Wyrok z dnia 2000-11-23 sygn. III CKN 1097/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 1097/00

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2000 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - Andrzej Wypiórkiewicz Sędziowie: SN - Helena Ciepła

SN   - Zbigniew Strus (spraw.)

Protokolant: Iwona Budzik

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2000 r.

na rozprawie sprawy z powództwa Zarządu Okręgu Funduszu Wczasów Pracowniczych w K.

przeciwko W. T.

o zapłatę

i z powództwa wzajemnego W. T.

przeciwko Zarządowi Okręgu Funduszu Wczasów Pracowniczych w K. o nakazanie, wydanie i zapłatę.

na skutek kasacji W. T.

od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...]

z dnia 16 listopada 1999 r., sygn. akt I ACa [...]

1. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację pozwanego (punkt II sentencji) i znosi w tym zakresie postępowanie apelacyjne,

2. uchyla wyrok Sądu Wojewódzkiego w N. z dnia 27 listopada 1998 r. sygn. akt I C [...] w części zasądzającej powództwo (punkt I sentencji) i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Apelacyjny w [...] wyrokiem zaskarżonym kasacją przez powoda w części oddalającej powództwo o 91.426,10 zł uchylił punkt II wyroku Sądu I instancji w tej części oraz punkt IV (orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania. Oddalił natomiast apelację pozwanego W. T., w której ten zaskarżył wyrok Sądu Wojewódzkiego z 27 listopada 1998 r. w części zasądzającej od pozwanego na rzecz Zarządu Okręgu Funduszu Wczasów Pracowniczych w K. 36.581, 80 zł i rozstrzygającej o kosztach procesu.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i oceny.

Pozwany był samoistnym posiadaczem w dobrej wierze pensjonatu "C." w K. stanowiącego własność pozwanego lub jego poprzedników prawnych. Zarządzeniem Ministra Gospodarki Komunalnej z 16 sierpnia 1951 r. ustanowiono zarząd przymusowy nad pensjonatem i z dniem 22 sierpnia 1951 r. powierzono go Funduszowi Wczasów Pracowniczych dzierżawiącemu nieruchomość od właścicieli na podstawie wcześniejszej umowy. Na mocy orzeczenia wymienionego Ministra z 26 kwietnia 1964 r. nieruchomość przeszła na własność Skarbu Państwa. Obydwa akty tegoż organu zostały uznane za nieważne decyzjami Ministra Gospodarki Komunalnej i Budownictwa z 19 lipca 1991 r., o czym powód otrzymał wiadomość 25 lipca 1991 r. Wydanie nieruchomości nastąpiło 11 września 1991 r.

Powód uzasadniał swoje roszczenie o kwotę 222.719,80 zł tym, że od lipca 1988 r. poczynił nakłady na kapitalny remont pensjonatu. Pozwany natomiast wnosił o oddalenie tego powództwa i zgłosił powództwo wzajemne, które zostało oddalone przez Sąd I. instancji, a wyrok w tym zakresie uprawomocnił się wobec niezaskarżenia.

Przyjmując samoistne posiadanie powoda w dobrej wierze, poczynając od 1951 r. do 25 lipca 1991 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, że oddalenie roszczenia w zaskarżonej części jest nieuzasadnione ponieważ przy orzekaniu pominięto niektóre ze zgłoszonych nakładów oraz oparto je na błędnym założeniu, że zaliczeniu (jako korzyści uzyskane przez posiadacza) na poczet nakładów koniecznych podlegają kwoty równe czynszowi, który powód zaoszczędził użytkując obiekt.

Apelacja pozwanego została oddalona ze wskazaniem m.in., że wbrew stanowisku skarżącego nie wszystkie nakłady zostały zaliczone do koniecznych, a kwalifikacja części (określonych cyframi) nakładów jako użytecznych jest prawidłowa.

Kasacja wniesiona przez adwokata pełnomocnika pozwanego od części wyroku Sądu Apelacyjnego oddalającej jego apelację, oparta na obydwu podstawach wskazuje naruszenie prawa materialnego polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 224-230 kc przez przyjęcie, że powód był posiadaczem samoistnym w dobrej wierze i dlatego nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości pozwanego oraz przez błędne rozumienie pojęć: nakładów koniecznych i innych.

Ponadto skarżący wskazał naruszenie przepisów postępowania art. 64, 70, 71, 199 § 1 pkt 3 w związku z art. 379 pkt 2 kpc.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

Ze względu na datę wydania zaskarżonego wyroku, według postanowień art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48 poz. 554) do rozpoznania środków zaskarżenia od orzeczeń wydanych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Dlatego wymienione niżej przepisy kodeksu postępowania cywilnego są podane w brzmieniu nadanym po jego zmianie ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie /.../ (Dz. U. Nr 43, poz. 189).

Jeśli chodzi o pierwszą podstawę (art. 393¹ pkt 1 kpc), jej przytoczenie nie odpowiada wymaganiom kasacji, nakazującym: dokładne wskazanie naruszonych przepisów prawa materialnego uwzględniające ustawowe ich oznaczenie; wskazanie postaci naruszenia według podziału wynikającego z art. 393¹ pkt 1 kpc oraz zamieszczenie uzasadnienia stanowiącego wywód prawny wykazujący, że istotnie nastąpiło naruszenie prawa. Rozpoznawana kasacja w obecnym brzmieniu przytacza pewien zakres uregulowania (art. 224 -230 kc) i mimo gruntownego uzasadnienia zagadnień teoretycznych niedostatecznie konkretyzuje podstawy. W braku innych usprawiedliwionych (podstaw) stanowiłoby to przeszkodę do uwzględnienia wniosków, ponieważ Sąd Najwyższy nie jest władny uzupełniać "przytaczania podstaw" przez skarżącego.

Usprawiedliwiona okazała się natomiast druga (art. 393¹ pkt 2 kpc) podstawa, o ile powołuje naruszenie przepisów art. 64, i 379 pkt 2 kpc. Niedokładność w oznaczeniu jednostki redakcyjnej (brak paragrafu art. 64 kpc) nie ma znaczenia, ponieważ Sąd Najwyższy z mocy art. 393¹¹ kpc z urzędu bierze pod rozwagę nieważność postępowania. Pozostałe wskazane przepisy w ramach tej podstawy są nieodpowiednie do stanu postępowania.

Uwzględnienie części wniosków skarżącego oznaczonych punktem 1 było zatem konieczne z następujących przyczyn.

Trafnie wskazano, że powodowy Fundusz Wczasów Pracowniczych (określany dalej skrótem FWP) będący jednostką organizacyjną ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej, lecz mający osobowość prawną z mocy art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 21 kwietnia 1988 r. o Funduszu Wczasów Pracowniczych (Dz.U. Nr 11 poz. 84) stał się następcą (art. 16) osoby prawa publicznego o częściowo takiej samej nazwie działającej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1949 r. o Funduszu Wczasów Pracowniczych Komisji Centralnej Związków Zawodowych w Polsce (Dz. U. Nr 9, poz. 48), po czym utracił byt prawny z mocy art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 9 maja 1997 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 82, poz. 518). Zgodnie z art. 8 nastąpiło to z dniem 31 sierpnia 1997 r. w toku postępowania przed Sądem I instancji.

Uchylenie podstawy osobowości prawnej FWP ze względu na normatywny charakter tego przymiotu w prawie cywilnym (art. 33 kc), doprowadziło do ustania samej osoby prawnej, tj. do sytuacji zrównanej w skutkach ze śmiercią osoby fizycznej.

Zdarzenie takie znane sądowi urzędowo wymagało zawieszenia z urzędu postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 kpc, ponieważ - jak trafnie wskazano w literaturze przedmiotu, zwrot o utracie zdolności sądowej przez stronę dotyczy innych podmiotów niż osoby fizyczne.

Uprawomocnienie się postanowienia o zawieszeniu postępowania wywołuje skutek od dnia utraty zdolności sądowej i dopuszcza tylko czynności wyraźnie wymienione ( art. 179 § 3 kpc). Zawieszone postępowanie zostaje podjęte z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego (art. 180 § 1 pkt 2 kpc). Sformułowanie to oznacza, że przed wydaniem postanowienia o podjęciu postępowania zawieszonego z omawianej przyczyny, sąd ma obowiązek prowadzić postępowanie w celu ustalenia rzeczywistego następcy ogólnego. Kontynuacja postępowania dotyczącego roszczenia jest możliwa tylko w stosunku do zgłaszającej się osoby (prawnej) mającej rzeczywisty przymiot następcy.

Prowadzenie postępowania bez udziału strony jako sprzeczna z istotą procesu jest niedopuszczalna i dotknięta sankcją nieważności.

W odniesieniu do FWP ustawodawca w ustawie z 9 maja 1997 r. zamierzał uregulować ogólne następstwo (art. 7 ust. 2) oraz następstwo szczególne odnoszące się do przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym (art. 7 ust. 1), stanowiąc, że zostanie ono wniesione przez Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych jako aport do spółki przez siebie utworzonej. Wymienione przepisy (art. 7 ust. 1 i 2) ustawy z dnia 9 maja 1997 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych /.../ zostały uznane wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 1998 r. sygn. K. 34/97 za niezgodne z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i utraciły moc z dniem 12 stycznia 1989 r., zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 grudnia 1998 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 1, poz. 6).

Przytoczonych okoliczności nie uwzględnił Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację w niniejszej sprawie. Z protokołu rozprawy apelacyjnej z dnia 16 listopada 1999 r. wynika, że postępowanie apelacyjne toczyło się z udziałem Zarządu Okręgu FWP i zaskarżony kasacją wyrok wymienia w sentencji i uzasadnieniu tę - nie istniejącą w chwili orzekania - stronę procesu. Wprawdzie przed rozprawą apelacyjną dotychczasowy pełnomocnik FWP uzyskał pełnomocnictwo od Spółki "Fundusz Wczasów Pracowniczych" z ograniczoną odpowiedzialnością, z siedzibą w W., jednak protokół rozprawy nie wskazuje, aby Spółka wykazała swoje następstwo ogólne, a utrata mocy wymienionych przepisów art. 7 ustawy z dnia 9 maja 1997 r. wyłącza możliwość uznania jej następcą z mocy prawa.

Ponieważ ustanie bytu osoby prawnej zgodnie z art. 64 § 1 kpc powoduje brak jej zdolności sądowej, dlatego postępowanie toczące się w sprawie z powództwa osoby prawnej o nazwie Fundusz Wczasów Pracowniczych jako jednostki organizacyjnej ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej było dotknięte nieważnością (art. 379 pkt 2 kpc).

Dlatego z mocy art. 393¹¹ kpc i art. 393¹⁹ kpc w związku z art. 386 § 2 kpc zachodziła konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku w granicach objętych kasacją, zniesienia postępowania przed Sądem II instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W tych samych granicach ulegał uchyleniu wyrok Sądu I instancji. Wobec zachowania mocy wiążącej wyroku Sądu Apelacyjnego w punkcie I konieczne było przekazanie Sądowi Okręgowemu sprawy także w pozostałej części, a to dla zachowania jednolitości (a także kontroli instancyjnej) rozstrzygnięcia w podstawowej na tym etapie kwestii ogólnego następstwa prawnego.

O kosztach w instancji kasacyjnej orzeczono zgodnie z art. 393¹⁹ kpc w związku z art. 391 kpc i art. 108 § 2 kpc.