Naprawienie szkody przez zwrot przedmiotu lub korzyści (art. 44 § 4 k.k. i art. 45 § 1 zd. 2 k.k.)

Obowiązek naprawienia szkody może stanowić realizację zwrotu przedmiotu lub korzyści, o których mowa w art. 44 § 4 k.k. i art. 45 § 1 zd. 2 in fine k.k.

Jednobrzmiąca klauzula uniemożliwiająca przepadek przedmiotu lub korzyści pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (ich równowartości), zawarta w przepisach art. 44 § 5 k.k. i art. 45 § 1 k.k. zd. 2 k.k., związana jest z wykazaniem uprawnienia pokrzywdzonego (innego podmiotu) do konkretnego przedmiotu lub korzyści majątkowej (składnika majątkowego), pochodzących z przestępstwa, a co za tym idzie, do ich zwrotu, który kompensuje poniesioną przez pokrzywdzonego szkodę.

Określony przepisem art. 46 § 1 k.k. środek karny obowiązku naprawienia szkody, poza funkcją penalną, pełni również funkcję kompensacyjną, a więc służy naprawieniu szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem. Nie może budzić wątpliwości, że w tym wypadku chodzi o rzeczywistą szkodę pozostającą w bezpośrednim związku z przestępstwem, za które następuje skazanie (wyroki SN: z dnia 23 lipca 2009 r., V KK 124/09 i z dnia 4 lutego 2002 r., II KKN 385/01), istniejącą w chwili wyrokowania, a więc również taką, która w całości nie została pokrzywdzonemu zrekompensowana zwrotem (np. utraconego) przedmiotu lub odpowiadającemu korzyści składnika majątkowego, pochodzących z przestępstwa (zob. także wyrok SN z dnia 14 maja 2008 r., IV WK 11/08).

Innymi słowy, wzajemna relacja środków karnych z art. 46 k.k. oraz z art. 44 § 1 k.k. i art. 45 k.k. § 1 k.k. sprowadza się do tego, że obowiązek naprawienia szkody może stanowić realizację zwrotu przedmiotu lub korzyści, o których mowa w art. 44 § 4 k.k. i art. 45 § 1 zd. 2 in fine k.k.

Prymat uprawnień pokrzywdzonego, wynikający z wymienionych unormowań przepadków oraz kryterium efektywności ochrony praw pokrzywdzonego w procesie karnym, związane z regulacją obowiązku naprawienia szkody (art. 2 § 1 pkt. 2 k.p.k.), nie oznacza jednak zaprzeczenia konieczności wykazania w tym procesie tytułu pokrzywdzonego do konkretnego przedmiotu lub korzyści, pochodzących z przestępstwa, a co za tym idzie, do wykazania po jego stronie (rzeczywistej) szkody, pozostającej w bezpośrednim związku z przestępstwem będącym przedmiotem osądu.

Tytuł prawny do przedmiotu lub składnika majątkowego i pozostający w związku z nim fakt istnienia konkretnego uszczerbku w majątku pokrzywdzonego podlegają ustaleniu i ocenie, i nie mogą wynikać tylko z domniemania.

Wykazanie omawianego uprawnienia pokrzywdzonego należy łączyć z ustaleniem – przy użyciu w szczególności przepisów prawa rzeczowego lub obligacyjnego – ważnego na chwilę przestępstwa stosunku prawnego, który legitymuje do stwierdzenia, że w związku z przestępstwem doszło do naruszenia prawa pokrzywdzonego oraz że bezpośrednio w związku tym naruszeniem poniósł on wykazywany uszczerbek w majątku, odpowiadający wyszczególnionemu przedmiotowi lub korzyści.

Postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2015 r., I KZP 24/14

Standard: 13735 (pełna treść orzeczenia)