art. 510 § 1 k.p.c. regulującym postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia zawarte jest częściowe odesłanie do przepisów o stwierdzenie nabycia spadku. Odpowiednie zastosowanie w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia mają przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy chodzi o "ogłoszenie" i "orzeczenie". Co się tyczy stosowania przepisów o "orzeczeniu", chodzi m.in. o zagadnienie oznaczenia osoby, która nabyła własność przez zasiedzenie. Zgodnie z art. 677 § 1 w związku z art. 610 § 1 k.p.c. sąd w postanowieniu o stwierdzeniu zasiedzenia wymienia osobę, która nabyła w ten sposób własność, choćby to była inna osoba niż wskazana przez wnioskodawcę, a jeżeli jest więcej osób uprawnionych - należy wymienić ich udziały.

Z takiego jednak stanu prawnego nie wynika jeszcze to, aby w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia miała zastosowanie zasada z postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, stosownie do której sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, i orzeka stosownie do art. 677 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. niezależnie od zgłoszenia przez uprawnionego w sensie materialnoprawnym wniosku o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie na swoją rzecz.

W myśl art. 609 § 1 k.p.c. legitymację procesową do zgłoszenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności ma każdy zainteresowany. Krąg osób zainteresowanych może być stosownie do okoliczności faktycznych i prawnych dość szeroki. Jeżeli wnioskodawca nie określa innych zainteresowanych, sąd wzywa innych zainteresowanych przez ogłoszenie. W ten sposób może nastąpić rozszerzenie kręgu zainteresowanych, choć niekoniecznie uprawnionych. Wymaga przy tym podkreślenia, że nie każdemu z zainteresowanych będzie przysługiwać uprawnienie w sensie materialnoprawnym. Słusznie stwierdza Sąd Wojewódzki, że z unormowania art. 610 § 1 k.p.c. nie można wyciągać wniosku, iż w postępowaniu w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia sąd z urzędu stwierdzi - i poprzednio zbada - nabycie własności bez wniosku uprawnionego w sensie materialnoprawnym.

Nie można przyjąć zasady działania przez sąd z urzędu w celu ustalenia osób uprawnionych poza zgłoszeniem przewidzianym w art. 609 § 2 k.p.c. O uprawnieniach do nabycia własności w drodze zasiedzenia decydują udowodnione przez zainteresowanych przesłanki materialnoprawne (art. 172 i nast. k.c.).

W świetle tych rozważań nasuwają się następujące wnioski co do tego, czy w rozważanej sytuacji wchodzi w grę litispendencja. Otóż, gdy chodzi o postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po określonym spadkodawcy, to nie mogą równolegle toczyć się dwa czy więcej postępowań w tym przedmiocie wszczętych przez różne osoby mające w tym interes prawny (art. 1025 k.c.). Rozstrzygnięcie o nabyciu spadku musi nastąpić w jednym postępowaniu. Z tej też racji podlega odrzuceniu wniosek zgłoszony przez uczestnika toczącego się postępowania lub przez osobę, która nie brała udziału w postępowaniu. W tym bowiem wypadku kognicja sądu spadku jest pełna pod względem przedmiotowym (dziedziczenie ustawowe i na podstawie testamentu) i podmiotowym.

W przeciwieństwie do tego może toczyć się równolegle kilka postępowań o stwierdzenie zasiedzenia, nie powodując stanu sprawy w toku, nawet co do tego samego przedmiotu (tej samej nieruchomości). Jak to trafnie stwierdza Sąd Rejonowy, oddalenie bowiem wniosku, a nawet jego uwzględnienie przez stwierdzenie zasiedzenia na rzecz osoby, której wniosek dotyczy, w jednej sprawie, nie przesądza możliwości stwierdzenia zasiedzenia na rzecz innej osoby w innym postępowaniu bądź z tego powodu, że spełnia ona przesłanki zasiedzenia w okresie objętym wcześniejszym wnioskiem, który został oddalony w odniesieniu do innej osoby, bądź z tego względu, że nabyła ona własność przez zasiedzenie w terminie późniejszym.

Z tych wszystkich względów należy dojść do wniosku, że w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie nie występuje stan sprawy w toku (art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), jeżeli toczy się inne postępowanie o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie tej samej nieruchomości na rzecz innych osób, przy innej podstawie żądania. Ze względu na związek obu spraw ze sobą sąd może na podstawie art. 219 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zarządzić połączenie tych spraw w celu ich łącznego rozpoznania.

Należy przy tym wyjaśnić, że z rozważanego punktu widzenia nie ma istotnego znaczenia to, czy odmienne są twierdzenia wnioskodawców obu spraw co do okresów posiadania nieruchomości.

OSNC 1987 r., Nr 5-6, poz. 74