Bieg procesu o stanowienie rozdzielności majątkowej w razie śmierci małżonka (art. 446 k.p.c. w zw. z art. 452 k.p.c. i art. 181 § 1 pkt 1 k.p.c.)

Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ma wpływ na ustalenie składników majątku wspólnego, a w konsekwencji podział tego majątku oraz na określenie składu masy spadkowej po zmarłym małżonku. O tym, czy określone składniki majątkowe nabyte przez jednego z małżonków wejdą w skład majątku wspólnego, czy też powiększą majątek odrębny małżonka będzie decydować data ich nabycia i data z jaką wspólność majątkowa, zgodnie z wyrokiem sądu, ustanie.

Zastosowanie art. 446 k.p.c. w sytuacji, gdy powódka żąda ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną i umorzenie postępowania wobec śmierci pozwanego, uniemożliwiałoby więc osiągnięcie celu postępowania.

Z uwagi na powyższe należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1987 r., III CRN 50/87 oraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1996 r., I CRN 9/96, że w razie śmierci małżonka w procesie o zniesienie z datą wsteczną wspólności majątkowej małżeńskiej, postępowanie nie podlega umorzeniu na podstawie art. 446 k.p.c. w zw. z art. 452 k.p.c., ale jest kontynuowane z udziałem spadkobierców zmarłego, jeśli są nimi osoby inne, niż małżonek zmarłego.

Postanowienie SN z dnia 24 lutego 2017 r., IV CSK 224/16

Standard: 15320 (pełna treść orzeczenia)

W razie śmierci małżonka w procesie o zniesienie z datą wsteczną wspólności majątkowej małżeńskiej, postępowanie nie podlega umorzeniu (art. 446 k.p.c. w zw. z art. 452 k.p.c.), lecz jest kontynuowane z udzialem spadkobierców (spadkobiercy) zmarłego (art. 181 § 1 pkt 1 k.p.c.), jeśli są (jest) nimi (nim) osoby (osoba) inne (inna) niż małżonek zmarłego.

Wspólność majątkowa małżeńska ustaje z chwilą ustania małżeństwa na skutek śmierci małżonka. W związku z tym nie można kontynuować procesu zarówno z udziałem następców prawnych powoda, jak i z udziałem następców prawnych pozwanego, jeśli powód nie żądał zniesienia wspólności z datą wsteczną, albowiem - to, co miało być osiągnięte w wyniku procesu - zaistniało z mocy samego prawa i wydarzenia faktycznego - śmierci małżonka (wynika to z art. 446 k.p.c. w zw. z art. 452 k.p.c., który nakazuje umorzyć postępowanie). Natomiast w razie żądania zniesienia wspólności z datą wsteczną i śmierci małżonka w toku procesu sytuacja jest odmienna.

Zniesienie takiej wspólności z datą wsteczną ma wpływ na ustalenie składników majątku wspólnego i w konsekwencji - jego podział. Inaczej przeto kształtować się będzie skład i podział takiego majątku dokonany po ustaniu wspólności majątkowej wskutek śmierci jednego z małżonków, a inaczej, gdy jedno z małżonków wprawdzie zmarło w toku procesu, lecz nie jego śmierć, ale data zniesienia wspólności - wcześniejsza od daty śmierci - określona w wyroku, będzie decydująca dla tego podziału. Zniesienie wspólności z datą wcześniejszą od daty śmierci będzie mieć również wpływ na określenie podlegającej dziedziczeniu masy spadkowej.

W związku z tym Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 marca 1987 r. III CRN 50/87 przyjął, że umorzenie postępowania w sprawie o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami z powodu śmierci jednego z nich (art. 446 k.p.c.) jest dopuszczalne wtedy, gdy powód (powódka) nie domaga się zniesienia wspólności z datą wsteczną. Sąd Najwyższy, rozpoznający niniejszą sprawę, podziela ten pogląd.

W rozpoznawanej sprawie powódka żąda zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną. Do procesu wstępują zatem następcy prawni zmarłego pozwanego. Spadkobiercami zmarłego pozwanego są: powódka i jego dzieci. Występowanie powódki - jako następcy prawnego pozwanego Mirosława H. - również po stronie pozwanej jest niedopuszczalne (art. 355 § 1 k.p.c.), a zatem po stronie pozwanej wstępują do procesu jedynie dzieci zmarłego, jako jego spadkobiercy (art. 180 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 9 lutego 1996 r., I CRN 9/96

Standard: 29333 (pełna treść orzeczenia)