Obecność obrońcy podczas pierwszego przesłuchania podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym (art. 301 k.p.k.)

Państwa członkowskie są zobowiązane, po pierwsze, do zapewnienia, by szczególnie trudna sytuacja oskarżonego lub podejrzanego została zidentyfikowana i uznana, zanim ten oskarżony lub podejrzany zostaną przesłuchani w ramach postępowania karnego lub przed przeprowadzeniem konkretnych czynności dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych ich dotyczących, a po drugie, do zagwarantowania im dostępu do adwokata w ramach pomocy prawnej z urzędu do celów tego postępowania bez zbędnej zwłoki, najpóźniej przed przesłuchaniem przez policję, inny organ ścigania lub organ sądowy, lub przed przeprowadzeniem czynności dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych, w których ten oskarżony lub podejrzany są zobowiązani uczestniczyć lub mają prawo uczestniczyć.

Artykuł 12 dyrektywy 2013/48 i art. 8 dyrektywy 2016/1919 należy interpretować w ten sposób, że wymagają one, aby decyzje dotyczące, po pierwsze, badania ewentualnej szczególnie trudnej sytuacji podejrzanego lub oskarżonego, a po drugie, odmowy przyznania pomocy prawnej z urzędu osobie wymagającej szczególnego traktowania oraz tego, czy przesłuchać tę osobę pod nieobecność adwokata, zawierały uzasadnienie i mogły być przedmiotem skutecznego środka naprawczego.

Przepisy te nie stoją natomiast na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, które w ramach postępowania karnego nie pozwalają na uznanie przez sąd za niedopuszczalne dowodów obciążających z wyjaśnień złożonych przez osobę wymagającą szczególnego traktowania w toku przesłuchania prowadzonego przez policję lub inny organ ścigania lub organ sądowy z naruszeniem praw przewidzianych w dyrektywach 2013/48 lub 2016/1919, pod warunkiem jednak, że w ramach procesu karnego sąd ten będzie w stanie, po pierwsze, sprawdzić, czy prawa te, interpretowane w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, były przestrzegane, oraz po drugie, wyciągnąć wszelkie konsekwencje wynikające z tego naruszenia, w szczególności w odniesieniu do wartości dowodowej dowodów uzyskanych w tych okolicznościach.

Wyrok TSUE z dnia 8 maja 2025 r., C-530/23

Standard: 89130 (pełna treść orzeczenia)

Art. 6 ust. 1–3 dyrektywy 2016/800 w związku z art. 18 dyrektywy stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które, po pierwsze, nie przewiduje, by dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi korzystały z pomocy adwokata, w stosownym przypadku, wyznaczonego z urzędu, przed ich przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania, lub organ sądowy, i to najpóźniej przed ich pierwszym przesłuchaniem, a po drugie, pozwala na przesłuchanie tych dzieci w charakterze podejrzanych pod nieobecność takiego adwokata przy przesłuchaniu.

Zasada, zgodnie z którą dzieciom przysługuje prawo do korzystania z pomocy adwokata, została sprecyzowana w art. 6 ust. 3 dyrektywy 2016/800 w odniesieniu do momentu, w którym należy przyznać to prawo. Na mocy owego ust. 3 dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi powinny mieć dostęp do adwokata bez zbędnej zwłoki, a w każdym przypadku, począwszy od najwcześniejszego spośród czterech określonych zdarzeń wymienionych w lit. a)–d) tego ustępu.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2016/800 dzieci korzystają z pomocy adwokata „przed ich przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania lub organ sądowy”, a zgodnie z art. 6 ust. 3 lit. b) tej dyrektywy „w momencie dokonywania przez organy prowadzące postępowanie przygotowawcze lub inne właściwe organy czynności dochodzeniowo-śledczych lub innych czynności związanych z gromadzeniem dowodów”.

Z art. 6 ust. 4 lit. a) dyrektywy wynika, że dzieciom przysługuje prawo do spotykania się na osobności i porozumiewania się z reprezentującym je adwokatem, także przed przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania, lub organ sądowy. Art. 6 ust. 4 lit. b) przewiduje ponadto, że dzieci mają prawo do obecności adwokata przy przesłuchaniu oraz że adwokat musi mieć możliwość skutecznego udziału w tymże przesłuchaniu.

Z powyższych rozważań wynika, że dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi powinny mieć na mocy prawa krajowego konkretną i rzeczywistą możliwość korzystania z pomocy adwokata przed pierwszym przesłuchaniem przez policję lub inny organ ścigania, lub organ sądowy, a najpóźniej – począwszy od tego przesłuchania.

Jeżeli adwokat nie został wyznaczony przez dziecko lub podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej przed przesłuchaniem tego dziecka przez policję lub inny organ ścigania, lub organ sądowy, wspomniane dziecko powinno mieć możliwość skorzystania z adwokata wyznaczonego z urzędu, który wspomagałby go przy tym przesłuchaniu.

Konieczność zapewnienia dzieciom korzystania z pomocy adwokata przed pierwszym przesłuchaniem przez policję lub jakikolwiek inny organ ścigania lub sądowy odpowiedzialny za to przesłuchanie ma charakter bezwzględnie wiążący, Wynika z tego, że organy te nie mogą przeprowadzić tego przesłuchania, gdy dane dziecko nie korzysta rzeczywiście z takiej pomocy.

Artykuł 6 ust. 7 dyrektywy 2016/800 uściśla, że jeżeli zgodnie z tym art. 6 dziecko musi korzystać z pomocy adwokata, ale adwokat jest nieobecny, właściwe organy odraczają przesłuchanie dziecka lub inne czynności dochodzeniowo-śledcze lub związane z gromadzeniem dowodów na inny rozsądny termin, tak aby umożliwić obecność adwokata lub, jeżeli dziecko nie ustanowiło adwokata, aby zorganizować dziecku adwokata.

Art. 6 ust. 1–3 dyrektywy 2016/800 jest on bezpośrednio skuteczny. Do sądu odsyłającego należy dokonanie wykładni przepisów krajowych, o których mowa w szczególności w pkt 114 niniejszego wyroku, w możliwie najszerszym zakresie w sposób zgodny z prawem Unii, w celu zapewnienia jego pełnej skuteczności. W braku możliwości dokonania takiej wykładni powinien on z własnej inicjatywy pominąć przepisy krajowe, które okazałyby się niezgodne z tym prawem.

Wyrok TSUE z dnia 5 września 2024 r., C-603/22

Standard: 84331 (pełna treść orzeczenia)