Postanowienie z dnia 1987-03-19 sygn. III CRN 50/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 50/87

Postanowienie z dnia 19 marca 1987 r.

Umorzenie postępowania w sprawie o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami z powodu śmierci jednego z małżonków (art. 446 k.p.c.) jest dopuszczalne wtedy, gdy powód (powódka) nie domaga się zniesienia wspólności z datą wsteczną.

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski. Sędziowie SN: A. Gola (sprawozdawca), M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z powództwa Elżbiety Ł.-P. następczyni prawnej zmarłego Edwarda Ł. przeciwko Marii Ł. o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 30 sierpnia 1985 r.

uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 1985 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu, uwzględniając żądanie Edwarda Ł. zawarte w pozwie z dnia 13 lipca 1984 r., zniósł z dniem 1 lipca 1984 r. wspólność majątkową małżeńską łączącą powoda i jego żonę - pozwaną Marię Ł.

W rewizji od tego wyroku pozwana wniosła o jego zmianę o oddalenie powództwa albo o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powód w odpowiedzi na rewizję wnosił o jego oddalenie.

Przed rozprawą rewizyjną, wyznaczoną na dzień 30 sierpnia 1985 r., powód zmarł. Pełnomocnik powoda złożył na tej rozprawie odpis aktu zgonu Edwarda Ł,. z którego wynikało, że powód zmarł w dniu 4 sierpnia 1985 r., i w związku z tym zgłosił wniosek o zawieszenie postępowania.

Sąd Wojewódzki w Poznaniu wniosku tego nie uwzględnił i po przeprowadzeniu rozprawy uchylił wyrok Sąd Rejonowego i postępowanie w sprawie umorzył. Na uzasadnienie swego rozstrzygnięcia Sąd Wojewódzki powołał art. 388 § 3 k.p.c. oraz art. 446 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c.

W rewizji nadzwyczajnej, złożonej z urzędu, Minister Sprawiedliwości, zarzucając powyższemu orzeczeniu (postanowieniu Sądu Wojewódzkiego z dnia 30 sierpnia 1985 r.) rażące naruszenie prawa, a zwłaszcza art. 388 § 3, art. 174 § 1 pkt 1 i art. 446 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c., oraz naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i o przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu w celu podjęcia stosownych czynności procesowych wynikających ze stanu sprawy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według przepisu art. 52 k.r.o. z ważnych powodów każde z małżonków może żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej, zarówno ustawowej, jak i umownej; w tym wypadku wspólność ustawowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi.

W orzecznictwie nie jest kwestionowane stanowisko, że stosownie do okoliczności dopuszczalne jest żądanie oznaczenia wcześniejszej daty jej zniesienia (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1972 r. III CZP 69/70 - OSNCP 1973, z. 2, poz. 20; wyrok z dnia 6 grudnia 1976 r. III CRN 230/76 - OSNCP 1977, z. 10, poz. 190).

Przyjęcie regulacji zawartej w art. 52 § 2 k.r.o. bynajmniej nie świadczy o tym, że zniesienie wspólności ma nastąpić zawsze z datą wsteczną, wcześniejszą niż dzień uprawomocnienia się wyroku. Przeciwnie, wskazuje tylko możliwość, z której sąd powinien korzystać z dużą ostrożnością, po wnikliwym rozważeniu przyczyn mających uzasadniać wsteczne zniesienie wspólności i skutków, jakie ono za sobą pociągnie. Znamienne jest, że w omawianym przepisie nie zakreślono czasowych granic retroaktywnego działania wyroku, które zatem może sięgać nawet dnia zawarcia małżeństwa.

Takie pojmowanie treści art. 52 § 2 k.r.o. nie może pozostać bez wpływu na wykładnię przepisu art. 446 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c., zawierającego nakaz umorzenia postępowania w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami w razie śmierci jednego z nich. Przede wszystkim nie można pomijać, że przepis art. 446 k.p.c. należy w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami stosować jedynie odpowiednio. Ma to takie znaczenie, że w niektórych przypadkach umorzenie postępowania, mimo śmierci jednego z małżonków uczestniczących w procesie o zniesienie wspólności majątkowej, nie będzie w ogóle wchodziło w grę. Będzie tak w szczególności w sytuacjach, w których małżonek - powód zgłosi w pozwie żądanie zniesienia wspólności majątkowej między małżonkami ze skutkiem wstecznym. Trzeba bowiem zdawać sobie sprawę z dalekosiężnych skutków ustania wspólności majątkowej między małżonkami ze skutkiem wstecznym, zwłaszcza wtedy, gdy zachodzić będzie znaczniejszy odstęp czasu pomiędzy datą, z którą powód domagał się zniesienia wspólności majątkowej, a datą śmierci jednego z małżonków uczestniczących w procesie, i gdy wspólny majątek obejmuje np. składniki gospodarstwa rolnego czy warsztatu rzemieślniczego. Inaczej kształtować się będzie podział takiego majątku dokonany po ustaniu wspólności majątkowej wskutek śmierci jednego z małżonków, a inaczej gdy jedno z małżonków wprawdzie zmarło w toku sporu, lecz nie jego śmierć, ale orzeczenie sądu określające wcześniejszą datę ustania wspólności majątkowej będzie uzasadniało podział składników majątku wspólnego.

W rewizji nadzwyczajnej podniesiono zasadnie, że okoliczność, iż zmarły powód po dacie wskazanej w pozwie, z którą wiązał żądanie zniesienia wspólności majątkowej (1 lipca 1984 r.), zgromadził majątek o znacznej wartości, a także utrzymania się ustalenia, że istniał ważny powód do żądania zniesienia wspólności majątkowej łączącej Edwarda Ł. i Marię Ł. z datą wsteczną uzasadniało - po śmierci powoda - kontynuowanie procesu z udziałem córki powoda Elżbiety Ł., będącej według postanowienia Sądu Rejonowego w Poznaniu jego jedyną spadkobierczynią testamentową. Kontynuowanie wszczętego przez powoda procesu z jego spadkobierczynią i uprawomocnienie się wyroku znoszącego wspólność majątkową z datą wsteczną może bowiem mieć istotne znaczenie dla ustalenia składu majątku wspólnego małżonka Ł. i składu majątku nie objętego tą wspólnością, a to z kolei będzie miało wpływ na określenie podlegającej dziedziczeniu masy spadkowej.

Uzasadniało to wniosek, że umorzenie postępowania z mocy art. 446 k.p.c. w sprawie o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami jest dopuszczalne wtedy, gdy powód (powódka) nie domaga się zniesienia wspólności z datą wsteczną. Sąd Wojewódzki nie miał powyższych zasad na uwadze. Dlatego też należało rewizję nadzwyczajną uwzględnić (art. 422 § 2 k.p.c.).

Upływ terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c. nie stanowił przeszkody do uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej. Nie można bowiem było nie dostrzegać, że wadliwe orzeczenie powodujące nieodwracalne skutki w sferze praw spadkowych następców zmarłej strony, która z ważnych powodów wszczęła proces o zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną, narusza powagę wymiaru sprawiedliwości, a tym samym godzi w interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

OSNC 1988 r., Nr 5, poz. 71