Następstwo procesowe w związku ze śmiercią osoby fizycznej i ustaniu osoby prawnej

Następstwo prawne w znaczeniu materialno-prawnym pojawia się ex lege w związku ze śmiercią osoby fizycznej i wywołuje także określone skutki procesowe w postaci możliwości kontynuacji odpowiedniego postępowania rozpoznawczego z udziałem spadkobierców zmarłego (art. 180 § 1 pkt 1 k.p.c. następstwo procesowe po zmarłej stronie, następstwo procesowe mortis causa). Następstwo takie odpowiada elementom konstrukcyjnym następstwa procesowego w razie utraty zdolności sądowej przez określoną osobę prawną (art. 174 § 1 pkt 1 i art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Utrata zdolności sądowej powoduje konieczność ustalenia „ogólnego następcy prawnego” (art. 180 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Następstwo prawne po określonej osobie prawnej (spółce akcyjnej) nie implikuje automatycznie następstwa procesowego następcy, jeżeli nie istnieje wyraźny przepis przewidujący takie następstwo. Podkreśla się w ten sposób autonomiczny charakter następstwa procesowego wobec sukcesji materialno-prawnej, tj. brak prawnego automatyzmu w postaci zajmowania przez każdego następcę prawnego roli strony w postępowaniu sądowym.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2004 r., IV CK 692/03 przyjęto, że w związku „z ustaniem osoby prawnej będącej zbywcą przedsiębiorstwa (art. 55[1] k.c.) jej następcą prawnym i ogólnym następcą procesowym, w zakresie praw i obowiązków związanych z mieniem zbytego przedsiębiorstwa, jest nabywca tego przedsiębiorstwa”. Z uzasadnienia tego wyroku wynika, ze doszło do zbycia przedsiębiorstwa bankowego, a następnie bank-zbywcę wykreślono z rejestru sądowego i utracił on osobowość prawną. Sąd Najwyższy stwierdził, że następstwo procesowe ogólne banku-nabywcy pojawiło się tu w konsekwencji uzyskania przez ten bank statusu następcy prawnego ogólnego w ramach „częściowej sukcesji uniwersalnej”, tj. w zakresie praw i obowiązków związanych z nabytym przedsiębiorstwem. Skutek w postaci częściowej sukcesji uniwersalnej i jednocześnie – ogólnego następstwo procesowego nabywcy powiązano ze zdarzeniem prawnym w postaci wykreślenia banku-zbywcy z rejestru sądowego. Wymaga podkreślenia, że w omawianym orzeczeniu dla przyjęcia ogólnego następstwa procesowego banku (osoby prawnej) nie poszukiwano odpowiedniego przepisu prawa.

Postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 356/11

Standard: 52993 (pełna treść orzeczenia)

W toku postępowania cywilnego strona będąca osobą prawną lub jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, może utracić zdolność sądową, tj. zdolność do występowania w procesie jako strona (art. 64 § 1 i 11 k.p.c.). W takim przypadku postępowanie uzależnione jest od istnienia ogólnego następstwa prawnego oraz od tego, czy następca prawny podmiotu, który utracił przymiot strony, jest znany i może wziąć udział w toczącym się postępowaniu. W razie braku ogólnego następcy dalsze prowadzenie postępowania jest niedopuszczalne ze względu na brak strony i powoduje umorzenie postępowania (art. 355 § 1 k.p.c.), w razie zaś stwierdzenia następstwa prawnego, w zależności od tego czy następca prawny jest znany, czy też zachodzi potrzeba jego ustalenia, sąd zawiesza postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. albo kontynuuje rozpoznanie sprawy przy udziale następcy prawnego.

Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 343/07

Standard: 68967 (pełna treść orzeczenia)