Przywłaszczenie pieniędzy (depozyt nieprawidłowy, zadatek, zaliczka, przedpłata, kaucja, prowizja, art. 284 § 2 k.k.)
Przywłaszczenie, sprzeniewierzenie (284 k.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Przedmiotem przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. nie może być np. zadatek dany przy zawarciu umowy w celu zabezpieczenia jej wykonania (tak SN w wyroku z dnia 29.04.1950 r., K 235/50).
Przedmiotem zadatku mogą być wyłącznie pieniądze lub rzeczy zamienne, choć najczęściej zadatek ma charakter pieniężny. W doktrynie trafnie wskazuje się, że w tej ostatniej sytuacji przesłanką skuteczności wskazanego zastrzeżenia umownego jest przeniesienie własności określonej liczby znaków pieniężnych (pieniądz gotówkowy) albo dokonanie transferu zdematerializowanych jednostek pieniężnych (pieniądz bankowy i pieniądz elektroniczny).
W przypadku zapłaty czekiem, skuteczne zastrzeżenie zadatku jest uzależnione od zrealizowania czeku przez bank (zob. A. Olejniczak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, pod red. A. Kidyby, LEX 2014, teza 7).
W przedmiotowej sprawie pieniądze, o których mowa w zarzucie oraz opisie przypisanego czynu, zostały co prawda przekazane nie tytułem zadatku, ale zaliczki stanowiącej przedpłatę za meble, które oskarżona, zgodnie z umową, miała wykonać na rzecz pokrzywdzonej spółki, ale okoliczność ta nie dezaktualizuje poczynionych wyżej uwag.
M. K. stała się bowiem właścicielem przekazanych jej tytułem zaliczki (przedpłaty) jednostek pieniężnych. Różnica między zaliczką a zadatkiem nie dotyczy bowiem kwestii związanych z przeniesieniem własności pieniędzy przekazanych ich tytułem, ale przede wszystkim funkcji, jakie pełnią te instytucje. Zaliczka jest bowiem uiszczana na poczet przyszłego świadczenia, na które ostatecznie zostaje zarachowana. Dlatego też przypisuje się jej znaczenie zapłaty części świadczenia i w tym upatruje się jej głównej roli. Charakter tej instytucji powoduje natomiast, że nie pełni ona funkcji zabezpieczającej wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Kiedy bowiem dłużnik uchyla się od spełnienia świadczenia, kontrahent może jedynie dochodzić zwrotu zaliczki na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu, którego podstawa prawna odpadła (art. 410 § 2 k.c.). Dyscyplinujące oddziaływanie zaliczki na dłużnika również jest bardzo słabe, gdyż nie rodzi skutków umożliwiających dochodzenie zawarcia umowy. Co więcej, zwrotowi podlega co do zasady suma nominalna zaliczki, a korzyści wynikające z dysponowania pieniędzmi w określonym przedziale czasowym przypadają dłużnikowi, o ile strona przeciwna nie wystąpi z roszczeniem o naprawienie szkody (zob. szerzej M. Tenenbaum, Instytucja zadatku w polskim prawie cywilnym, Oficyna 2008, rozdział IX, podrozdział 9.2.).
Wyrok SN z dnia 10 grudnia 2019 r., II KK 130/19
Standard: 78066 (pełna treść orzeczenia)
W przypadku pożyczonych pieniędzy, stanowiących przedmiot tzw. depozytu nieprawidłowego, nie mogą one być jednocześnie przedmiotem przywłaszczenia w rozumieniu art. 284 § 2 k.k. (por. M Dąbrowska-Kardas: Komentarz do art. 284 k.k., LEX nr 22975, teza 91; postanowienie SN z dnia 17 września 2008 r., III KK 131/08, wyrok SA w Katowicach z dnia 1 sierpnia 2012 r., II AKa 264/12).
Osoba, która otrzymuje środki pieniężne w ramach pożyczki czy kredytu, staje się ich właścicielem, a wierzycielowi przysługuje jedynie roszczenie o charakterze obligacyjnym o zwrot takiej samej sumy. Pożyczone pieniądze nie są zatem mieniem „cudzym” w rozumieniu art. 284 § 1 i § 2 k.k. Z uwzględnieniem powyższych poglądów dojść należy do dość oczywistej konkluzji, iż nie stanowi przedmiotu sprzeniewierzenia rzecz ruchoma, która została powierzona sprawcy w sytuacji, gdy treść umowy stanowiącej podstawę przekazania rzeczy lub okoliczności sprawy wskazują na przeniesienie własności tej rzeczy na sprawcę.
Nie powinno budzić większych wątpliwości, że mimo przekroczenia przez oskarżonego limitu kredytowego, wypłacane przez Z. P. w bankomatach kwoty pieniężne nie stanowiły rzeczy ruchomej powierzonej mu przez bank na odrębnej podstawie, a były one rozliczane, jako zadłużenie z tytułu użytkowania kart wydanych mu przez bank na podstawie podpisanego porozumienia. Innymi słowy – przy wypłacie przez oskarżonego rzeczonych kwot pieniężnych i rozliczeniu ich w poczet zadłużenia klienta banku, dochodziło do przeniesienia własności poszczególnych sum pieniężnych na jego rzecz z chwilą przeniesienia ich posiadania. W tych uwarunkowaniach pieniądze te stanowią kwotę kredytu płatniczego, co do którego Bankowi (…) przysługuje roszczenie obligacyjne o zwrot sumy zadłużenia. Czyniąc te uwagi zauważyć wypada, że sam pokrzywdzony bank niejednokrotnie dał wyraz temu, że oczekuje od sprawcy zwrotu kwoty zadłużenia (kwoty kredytu wraz z odsetkami), a nie zwrotu dokładnie tych samych pieniędzy, które wypłacił w bankomatach. Reasumując, wypłacane przez oskarżonego kwoty pieniędzy stanowiły, jak wynika z bezspornych okoliczności sprawy, formę kredytu płatniczego (jego zadłużenia), a zatem z chwilą ich wypłaty nie miały dla oskarżonego statusu rzeczy cudzej, a przez co nastąpiła wskazywana wyżej dekompletacja znamion występku polegającego na przywłaszczeniu mienia. Tego rodzaju ustalenie przede wszystkim stanowi o tym, iż oskarżonemu nie można przypisać przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. (art. 17 § 1 pkt 2 w zw. z art. 440 § 1 k.p.k.), i dlatego też wydane przez Sąd Okręgowy rozstrzygnięcie uniewinniające Z. P. od zarzucanego mu czynu – mimo braku dostrzeżenia omówionych kwestii – jawi się jako prawidłowe.
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 6 grudnia 2018 r., II AKa 200/18
Standard: 23714 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 20420
Standard: 33780
Standard: 14637
Standard: 13718
Standard: 13719
Standard: 23940
Standard: 6257
Standard: 23944
Standard: 23942
Standard: 75708