Zawieszenie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.

Śmierć osoby fizycznej w trakcie procesu stanowi przeszkodę w jego kontynuowaniu i w przypadku, gdy przedmiotem procesu są prawa i obowiązki, które przechodzą na następców prawnych, musi nastąpić zawieszenie postępowania. Niezawieszenie postępowania i jego kontynuowanie po utracie zdolności sądowej przez stronę, bez wstąpienia w jej miejsce następców prawnych, powoduje nieważność postępowania (por. wyrok SN z dnia 15 lipca 1998 r., II CKU 19/98). Taka sytuacja nie zachodzi jednak w przypadku śmierci strony, której prawa i obowiązki nie są ani dziedziczne, ani zbywalne, w związku z czym nie ma możliwości ich przejścia na inne osoby. 

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2020 r., III UZ 38/19

Standard: 63403 (pełna treść orzeczenia)

Śmierć strony postępowania (osoby fizycznej) albo utrata przez stronę (osobę prawną) zdolności sądowej w trakcie procesu stanowi przeszkodę w jego kontynuowaniu i w przypadku, gdy przedmiotem procesu są prawa i obowiązki, które przechodzą na następców prawnych (podlegają sukcesji), musi nastąpić zawieszenie postępowania (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.). Niezawieszenie postępowania i jego kontynuowanie po utracie zdolności sądowej przez stronę, bez wstąpienia w jej miejsce następców prawnych, powoduje bowiem nieważność postępowania. Z kolei wstąpienie następców prawnych w miejsce strony, której byt prawny ustał, umożliwia kontynuowanie postępowania z udziałem tych następców (art. 180 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).

W przypadku utraty zdolności sądowej przez stronę będącą osobą prawną (ustania jej bytu prawnego), prowadzone postępowanie sądowe może być kontynuowane jedynie z udziałem jej następcy prawnego, jeżeli przedmiot procesu należy do praw i obowiązków, które są przedmiotem sukcesji (mogą przejść na następcę prawnego). W takiej sytuacji sąd ma obowiązek zawieszenia postępowania z urzędu, stosownie do art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., a do jego podjęcia dochodzi, gdy zgłosi się lub zostanie wskazany (ustalony) ogólny następca prawny strony, zgodnie z art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c. Nieusuwalna (bezsukcesyjna) następcza utrata przez stronę zdolności sądowej, która nie pozwala na podjęcie zawieszonego postępowania na podstawie art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c., stanowi podstawę umorzenia przez sąd postępowania w myśl art. 182 § 1 zdanie drugie k.p.c., ze skutkiem wynikającym z art. 182 § 3 k.p.c. (por. wyrok SN z 13 stycznia 2009 r., I PK 133/08).

Zawieszenie postępowania z powodu utraty przez stronę zdolności sądowej wywołuje skutek od dnia utraty tej zdolności i dopuszcza podjęcie przez sąd tylko czynności wyraźnie wymienionych w ustawie (art. 179 § 3 k.p.c.). Zawieszone postępowanie zostaje podjęte z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego (art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c.). Sformułowanie to oznacza, że przed wydaniem postanowienia o podjęciu postępowania zawieszonego z omawianej przyczyny sąd ma obowiązek prowadzić postępowanie w celu ustalenia rzeczywistego następcy ogólnego. Kontynuacja postępowania dotyczącego roszczenia jest możliwa tylko w stosunku do zgłaszającej się osoby (prawnej) mającej rzeczywisty przymiot następcy (por. wyrok SN z 23 listopada 2000 r., III CKN 1097/00).

Według art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c. dalsze postępowanie w sprawie powinno toczyć się z udziałem następcy prawnego. To ogólne następstwo jest niewątpliwie odpowiednikiem art. 922 § 1 k.c., przewidującego przejście praw i obowiązków w drodze dziedziczenia po zmarłej osobie fizycznej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko przyjmujące jako zasadę, że toczące się procesy sądowe z udziałem strony, która zmarła, prowadzi się nadal z udziałem jej następców prawnych, chyba że przedmiotem postępowania są prawa niedziedziczne (por. przykładowo uchwałę z 16 kwietnia 1985 r., III CZP 16/85). Do nich zaś należą uprawnienia spadkodawcy związane ściśle z jego osobą.

Postanowienie SN z dnia 5 marca 2019 r., I PZ 39/18

Standard: 60931 (pełna treść orzeczenia)